«Θα έλεγα ότι μάλλον ο πόλεμος προκαλεί κλιματική αλλαγή και όχι το αντίθετο. Και μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις πιέσεις της κλιματικής αλλαγής μειώνοντας τις πιθανότητες του πολέμου».
Αυτή η φράση της Νέτα Κρόφορντ, καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, αποτυπώνει την πεμπτουσία των επιπτώσεων των πολέμων στο περιβάλλον, δηλαδή στην καταστροφή του Πλανήτη, του μοναδικού σπιτιού του Ανθρώπινου Γένους.
Οι δεκάδες πόλεμοι που βρίσκονται σήμερα σε εξέλιξη ανά τον κόσμο, σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία του οργανισμού Caritas της Τσέχικης Δημοκρατίας, ευθύνονται τουλάχιστον για το 5,5% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Και ενώ οι εν εξελίξει πόλεμοι συμβάλλουν τα μέγιστα σε οικολογικές καταστροφές, για πρώτη φορά για τον πόλεμο στη Γάζα και στην Ουκρανία οι ειδικοί μιλούν για Οικοκτονία.
Αλλά τι εστί η Οικοκτονία; Το 2021 το Ίδρυμα Stop Ecoside την όρισε ως «τις παράνομες ή ανεπιθύμητες ενέργειες που διαπράττονται με γνώση ότι υπάρχει σημαντική πιθανότητα να προκληθούν σημαντικές, είτε εκτεταμένες, είτε μακροπρόθεσμες ζημιές στο περιβάλλον από αυτές τις πράξεις». Οικοκτόνες πράξεις θεωρούνται αυτές που περιλαμβάνουν «απερίσκεπτη παραβίαση» και οδηγούν σε «σοβαρές δυσμενείς αλλαγές, διαταραχές ή βλάβες σε οποιοδήποτε στοιχείο του περιβάλλοντος». Αυτό το διάστημα γίνεται μεγάλη προσπάθεια να θεσπιστεί η Οικοκτονία από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΝ) ως το «Πέμπτο Έγκλημα» και να εκδικάζεται μαζί με τα εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της Ανθρωπότητας, τη Γενοκτονία και το έγκλημα της επιθετικότητας.
Στοιχεία για περιβαλλοντικές καταστροφές δίνονται στη δημοσιότητα όταν υπεύθυνοι είναι οι πάντες εκτός από τους στρατούς. Στη Συμφωνία του Παρισίου για το περιβάλλον το 2019 οι χώρες που συμμετείχαν συμφώνησαν να μη δίνονται στοιχεία για τους στρατούς τους σχετικά με το αποτύπωμα άνθρακα που αφήνουν.
Η έλλειψη στοιχείων είναι μια βασική αιτία της υποτίμησης της καταστροφής της φύσης από τους πολέμους. Με εξαίρεση τον πόλεμο στη Γάζα και στην Ουκρανία. Για πρώτη φορά καταγράφονται, αξιολογούνται και κοστολογούνται συγκεκριμένα στοιχεία των καταστροφών. Η χρήση των Drones ήταν πολύ σημαντική για τη συλλογή τους.
Για την Ουκρανία, για τα δύο πρώτα χρόνια του πολέμου το κλιματικό κόστος ήταν μεγαλύτερο από τις ετήσιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που παράγονται μεμονωμένα από 175 χώρες. Η εισβολή της Ρωσίας παρήγαγε τουλάχιστον 175 εκατομμύρια τόνους ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα (tCO2e), από τις ίδιες τις πολεμικές επιχειρήσεις, τις πυρκαγιές που προκάλεσαν αυτές, τις πτήσεις των πολεμικών αεροσκαφών, τις επιθέσεις σε υποδομές ορυκτών καυσίμων, όπως και το κόστος άνθρακα της μελλοντικής ανοικοδόμησης.
Το ένα τρίτο περίπου προκλήθηκε από τις πολεμικές δραστηριότητες, άλλο ένα τρίτο από τις αναμενόμενες τεράστιες ποσότητες υλικών τσιμέντου και σκυροδέματος που απαιτούνται για την ανοικοδόμηση και το τελευταίο τρίτο από τις πυρκαγιές, τις επιθέσεις σε ενεργειακές υποδομές, τις δράσεις των αεροπλάνων και σε μικρότερο βαθμό από τον εκτοπισμό 7 εκατομμυρίων Ουκρανών και Ρώσων. Όλα αυτά συμβαίνουν σε μια χώρα με τεράστιο φυσικό πλούτο και με σπουδαίους σιτοβολώνες ανά τον κόσμο.
Στο θλιβερό παζλ των επιπτώσεων του πολέμου στην κλιματική κρίση πρέπει να προστεθούν δύο πολύ σημαντικά στοιχεία.
Το πρώτο, που είναι και προφανές, έχει να κάνει με πιθανή επέκταση του πολέμου και σε άλλες, κυρίως γειτονικές χώρες, με παρόμοιο φυσικό περιβάλλον ή ακόμα και με το εφιαλτικό σενάριο ενός πυρηνικού πολέμου, με τις αναμενόμενες ανυπολόγιστες συνέπειες.
Το δεύτερο, λιγότερο γνωστό και αξιολογήσιμο, αλλά με μεγάλη συμμετοχή στην κλιματική κρίση, είναι οι δραστηριότητες του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας λόγω του ανταγωνισμού τους στα βόρεια σύνορα του κόσμου, στον Αρκτικό Κύκλο.
Επειδή η Ρωσία νιώθει ότι απειλούνται τα βόρεια σύνορά της έχει κατασκευάσει τουλάχιστον 475 νέες στρατιωτικές θέσεις τα τελευταία 7 χρόνια. Από την άλλη το ΝΑΤΟ εκτελεί μεγάλης κλίμακας ασκήσεις στον Αρκτικό Κύκλο, ενώ οι ΗΠΑ σκέφτονται να ανανεώσουν τις ένοπλες δυνάμεις τους στην Αλάσκα.
Τα δάση της Σιβηρίας καίγονται πολλαπλάσια από τα προηγούμενα χρόνια, όπως ενημερώνει η Greenpeace, κυρίως λόγω της μεταφοράς των πυροσβεστών που ήταν κατά κύριο λόγο στρατιώτες, στο Ουκρανικό μέτωπο.
Οι πυρκαγιές της Σιβηρίας λειτουργούν-εκτός των άλλων-καταλυτικά στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, καθώς λιώνουν οι παγετώνες και απελευθερώνουν μεθάνιο. Τέλος, λόγω του πολέμου έχει μειωθεί δραματικά η διεπιστημονική συνεργασία της Ρωσίας για την κλιματική αλλαγή στον Αρκτικό Κύκλο.
Το διεθνές πολιτικό περιβάλλον είναι ζοφερό. Ο Τραμπ αποσύρθηκε από τη συμφωνία του Παρισίου για το κλίμα με την αιτιολογία ότι η κλιματική αλλαγή είναι «φάρσα».
Ο COP29, η 29η συνδιάσκεψη του ΟΗΕ για το κλίμα, που πρόσφατα ολοκληρώθηκε στο Αζερμπαϊτζάν, ουσιαστικά απέτυχε στους στόχους της.
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες η Οικοκτονία στην Ουκρανία έχει ακόμα μεγαλύτερο ειδικό βάρος τόσο για τη χώρα όσο και για όλο τον κόσμο.
Ο πόλεμος είναι η επιτομή του παραλογισμού και της απανθρωπιάς. Εκτός της αυτονόητης και αναντίρρητης ανάγκης της κατά προτεραιότητα διαφύλαξης των ανθρώπων και των περιουσιών, το ζήτημα της διαφύλαξης του περιβάλλοντος σήμερα είναι άμεσα συνδεδεμένο με την ύπαρξη του Ανθρώπου στην πλανήτη.
Καλούμαστε γι’ αυτό να δράσουμε συλλογικά και αποτελεσματικά. Ο χρόνος δεν περισσεύει.
Του Δημήτρη Σωφρονά
Γιατρού
