Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, και ειδικότερα ο υπερκαταναλωτισμός και το σύστημα τροφίμων και γεωργίας στην Ευρώπη και στην Αμερική, συμβάλλει άμεσα στη σπάταλη χρήση των περιορισμένων παγκόσμιων πόρων και βλάπτει το περιβάλλον, επιδεινώνοντας την κλιματική αλλαγή, τις απώλειες της βιοποικιλότητας, την εξάντληση των αλιευμάτων, την αποψίλωση των δασών, τη διάβρωση του εδάφους, τη λειψυδρία, καθώς και τη ρύπανση του νερού και της ατμόσφαιρας.
Η διατροφή δε διδάσκεται σε καμία Ιατρική Σχολή του κόσμου, και ενώ υπάρχουν περίπου 130 ιατρικές ειδικότητες που χρησιμοποιούνται για τις ιατρικές υπηρεσίες, καμία δεν έχει ονομαστεί διατροφολογία.
Ο φωτεινός μεγάλος εφευρέτης και ευεργέτης της ανθρωπότητας, Θωμάς Έντισον, προφήτευσε: «Ο γιατρός του μέλλοντος δε θα θεραπεύει πλέον τον άνθρωπο με φάρμακα, αλλά θα θεραπεύει και θα αποτρέπει την ασθένεια με τη διατροφή».
Καταναλώνουμε, ο κάθε κάτοικος του πλανήτη, μισό τόνο τρόφιμα το χρόνο. Ο κόσμος σπαταλά περίπου 400 δισεκατομμύρια δολάρια για τρόφιμα ετησίως – ποσό που θα μπορούσε να τροφοδοτήσει περίπου 1,26 δισεκατομμύρια ανθρώπους ετησίως. Η σπατάλη αυτή ισοδυναμεί με 1,5 gigaton εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
Παρόλα αυτά, ο υποσιτισμός, όντας ένα περίπλοκο ζήτημα, είναι κύρια αιτία θανάτου και ασθενειών στον κόσμο. Γι’ αυτό και ο δεύτερος από τους 17 στόχους της βιώσιμης ανάπτυξης (SDG) του ΟΗΕ για το 2030 μιλά για μηδενισμό της παγκόσμιας πείνας. Επιπρόσθετα, είναι γνωστό ότι το παγκόσμιο σύστημα τροφίμων παράγει αρκετές θερμίδες για 10 δισ. ανθρώπους, κι όμως το 1,2 δισ. απ’ αυτούς πάνε για ύπνο νηστικοί. Το μαθηματικό αυτό πρόβλημα λύνεται, μόνο αν βάλουμε στην εξίσωση την αδικία.
Ο υποσιτισμός είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα σήμερα. Τα δυσλειτουργικά παγκόσμια συστήματα τροφίμων τροφοδοτούν τα αυξημένα επίπεδα υποσιτισμού και προκαλούν παγκόσμια κρίση στην υγεία. Υπάρχει ένα πρόβλημα στον τρόπο παραγωγής και διανομής των τροφίμων, καθώς και στους τύπους και στις ποσότητες τροφίμων που τρώνε οι άνθρωποι.
Τι φταίει; Ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια είναι η διαθεσιμότητα της σωστής τροφής, η οποία υπαγορεύεται ακόμη από τους μεγάλους παραγωγούς και εμπόρους. Σε ορισμένες χώρες, η επιθυμία για σωστή τροφή δεν μπορεί να ικανοποιηθεί λόγω της επιλογής της τροφής που διατίθεται στα σούπερ μάρκετ και της τιμής της. Πρέπει να βρούμε έναν τρόπο συνεργασίας με τη βιομηχανία τροφίμων για να αλλάξουμε το περιεχόμενο των τροφίμων.
Οι αγροτοβιομηχανικές εταιρείες οδηγούν την εκβιομηχάνιση σε ολόκληρη την παγκόσμια αλυσίδα αξίας, «από το αγρόκτημα στο πιάτο», ενώ οι πολιτικές αγορών και πωλήσεων προωθούν μια μορφή γεωργίας που περιστρέφεται γύρω από την παραγωγικότητα. Ο αγώνας για το μερίδιο αγοράς επιτυγχάνεται εις βάρος των πιο αδύναμων δεσμών της αλυσίδας, που είναι οι αγρότες και οι εργαζόμενοι και ταυτόχρονα τα τελευταία χρόνια με την τροφή σαν χρηματοοικονομικό προϊόν, παίχθηκαν μεγάλα παιχνίδια.
Έτσι μεταξύ του 2006 και 2008, οι μέσες παγκόσμιες τιμές αυξήθηκαν για το ρύζι κατά 217%, για το σιτάρι κατά 136%, για το καλαμπόκι κατά 125% και για τη σόγια κατά 107%.
Εάν αναζητήσουμε τα αίτια των διατροφικών κρίσεων 2007-2008 και 2011-2012, θα πέσουμε πάνω στις ξηρασίες, στις αυξήσεις των τιμών του πετρελαίου (και άρα των λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων), στα χρηματιστηριακά παιχνίδια των παραγώγων και των επενδυτικών κεφαλαίων (hedge funds), και στις καλλιέργειες για βιοκαύσιμα.
Σαν να μην έφθαναν όλα αυτά, η πρόσφατη πανδημία της Covid-19 δημιούργησε διαταραχές στην αλυσίδα εφοδιασμού, εμπορίου και μεταποίησης, αλλά και αντίκτυπο στην τελική ζήτηση. Η κύρια αιτία για συρρίκνωση της ζήτησης θα είναι η παρατεταμένη επιβράδυνση της συνολικής οικονομικής ανάπτυξης, η οποία θα μειώσει την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών και θα θέσει σε κίνδυνο την πρόσβαση σε δίχτυα ασφαλείας.
Το κλείσιμο των συνόρων, οι καραντίνες και οι διαταραχές της αγοράς, της εφοδιαστικής αλυσίδας και του εμπορίου, περιορίζουν την πρόσβαση των ανθρώπων σε επαρκείς, ποικίλες και θρεπτικές πηγές τροφίμων, ειδικά σε χώρες που πλήττονται σκληρά από τον ιό ή έχουν ήδη επηρεαστεί από υψηλά επίπεδα επισιτιστικής ανασφάλειας.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) προειδοποιεί: «Διακινδυνεύουμε μια επικείμενη επισιτιστική κρίση, εκτός εάν ληφθούν γρήγορα μέτρα για την προστασία των πιο ευάλωτων, τη διατήρηση των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού τροφίμων και το μετριασμό των επιπτώσεων της πανδημίας στο σύστημα τροφίμων».
Είναι, επίσης, η έλλειψη υπεύθυνων εθνικών κυβερνητικών πολιτικών, λόγω και της παγκοσμιοποίησης, που έχει παραχωρήσει την πολιτική της παραγωγής και της διακίνησης των τροφίμων στις διεθνείς μεγάλες εταιρείες. Έτσι τέσσερις μεγάλες εταιρείες, οι λεγόμενες από τα αρχικά τους “εταιρείες ABCD”, εμπορεύονται το 95% των σιτηρών παγκοσμίως.
Ίσως πρέπει να επανέλθουμε, μέσω των εθνικών κυβερνήσεων, στην κάλυψη των πραγματικών διατροφικών αναγκών εκάστης χώρας, πάντα σε σχέση με τις δυνατότητες παραγωγής τους, ώστε να καλύπτονται οι μίνιμουμ διατροφικές ανάγκες των πολιτών. Τι σημαίνει ελεύθερη αγορά, εάν τα κράτη δεν έχουν διατροφική επάρκεια για τους πληθυσμούς τους;
Φέρνοντας στη μνήμη το χαμηλό ποσοστό επιτυχίας των ανά 5ετία στόχων του ΟΗΕ, δυστυχώς μου ακούγονται σαν ευχολόγιο τα προτεινόμενα μέτρα του FAO, για το υπό συζήτηση διεθνές διατροφικό πρόβλημα.
Για το δέον γενέσθαι, απομονώνω τρία συμπεράσματα από τη διάσκεψη της Διεθνούς Τράπεζας, τον Οκτώβριο του 2019, για τη βιοποικιλότητα: Εξάλειψη ή επανασχεδίαση επιβλαβών γεωργικών, ενεργειακών και μεταφορικών επιδοτήσεων. Ενσωμάτωση του φυσικού κεφαλαίου στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Παροχή κινήτρων για την τόνωση της βιώσιμης παραγωγής και κατανάλωσης.
Αρωγός και η διαπίστωση του έγκριτου περιοδικού Nature, τον Απρίλιο του 2019: «Οι γεωργικές πρακτικές πρέπει να αλλάξουν ώστε να ανταποκριθούν στους στόχους της Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών έως το 2030. Η βιολογική γεωργία, αν και δεν είναι η ασημένια σφαίρα, αποτελεί χρήσιμη συνιστώσα αυτής της στρατηγικής», που δείχνει το δρόμο για τη διατροφή και την παραγωγή τροφίμων για τη βελτίωση της ανθρώπινης υγείας και την επίτευξη των στόχων του Παρισιού 2015, καθώς και των στόχων της βιώσιμης ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (SDG).
Και επειδή οι οικογενειακοί αγρότες, σύμφωνα με τον FAO, διαχειρίζονται το 70-80% της παγκόσμιας γεωργικής γης και παράγουν το 80% των τροφίμων παγκοσμίως, πράγμα που έκανε τα Ηνωμένα Έθνη να δηλώσουν το 2014 ως το Διεθνές Έτος Οικογενειακής Γεωργίας, γι’ αυτό: πρέπει να δώσουμε επειγόντως τη γη πίσω στα χέρια των μικρών γεωργών και να καταστήσουμε τον αγώνα για την αγροτική μεταρρύθμιση κεντρικό στον αγώνα για καλύτερα συστήματα τροφίμων.
Στην πραγματικότητα, η μία μελέτη μετά την άλλη έχουν δείξει ότι, μετρώντας την ποσότητα τροφίμων που παράγεται ανά στρέμμα, οι μικρές φάρμες είναι στην πραγματικότητα πιο παραγωγικές από τις μεγάλες.
***
Ομιλία
Στο πλαίσιο των ευρύτερων πολιτιστικών του δράσεων, ο Μουσικός Όμιλος Καλαμάτας «Ορφεύς» οργανώνει ομιλία-εκδήλωση σήμερα στις 8.00 το βράδυ στο Πνευματικό Κέντρο Καλαμάτας, με θέμα «Υπερεπεξεργασμένα Τρόφιμα και Υγεία». Ομιλητής θα είναι ο βιοχημικός Αντώνης Καράγιωργας. Η εκδήλωση τελεί υπό την αιγίδα των Ιατρικού, Οδοντιατρικού και Φαρμακευτικού Συλλόγων Μεσσηνίας. Η είσοδος είναι ελεύθερη.
***
Λίγα λόγια για τον ομιλητή
Ο Αντώνης Καράγιωργας είναι βιοχημικός, πτυχιούχος του Χημικού Τμήματος του ΕΚΠΑ και κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου (M.Sc.) στη Μοριακή Ενζυμολογία από το University of Warwick της Αγγλίας. Από το 1981 έως το 2014 εργάστηκε ως επιστημονικός συνεργάτης στο Εργαστήριο Βιοχημείας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), απ’ όπου και συνταξιοδοτήθηκε. Ζει στη Θεσσαλονίκη και είναι σύζυγος της συντοπίτισσας Μαρίας Στεφανούρη.
Από το 2006 έχει ενεργή εθελοντική συμμετοχή: στο Δίκτυο Εθελοντικών Οργανώσεων Θεσσαλονίκης (Thess- Δίκτυο), στην Ένωση για τα Δικαιώματα των Πεζών, στους Streetpanthers, στους Περιαστικούς Καλλιεργητές Πάρκου Καρατάσου, στους Φίλους της Νέας Παραλίας, στην Πρωτοβουλία της Γειτονιάς της Αλεξάνδρου Σβώλου και στον Κοινωνικό Καταναλωτικό Συνεταιρισμό Θεσσαλονίκης.
Επιπλέον, δραστηριοποιείται εθελοντικά σε πολλά εκπαιδευτικά προγράμματα για την ανακύκλωση και το δικαίωμα στην καθαρή τροφή, στη βιώσιμη κινητικότητα και στην προάσπιση του δημόσιου χώρου. Ως μέλος επιτροπής του Δήμου Θεσσαλονίκης φροντίζει για τη βελτίωση της ποιότητας των συσσιτίων των Δημοτικών Παιδικών Σταθμών.
Τα τελευταία χρόνια κάνει δημόσιες ομιλίες, έπειτα από προσκλήσεις εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και συλλόγων. Οι θεματικές των ομιλιών του περιλαμβάνουν κυρίως τη θεραπευτική νηστεία, το εντερικό μικροβίωμα, τα μιτοχόνδρια και τα επεξεργασμένα τρόφιμα.
Του Αντώνη Καράγιωργα
Βιοχημικού
