Ο Νομός Μεσσηνίας ευρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο της Πελοποννήσου. Είναι το μικρό της δάκτυλο! Λιγότερο κομψό, σε σχέση με τα υπόλοιπα, αφού δεν κατόρθωσε να αντισταθεί στις υπερφυσικές δυνάμεις των νότιων και νοτιοδυτικών σφοδρών κυματισμών της Μεσογείου. Οι διάσπαρτες νησίδες στην άκρη της χερσονήσου είναι τα αποτελέσματα της διάβρωσής της.
Α. ΕΔΑΦΟΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ & ΟΔΙΚΟΣ ΔΑΚΤΥΛΙΟΣ
Η μορφολογία του εδάφους της είναι κυρίως ορεινή και καταλαμβάνει περίπου το 40% της συνολικής εκτάσεώς της. Προσδιορίζεται δε στο νοτιο – δυτικό τμήμα της από τα όρη του Λυκοδήμου και της Κυπαρισσίας, βόρεια από το Τετράζι και το Λύκαιο, ανατολικά από τις παρυφές του βόρειου Ταϋγέτου (Βρωμοβρυσαιίκα βουνά) – νότιο Ταΰγετο (Μάνη) και κεντρικά από τα όρη Αιγάλεω (Κοντοβούνια) και Ιθώμης.
Οι πεδινές εκτάσεις της καταλαμβάνουν το 34% της όλης επιφάνειάς της. Αναπτύσσονται κυρίως, πλην της Μάνης, στην παραλιακή της ζώνη και στις πεδιάδες – κοιλάδες των ποταμών Παμίσου και Αρκαδικού Κυπαρισσίας. Οι λεκάνες συλλογής των όμβριων υδάτων των δύο ποταμών διαχωρίζονται (υδροκρίτης ) στην ευρύτερη περιοχή Βασιλικού – Κόκλας και Δωρίου.
Συμπερασματικά, το πεδινό τμήμα του νομού μας είναι ένας «δακτύλιος» που οριοθετείται: από την παραλιακή ζώνη (Κυπαρισσίας – Πύλου – Κορώνης – Μεσσήνης – Καλαμάτας), την πεδιάδα μεταξύ των «Βρωμοβρυσαίικων βουνών» και των βουνών της Ιθώμης και την κοιλάδα μεταξύ του Τετραζίου και των ορέων της Κυπαρισσίας.
Εάν κοιτάξουμε με λίγη προσοχή και φαντασία το χάρτη της Μεσσηνίας, θα διαπιστώσουμε ότι από τον ως άνω προσδιοριζόμενο πεδινό «δακτύλιο» διέρχεται το βασικό οδικό δίκτυο του νομού μας, ο λεγόμενος Περιφερειακός Οδικός Δακτύλιος (ως σχέδιο).
Ο άνθρωπος σοφά, όπως άλλωστε και η φύση με τα νερά των ποταμών, επέλεξε την εύκολη γεωλογικά οδό για τη συγκοινωνιακή επικοινωνία, ήτοι: Καλαμάτα – Τσακώνα -Δώριο – Καλό Νερό – Κυπαρισσία – Φιλιατρά – Γαργαλιάνοι – Ρωμανού – Πύλος – Μεθώνη – Κορώνη – Ριζόμυλος – Μεσσήνη – Καλαμάτα, συνολικού μήκους περίπου 200 χιλιομέτρων. Ο οποίος στο παραλιακό του τμήμα είναι και ο τουριστικός δρόμος του νομού, μαζί με το δρόμο προς Μάνη, τον Καλαμάτα – Αρεόπολη.
Β) ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΟΔΙΚΟΥ ΔΑΚΤΥΛΙΟΥ
Τέσσερις είναι, κυρίως, οι οδικοί άξονες και η αεροπορική διασύνδεση, οι οποίοι φορτίζουν και αποφορτίζουν κυκλοφοριακά τον Περιφερειακό Οδικό Δακτύλιο και με τους οποίους επικοινωνεί η Μεσσηνία με τους υπόλοιπους νομούς της Πελοποννήσου και τη χώρα γενικότερα.
1) Ο εθνικός δρόμος Πάτρας – Πύργου- Καλού Νερού, ο οποίος, πέραν της τοπικής επικοινωνίας, εξυπηρετεί πρωτίστως τη διακίνηση του τουριστικού ρεύματος προς το νομό, προερχόμενο κυρίως από το λιμάνι της Πάτρας και τη γέφυρα του Ρίου-Αντιρρίου.
2) Ο νέος αυτοκινητόδρομος Κορίνθου – Τρίπολης – Καλαμάτας που συνδέεται με ανισόπεδους κόμβους με την παλαιά εθνική οδό. Εξυπηρετεί τον τουρισμό, αλλά κυρίως ολόκληρο το φάσμα των αναγκών μετακίνησης ανθρώπων και αγαθών (π.χ. κατοικία -εργασία – εμπόριο κ.τ.λ.), με κύριο αποδέκτη την ευρύτερη περιοχή της Καλαμάτας, αλλά και όλον το νομό.
3) Η 82α εθνική οδός Σπάρτη – Καλαμάτα – Πύλος, η οποία εξυπηρετεί τη διανομαρχιακή επικοινωνία με τη Λακωνία και την τοπική διακίνηση προς τις κοινότητες της Αλαγονίας. Κυρίως, όμως, τον τουρισμό στην αξιοθέατη διαδρομή του, Σπάρτη – Καλαμάτα. Στο ενδονομαρχιακό της τμήμα, Καλαμάτα – Πύλος είναι η σπουδαιότερη οδική ακτίνα του Περιφερειακού Δακτυλίου.
4) Η 1η επαρχιακή οδός Αρεόπολης – Καλαμάτας, η οποία εξυπηρετεί, πέραν της τοπικής διακίνησης, το μεγάλο τουριστικό ρεύμα προς Μεσσηνιακή και Λακωνική Μάνη, και
5) Το αεροδρόμιο Καλαμάτας με τις εγχώριες και διεθνείς πτήσεις.
Πέραν των ανωτέρω, ο Περιφερειακός Οδικός Δακτύλιος είναι ο ενδιάμεσος απαραίτητος «κρίκος» της ορθολογικής διανομής της κυκλοφοριακής κίνησης των τροχοφόρων προς την ενδοχώρα του νομού.
Αδιαμφισβήτητα έχουν γίνει και γίνονται σοβαρές βελτιώσεις αυτή την εποχή σε ολόκληρο το μήκος των 200 χλμ.: Η παλαιά εθνική οδός Καλαμάτα – Τσακώνα ενισχύθηκε από τον αυτοκινητόδρομο, το τμήμα Τσακώνα προς Καλό Νερό είναι υπό διεκδίκηση, το νέο τμήμα Φιλιατρά προς Γαργαλιάνοι κατασκευάζεται, το Γαργαλιάνοι προς Ρωμανού υλοποιήθηκε, η παράκαμψη Γιάλοβας εκτελείται, το Πύλος προς Μεθώνη υπό κατασκευή, το Μεθώνη προς Φοινικούντα – Κορώνη κατασκευάσθηκε, η παράκαμψη Χαροκοπιού είναι μελετητικά ώριμη, η παράκαμψη Πεταλιδίου ολοκληρώνεται. Προπαντός το τμήμα Καλαμάτα – Ριζόμυλος, μαζί με το εσωτερικό τμήμα Ριζόμυλος – Πύλος – Μεθώνη, εκτελείται ικανοποιητικά και θα αποτελέσει ένα υπόδειγμα ενδονομαρχιακής επικοινωνίας, με άνετα γεωμετρικά χαρακτηριστικά και προωθημένης τεχνικής (εντυπωσιακές) γέφυρες.
Γ) Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΕΝΔΟΧΩΡΑΣ ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
Καλοδεχούμενα όλα αυτά για τον Περιμετρικό Δρόμο του νομού. Η ισόρροπη ανάπτυξη, όμως, της Μεσσηνίας είναι συνυφασμένη με την ανάδειξη της μεγάλης ενδοχώρας, της με την πλούσια ιστορική- κοινωνική – οικονομική και πολιτιστική κληρονομιά της.
Πώς όμως; Είναι σε όλους γνωστό ότι το εσωτερικό οδικό δίκτυο είναι εμφανώς κακώς οργανωμένο και δεν προσφέρει τη δυνατότητα της ασφαλούς, άνετης και γρήγορης προσπέλασης στην ενδοχώρα.
Ήδη, με την υφιστάμενη οδική κατάσταση, έχει αρχίσει να «χαράζει» το στρεβλό μοντέλο ενός υπεραναπτυγμένου αστικού κέντρου (Καλαμάτας), των αναπτυσσομένων ημιαστικών κέντρων, κυρίως κατά μήκος του προαναφερόμενου Περιφερειακού Οδικού Δακτυλίου και της… εγκαταλελειμμένης ενδοχώρας.
Άρα, αναγκαία και ικανή συνθήκη της ισόρροπης ανάπτυξης είναι η ασφαλής – άνετος και γρήγορη κίνηση προς την ενδοχώρα του νομού.
Δ) ΝΕΟ ΕΠΑΡΧΙΑΚΟ ΔΙΚΤΥΟ – 8η και 3η ΕΠΑΡΧΙΑΚΗ ΟΔΟΣ
Ο χωροταξικός σχεδιασμός που έγινε για το νομό μας με το Βασιλικό Διάταγμα του 1955 έχει ήδη ξεπεραστεί. Οι (38) επαρχιακοί δρόμοι (!) συνολικού μήκους περίπου 800 χλμ., για να συνδέσουν (4) επαρχίες (!), είναι υπερβολικός αριθμός. Πρέπει το ταχύτερο να αναδιαταχθεί το επαρχιακό οδικό δίκτυο (Περιφερειακής Ενότητας τώρα) με βάση τους νέους ΟΤΑ και τις τεχνο-οικονομικές απαιτήσεις. Κάθε Δήμος πρέπει συγκοινωνιακά να γίνει μία «Ανοικτή Πόλη» με ισόχρονους πολίτες στην καθημερινότητά τους. Τούτο αποτελεί αντικείμενο μιας ειδικευμένης μελέτης που πρέπει να προκηρυχθεί από την Περιφέρεια και τους Δήμους.
Όμως, εκτός από το οδικό δίκτυο του προαναφερόμενου Περιφερειακού Δακτυλίου και των οδικών ακτινών: α) Ριζόμυλος – Πύλος (82η εθνική οδός), β) Σουληνάρι- Κρεμμύδια – Ρωμανού (38η επαρχιακή οδός) και γ) Μεσσήνη – Λάμπαινα – Αρχαία Μεσσήνη (7η & 24η επαρχιακοί οδοί), το νέο βασικό δίκτυο Περιφερειακής Ενότητας δεν πρέπει να περιλαμβάνει περισσότερες από 6 οδικές αρτηρίες ακόμη. Αυτές θα αποτελέσουν την κύρια διασύνδεση των Δήμων (δεν υπάρχει πλέον η επαρχία), αλλά και θα γίνουν η αφετηρία ενός δημοτικού και διαδημοτικού δικτύου.
Εκείνο που μπορούμε, όμως, να πούμε μετά βεβαιότητος είναι ότι:
α) η 8η επαρχιακή οδός Μεσσήνη – Αβραμιού – Αριστομένη – Κεφαλόβρυσο – Ραυτόπουλο – Μουριατάδα – Κυπαρισσία είναι από τις πλέον στρατηγικές για την ανάδειξη της ορεινής Μεσσηνίας (ως σχέδιο). Ενώνει κατευθείαν δύο από τα πλέον αναπτυσσόμενα ημιαστικά κέντρα της, τη Μεσσήνη και την Κυπαρισσία, καθώς και τις κοινότητες της ορεινής Τριφυλίας και Μεσσήνης. Είναι ακριβώς μια διάμετρος του Περιφερειακού Δακτυλίου.
Επίσης, θα αναδείξει και θα καταστήσει προσιτές τις ορεινές ομορφιές της κεντρικής Μεσσηνίας, σε οποιονδήποτε επιθυμεί το φυσιολατρικό και οικολογικό τουρισμό.
Σημειωτέον ότι διέρχεται από υψόμετρα που πλησιάζουν τα 1.000 μέτρα (αυχένας πλησίον της Τριπύλας), καθώς και πολύ κοντά από το ιδιαίτερου φυσικού κάλλους οροπέδιο της Μάλης. Με φυσική ομορφιά τελείως διαφορετική από την άγρια και άδενδρη της οροσειράς του Ταϋγέτου.
β) Η 3η επαρχιακή οδός Θουρία – Άρις – Τρίοδος – Μάνεση – Διόδια- Αριστομένης – Μηλιώτη – Τουλούπα Χάνια – Μεταμόρφωση – Χώρα – Ρωμανού διασχίζει το νομό από Ανατολή προς Δύση, μια άλλη διάμετρος (ως σχέδιο). Αναδεικνύει μεγάλο αριθμό κοινοτήτων των τέως επαρχιών Μεσσήνης – Τριφυλίας και Πυλίας με πλούσια γεωργική παραγωγή και ιστορία αρχαϊκή και πρόσφατη. Επίσης, στη συνέχειά της, Θουρία προς Πολιανή (4η επαρχιακή οδός), αποτελεί μια ορεινή έξοδο προς τους Νομούς Λακωνίας και Αρκαδίας διαμέσου του βόρειου Ταΰγετου.
Η βελτίωσή τους, ακόμη και αν περιορισθεί σε διανοίξεις στροφών – επίτευξη σωστών επικλίσεων στις στροφές -εξασφάλιση ορατότητας σε στροφές και διασταυρώσεις – διαχείριση όμβριων υδάτων με τα κατάλληλα τεχνικά – διαπλάτυνση γεφυρών -οριζόντια και κατακόρυφη σήμανση – ηλεκτροφωτισμός όπου απαιτείται και ανακατασκευή τμημάτων φθαρμένου ασφαλτοτάπητα και διάστρωση αντιολισθηρού τάπητα, θα συμβάλει τα μέγιστα στην απομόνωση της ορεινής Μεσσηνίας.
Τέτοιες μελέτες πρέπει να ετοιμάζονται, ώστε να είμαστε έγκαιρα αξιόπιστοι διεκδικητές πιστώσεων από μελλοντικά χρηματοδοτικά προγράμματα. Τα αποσπασματικά αιτήματα ένταξης έργων χωρίς μελετητική ωριμότητα δεν πρόκειται να ενταχθούν σε προγράμματα.
Ε) ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ
Η απάλυνση της μεγάλης συγκοινωνιακής ανισότητας, ανάμεσα στην περιμετρική κίνηση στο νομό και την εγκάρσια κίνηση προς στην ενδοχώρα, θα επιτρέψει την επαναλειτουργία του νομού μας στο σύνολο της γεωγραφικής του έκτασης, ώστε οι ορεινοί οικισμοί, οι «ακρίτες» του Ελληνισμού σε αλλοτινούς δύσκολους χρόνους (1821), να αποτελέσουν το απαραίτητο συμπλήρωμα των αναπτυσσόμενων ημιαστικών παραλιακών κέντρων του νομού μας. Επίσης θα επιτρέψει την παλιννόστηση στους πατρογονικούς οικισμούς και αποκεντρώνοντας θα αποτρέψει την υπερδόμηση και τον υπερπληθυσμό και τη μοιραία περιβαλλοντική υποβάθμιση των παραλιακών ημιαστικών κέντρων.
Υ.Γ. 1 Η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Μεσσηνίας (ΝΑΜ) από το 1995 έως το 2010 αξιοποίησε το Μέτρο «Άρση συγκοινωνιακής απομόνωσης εσωτερικών χώρων» στα 2ο και 3ο ΚΠΣ και στους προαναφερόμενους εσωτερικούς οδικούς άξονες εκτέλεσε τα κάτωθι έργα και μελέτες:
α) Στην 8η επαρχιακή οδό κατασκεύασε το τμήμα Κεφαλόβρυσο – Ραφτόπουλο με παράκαμψη Τριπύλας, μήκους 13 χλμ. Έχει πλήρη μελέτη με όλες τις εγκρίσεις και αδειοδοτήσεις του τμήματος Ραφτόπουλο – Μουριατάδα, μήκους 10 χλμ. και προϋπολογισμού 13 εκατ. ευρώ. Έχει προμελέτη νέας χάραξης από Μουριατάδα – Μεμί (εθνική οδός προς Κυπαρισσία). Επίσης, κατασκεύασε τον παράλληλο – συμπληρωματικό δρόμο Παλαιόκαστρο – Σελλά (22α επαρχιακή οδός), μήκους 12 χλμ.
β) Στην 3η επαρχιακή οδό κατασκεύασε το τμήμα διασταύρωση Μεταξάδας μέχρι Χώρα, μήκους 3,5 χλμ. Έχει πλήρη μελέτη και όλες τις εγκρίσεις, αδειοδοτήσεις νέας χάραξης από Τουλούπα Χάνια με παράκαμψη Μεταμόρφωσης έως διασταύρωση Μεταξάδας, με νέα γέφυρα 120 μέτρων και συνολικού μήκους 3.3 χλμ., με κόστος 15 εκατ. ευρώ.
Επίσης, κατασκεύασε το συμπληρωματικό τμήμα της 10ης επαρχιακής οδού Καζάρμα – Πετρίτσι – Χατζή – Βλαχόπουλο – Τουλούπα Χάνια, μήκους 12 χλμ.
Υ.Γ.2 Μελέτησε το δρόμο Μεσσήνη – Λάμπαινα – Αρχαία Μεσσήνη (7η & 24η επαρχιακής οδός), ώστε να υπάρχει πλήρης ωριμότητα ένταξης στα ΚΠΣ:
α) Σήμερα εκτελείται το τμήμα Μεσσήνη – Εύα – Λάμπαινα, μήκους περίπου 7 χλμ. Ως υπόδειγμα από αυτή και με βάση τις χρηματοδοτήσεις, το 2009 ενέταξε και κατασκεύασε το τμήμα της παράκαμψης του οικισμού της Εύας, μήκους 2 χλμ. και νέα γέφυρα στο ρέμα Λιγίδι. Ο δρόμος είναι δίιχνος με τη μεγαλύτερη επιτρεπόμενη διατομή (2βσ) των 11 μέτρων ως αρμόζει σε ένα δρόμο που οδηγεί στην Αρχαία Μεσσήνη.
Παρέδωσε πλήρη μελέτη του τμήματος Λάμπαινα – Αρσινόη -Αρχαία Μεσσήνη, μήκους 10 χλμ. και προϋπολογισμού 19,5 εκατ. ευρώ.
Η μελέτη και οι αδειοδοτήσεις ελέγχθηκαν από τη Διαχειριστική Αρχή του ΕΣΠΑ της Περιφέρειας και το 2016 και πρόσφατα το 2022 και ευρέθησαν πλήρεις, αλλά δεν εντάχθηκε στο πρόγραμμα λόγω έλλειψης πιστώσεων.
Και αυτή η οδός είναι δίιχνος 11 μέτρων (2βσ). Στην ανάβαση παρακάμπτει την Αρσινόη με cut cover μήκους 70 μέτρων, νέες γέφυρες πριν από το Μαυρομμάτι Ιθώμης και καταλήγει στο Μουσείο, ενώ επιστρέφει με παράκαμψη σε περιοχή μεταξύ του Μαυρομματίου Ιθώμης και του Αρχαιολογικού Χώρου. Επίσης, μέσω Αρσινόης με δρόμο 1 χλμ. και πλάτους 7 μέτρων (2β) καταλήγει στο Στάδιο. Όλα με σύμφωνη γνώμη του αείμνηστου καθηγητή Θέμελη και έγκριση του ΚΑΣ.
Η Αρχαία Μεσσήνη είναι η Επίδαυρος της Μεσσηνίας και ο προαναφερόμενος δρόμος είναι αναγκαίος για την ανάδειξή της, για αιώνες. Οι τοίχοι, οι αυλόπορτες και τα μικροσυμφέροντα από κάποιους πολίτες δεν πρέπει να προτάσσονται από τη σκοπιμότητα του έργου και να καθυστερούν τις απαλλοτριώσεις και κατ’ επέκταση το έργο.
β) Επίσης, η ΝΑΜ έχει ετοιμάσει πλήρη μελέτη με τις αναγκαίες αδειοδοτήσεις από ΚΑΣ στο οδικό τμήμα Μουσείο – Αρκαδική Πύλη, με παράκαμψή της δυτικά με τούνελ 150 μέτρων. Όμως, μέχρι να κατασκευασθούν τα προηγούμενα έργα δεν έχει προτεραιότητα.
Υ.Γ3 Επίσης, το τμήμα της 7ης Επαρχιακής Οδού που ορίζεται από το Τσακώνα – Καλό Νερό του Περιφερειακού Δακτυλίου προς Διαβολίτσι – Κάτω Μέλπεια – Σύρριζο – Κακαλέτρι- Αμπελιώνα – Επικούριος Απόλλωνας, είναι ακόμη ένας ορεινός άξονας που συνδέει τον Περιφερειακό Δακτύλιο με τους Νομούς Αρκαδίας και Ηλείας. Διασχίζει την περιοχή της αρχαίας Είρας με το Λύκαιο όρος και τις πηγές της Νέδας, που κατοικούνταν από αρχαιοτάτων χρόνων, με τον Παρθενώνα της Πελοποννήσου (Επικούριο Απόλλωνα). Μέχρι σχετικά πρόσφατα (αρχές του 1970) η περιοχή ήταν πολυπληθής με πλούσια γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή.
Η ΝΑΜ το 1997 ενέταξε στο 1ο ΚΠΣ το χωμάτινο οδικό τμήμα με τη στοιχειώδη χάραξη, από Σύρριζο μέχρι Επικούριο, μήκους 18 χλμ. και ασφαλτοστρώθηκε διευκολύνοντας την επικοινωνία.
Πρέπει, βέβαια, σε όλο το μήκος της να συνεχιστεί η βελτίωση για ευνόητους λόγους.
Του Παναγιώτη Αντ. Γιαννακέα
Πολιτικού μηχανικού ΕΜΠ, πρώην διευθυντή Διεύθυνσης Τεχνικών Έργων Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας
