Η πρόσφατη πρόσ(κ)ληση της ομάδας Πάμε Βόλτα για την Κυριακή των Βαΐων το απόγευμα, έκανε λόγο για ένα σύντομο οδοιπορικό για να γνωρίσουμε μια σειρά από τοπόσημα σε μια διαδρομή που ξεκινά από την Αγιασώ έως τις Κιτριές.
Η πανέμορφη αυτή περιοχή έχει συνδεθεί με μπάνια και θαλάσσιες δραστηριότητες, βόλτες αναψυχής και εξόδους διασκέδασης και χαλάρωσης σε κάποιο από τα πολλά καφέ, εστιατόρια και μπαρ που λειτουργούν σε όλη την ακτογραμμή ή και στα πιο ορεινά. Ξεχνάμε, όμως, αν δεν αγνοούμε εντελώς, ότι πίσω από έναν τόπο υπάρχουν στρώματα ιστορίας, καθημερινά ή σημαντικά γεγονότα, που έλαβαν χώρα σε βάθος αιώνων και χιλιετηρίδων, άνθρωποι που έζησαν και έδρασαν σε διαφορετικές εποχές. Και η συγκεκριμένη περιοχή (κατά σειρά Βέργα, Αλμυρός, Μικρή Μαντίνεια, Αρχοντικό, Παλιόχωρα, Ακρογιάλι, Σάνταβα, Κιτριές), έχει πολλά να «πει»…
Το δικό μας οδοιπορικό, είχε γεωγραφικό (και όχι ιστορικό) «νήμα», με τις επισημάνσεις και επεξηγήσεις του Σωτήρη Θεοδωρόπουλου και του Παύλου Γκρέκη να φωτίζουν σε αδρές γραμμές τα βασικά σημεία ενδιαφέροντος, δίνοντας τροφή για σκέψη και περαιτέρω προβληματισμούς και αναζήτηση.
Το εκκλησάκι της Αγίας Σιών (ή Αγιασώς), λίγο μετά το ξενοδοχείο «Φωτεινή» και το χείμαρρο Ξερίλα, όπου τοποθετείται το όριο Καλαμάτας-Μάνης, ήταν ο πρώτος σταθμός και απαντούσε στο μισό ερώτημα που τέθηκε εξ αρχής «ποιοι ιδιαίτεροι γάμοι τελούνταν σε ένα εκκλησάκι πριν από μισό αιώνα;». Το υπόλοιπο μισό το απάντησε ο Σωτήρης, εξηγώντας στους περίπου 15 παριστάμενους πως γνωρίζουμε από ιστορικές αναφορές ότι ο μικρός ναός υπήρχε από το 18ο αιώνα, πρωτοχτίστηκε ως ιδιόκτητος, και σε αυτόν σφραγίζονταν γάμοι των πιο φτωχών Μανιατών ή γάμοι που δεν είχαν κοινή αποδοχή από τα δύο σόγια, με συνήθη λόγο αντίθεσης το γεγονός ότι η νύφη δε διέθετε προίκα. Στις μέρες μας είναι μια επιλογή για «ψαγμένους» και σε αυτό ίσως συνέβαλε κι ο γάμος εκεί, εν μέσω κατοχής, της 17χρονης τότε Μελίνας Μερκούρη με τον κτηματία Παναγή Χαροκόπο.
«Πού ξεφορτώθηκε το μπαρούτι για τις ανάγκες του αγώνα του 1821 λίγο πριν την έκρηξη της Επανάστασης;». Αυτός ήταν ίσως ο πιο εύκολος «γρίφος», καθώς, μεταξύ άλλων, πραγματοποιούνται κάθε χρόνο στη Βέργα επετειακές εκδηλώσεις για το ιστορικό αυτό γεγονός της 17ης-18ης Μαρτίου 1821. Τα πολεμοφόδια της έναρξης του αγώνα (μπαρούτι και μολύβι) που μεταφέρθηκαν στη Μονή Μαρδακίου της Νέδουσας στον Ταΰγετο με 200 μουλάρια, υπό το συντονισμό του Παπαφλέσσα, έφτασαν στον Αλμυρό με το πλεούμενο «Δήμητρα» του Ποριώτη καπετάνιου Χριστόδουλου Μέξη προερχόμενο από τη Μικρά Ασία (το πρώτο ξεφόρτωμα παραλήφθηκε στην Καρδαμύλη).
Λόγω της γεωγραφικής του θέσης, ο Αλμυρός χρησιμοποιούνταν για τον ελλιμενισμό των (μικρών) καραβιών που μετέφεραν εμπορεύματα κατά τους δύσκολους καιρικά μήνες, ενώ τους υπόλοιπους κέντρο ήταν η Καλαμάτα. Η ανάγκη για κατασκευή λιμενικών εγκαταστάσεων στην Καλαμάτα αναδείχθηκε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, υποδεικνύοντας τον παραγωγικό πλούτο της ενδοχώρας, μας επισήμανε ο Παύλος Γκρέκης. Σκάλες ελλιμενισμού, εκτός από τον Αλμυρό υπήρχαν ακόμη στον Άγιο Νικόλαο, στις Κιτριές, στην Καρδαμύλη, όπως και στο Λιμένι, που προσφερόταν φυσικά για την προστασία των καραβιών.
Στη βρύση του Αλεξανδράκη, στον Αλμυρό, στη σημερινή οδό Υδραγωγείου, που πηγάζει από τη Σέλιτσα, «ξεδιψούσαν οι Μανιάτες καθώς έρχονταν με τα πόδια στην Καλαμάτα».
Στη Μικρή Μαντίνεια, πίσω από το σημερινό ίδρυμα Παναγιώταρου, διακρίνεται η κορυφή ενός πύργου, τον οποίο έχτισε ο Χριστόδουλος Καπετανάκης (πιθανολογείται ότι ξαναχτίστηκε μετά το πέρασμα του Ιμπραήμ). Εκεί λειτούργησαν τουλάχιστον από τον 15ο αιώνα μύλοι, αλλά και λιοτρίβι, που ανήκαν στους Καπετανάκηδες και μια περίοδο στον Λιμπεράκη Γερακάρη.
Στις αρχές του 20ού αιώνα η ιδιοκτησία πέρασε στην οικογένεια Παναγιώταρου και κληροδοτήθηκε στο Δήμο Καλαμάτας για την ανέγερση γηροκομείου, αλλά προς το παρόν παραμένει αναξιοποίητο…
Όσο για το «κτήριο της αρχιτεκτονικής του μεταπολεμικού μοντερνισμού», είναι το πανέμορφο παραλιακό «Τουριστικό» στη Μικρή Μαντίνεια, που συνδυάζει σύγχρονες γραμμές και αρμονία σχεδίασης και υλικών. Περιλαμβάνεται σε μια σειρά κτηρίων του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού της δεδομένης περιόδου που προορίζονταν για φιλοξενία και αναψυχή. Σε αυτήν εντάσσονται ακόμη τα «τουριστικά» της Μεθώνης, των Γαργαλιάνων, της Πύλου (λειτουργεί ως ξενοδοχείο, ιδιοκτησίας Καραλή).
Μάθαμε ακόμη ότι ο Βράχος στην Παλιόχωρα αποτέλεσε μια καίρια για τη μεσαιωνική περίοδο οχυρή θέση και από εκεί αναχώρησε (με τη βυζαντινή αυτοκρατορία να αποτελεί ήδη παρελθόν), το 1460, ο Θωμάς Παλαιολόγος για την Ιταλία, όπου και εκλατινίστηκε.
Και ναι, υπήρχε σιδηροδρομική γραμμή λίγο μετά τις Κιτριές. Δεν ήταν όμως για τρένα, αλλά για την τροχιοδρόμηση βαγονέτων που μετέφεραν υλικά από το νταμάρι της περιοχής μέχρι τη θάλασσα.
Μισοκρυμμένη ανάμεσα στα βάτα, στο μέσον του καλντεριμιού που οδηγεί πιο σύντομα από τον κεντρικό δρόμο στο λιμανάκι των Κιτριών, σώζεται μια πετρόχτιστη καμάρα. Για όσους δε γνωρίζουν, σίγουρα δεν μπορούν να φανταστούν ότι πρόκειται για ένα σημαντικό τοπόσημο, όπου κρύβεται μεγάλη ιστορία. Πρόκειται για ό,τι έχει απομείνει από τον εκεί πύργο του Μαυρομιχάλη, όπου υπογράφηκε την 1η Οκτωβρίου 1819 η συμφωνία των Κιτριών, σφραγίζοντας την κομβική απόφαση της συμπόρευσης των τριών ηγεμονικών οικογενειών -Μαυρομιχαλαίοι, Τρουπάκηδες, Γρηγοράκηδες- οι οποίοι διέθεταν και τα πολεμικά μέσα για την υποστήριξη της μετέπειτα Ελληνικής Επανάστασης του ’21.
Τελευταίος σταθμός του οδοιπορικού για την Ομάδα Πάμε Βόλτα αποτέλεσε το γραφικό λιμανάκι των Κιτριών. Ιστορικά και μεταξύ άλλων, αναφέρεται για την απόβαση με δέκα γαλέρες του Βενετού, μετέπειτα Δόγη, Φραντσέσκο Μοροζίνι το 1659, με σκοπό να ξεσηκώσει τους Μανιάτες εναντίον των Τούρκων. Ήταν μια κίνηση για αντιπερισπασμό και αποδυνάμωση των οθωμανικών δυνάμεων, από το κύριο πεδίο ενδιαφέροντος της μεταξύ τους διαμάχης εκείνη την περίοδο για τον έλεγχο του Χάνδακα (Ηράκλειο) και της Κρήτης. Η κατάληξη αυτής της Βενετο-Μανιάτικης συμμαχίας, ωστόσο, ήταν μάλλον τραγική με την προσωρινή κατάληψη και λεηλασία της Καλαμάτας. Το λιμανάκι των Κιτριών συνδέεται και με το αγκυροβόλιο του μαλτέζικου στόλου το 1673 προς ενίσχυση του Λιμπεράκη Γερακάρη για την πολιορκία της Ζαρνάτας, προσπάθεια που έμεινε ατελέσφορη.
Είχε σουρουπώσει όταν ολοκληρώθηκε το μικρό αυτό οδοιπορικό και έκλεισε με μια σκέψη: την ανάγκη να διδάσκεται καταστατικά στα σχολεία η τοπική ιστορία και για περισσότερες πρωτοβουλίες και εκδηλώσεις ανάδειξης των σημαντικών και πιο άγνωστων πλευρών κάθε περιοχής.
Της Χριστίνας Ελευθεράκη
