Τα ωραιότερα και τα περιεργότερα
Η γιορτή του Πάσχα θεωρείται μαζί με τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά ως η μεγαλειτέρα γιορτή του χρόνου και συνδέεται σε κάθε χώρα με ποικίλα έθιμα αναλόγως των διαφόρων λαών.
Οι παλαιοί Εβραίοι γιόρταζαν ως γνωστόν το Πάσχα προς ανάμνησιν της ιστορικής εξόδου των από την Αίγυπτο. Την ημέρα αυτή, κάθε οικογενειάρχης έσφαζε ένα αρνί και με το αίμα του έβαφε την πόρτα του σπιτιού του.
Κατά τα πρώτα χρόνια του χριστιανισμού μεγάλη θρησκευτική φιλονικία είχε προκληθεί εξαιτίας της ημερομηνίας του εορτασμού του Πάσχα. Επί τέλους η εν Νικαία Σύνοδος του 325 εθέσπισε να γιορτάζεται κατά την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας, δηλαδή μεταξύ 9 Μαρτίου και 14 Μαΐου.
Αξίζει να σημειωθή ότι κατά τον Μεσαίωνα μέχρι του 1654, το έτος άρχιζε από την ημέρα του Πάσχα και όχι από την πρώτη Ιανουαρίου όπως γίνεται σήμερα.
«Τα Πάθη του Χριστού»
Επίσης εκείνη την εποχή παιζόντουσαν από ειδικούς ηθοποιούς τα «Πάθη του Χριστού», δηλαδή δράματα στα οποία αναπαριστάνοντο διάφορα επεισόδια από την ΙΙ Διαθήκη, από το βίο του Χριστού και της Παναγίας. Τόσο πολύ μάλιστα ήσαν συνδεδεμένα αυτά τα δράματα με την εκκλησία, ώστε προτού παιχτούν έξω μπροστά στο κοινό, επαίζοντο μέσα στους ναούς. Τα κυριώτερα πρόσωπα των δραμάτων αυτών ήσαν ο Ιησούς, η Μαρία η Μαγδαληνή, ο Πιλάτος, ο Ιούδας, οι Εβραίοι, οι δύο λησταί επί του Σταυρού, η όνος του Βαλαάμ, οι μάγοι κ.λπ. Εκτός αυτών υπήρχαν τότε και τα λεγόμενα «Μυστήρια», τα οποία επαίζοντο στις δημόσιες πλατείες και στην προπαρασκευή των οποίων βοηθούσαν όλοι οι κάτοικοι, απασχολούμενοι κάποτε επί ολοκλήρους εβδομάδας.
Η παράσταση διαρκούσε πολλές μέρες αναλόγως του αριθμού των σκηνών και του ενδιαφέροντος του κοινού. Τα έργα αυτά επαιζόντουσαν στις κυριώτερες πόλεις και ήσαν πολύ αγαπητά στο λαό.
Η σκηνή είχε μία πολύ περίεργη διαρρύθμιση. Περιελάμβανε τρία ταβάνια και επικρατούσε τόση ανακατωσούρα επάνω σ’ αυτή ώστε οι θεαταί δεν μπορούσαν να ξεχωρίσουν ποίοι ήσαν οι άγγελοι και ποίοι ήσαν οι διάβολοι. Αξιοσημείωτο σχετικώς είναι ότι οι ηθοποιοί που υπεδύοντο τα πρόσωπα της Ιεράς Ιστορίας έπαιζαν με πραγματικό πάθος. Διηγούνται μάλιστα ότι κάποιος από αυτούς που παρίστανε το Χριστό καρφώθηκε πραγματικά στο σταυρό κατ’ εντολή του και παρέδωσε το πνεύμα.
Πάσχα επί Τουρκοκρατίας
Την ημέρα του Πάσχα στα χρόνια της σκλαβιάς σηκώνονταν όλοι από τα σπίτια τους και πήγαιναν στην εκκλησία. Ακόμα και οι άρρωστοι – όσοι δεν ήσαν βαρειά εννοείται – το είχαν σε κακό να λείψουν από μια τέτοια γιορτή και να μην ακούσουν το λόγο τον καλό, δηλαδή το «Χριστός Ανέστη».
Επί Τουρκοκρατίας ο εσπερινός της Λαμπρής ελεγόταν «Αγάπη», δηλαδή είχε το όνομα που έχει και σήμερα. Στην αγάπη πήγαιναν όλα τα παλληκάρια, προ πάντων δε όσοι απ’ αυτούς τους νέους ήθελαν να γίνουν «αδελφοποιτοί». Για να γίνη όμως αυτό, χρειαζόντουσαν να ’χουν μαζί τους απαραιτήτως και μια κοπέλα, η οποία θα επισφράγιζε το σύνδεσμό τους. Κατά την σχετική τελετή της αδελφοποιήσεως, ο παπάς, αφού διάβαζε στους νέους τους σχετικούς ψαλμούς, τους όρκιζε στο ευαγγέλιο, έπειτα τους έδενε μ’ ένα μακρύ κόκκινο ζωνάρι και τους τραβούσε κατά το ιερό. Εκεί φιλιόντουσαν αναμεταξύ τους, φιλούσαν και του παπά το χέρι κι η ιεροτελεστία τελείωνε.
Ύστερα όμως από αυτόν οι αδελφοποιοί αγαπιόντουσαν κι υποστηριζόντουσαν σαν αληθινά αδέλφια και κάτι περισσότερον…
Το αξίωμα των παιδιών
Την Τρίτη της Λαμπρής, οι καλύτεροι νοικοκυραίοι των περιχώρων μιας πόλεως κινούσαν από τα χωριά τους με τούμπανα και με ζουρνάδες κι επήγαιναν για να χαιρετίσουν τους άρχοντες. Περνούσαν έτσι από σπίτι σε σπίτι και μόλις έμπαιναν στην αυλή, έπαιζαν από ένα ταξίμι.
Τα παιδιά του σπιτιού τρύπωναν τότε όσο μπορούσαν πιο βαθειά στους οντάδες για να μην τα πιάσουν οι πανηγυριστάδες και τ’ αξιώσουν.
Τα αξιώνουν δε παίρνοντάς τα στα χέρια και πετώντας τα τρεις φορές ψηλά στον αέρα, οπότε πίστευαν ότι θα γινόντουσαν ανδρειωμένα. Ύστερα απ’ αυτά άρχιζαν να παίζουν τα τούμπανα, και οι άρχοντες των περιχώρων έσερναν το χορό τραγουδώντας.
Καλημέρα σου, κυρά μου,
ω καλώς τα παιδιά μου
ω κυρά μου, παινεμένη και
στον κόσμο ξακουσμένη.
Σηκωθήτε, παλληκάρια, και
κεράστε τα λιοντάρια.
Βάλτε τώρα για να πιούμε
στην κυρά να ευχηθούμε.
Και το τραγούδι εξακολουθούσε στον ίδιο τόνο, προστιθεμένων και άλλων στίχων. Εννοείται ότι και εις την εποχήν εκείνη, όπως και σήμερα, οι διάφοροι ελληνικαί επαρχίαι έχουν τα ιδιαίτερα έθιμά τους τα σχετικά με το Πάσχα.
Τα περίεργα έθιμα
Περιεργότατες είναι επίσης οι πασχαλινές συνήθειες που επικρατούσαν άλλοτε στις διάφορες πόλεις της Ευρώπης.
Μερικές απ’ αυτές αναφέρουμε παρακάτω:
-Στη Μπεζανσού της Γαλλίας κάθε Πάσχα ο Αρχιεπίσκοπος προσκαλούσε σε τραπέζι όλους τους κληρικούς της περιφερείας του, οι οποίοι όμως ήσαν υποχρεωμένοι καθ’ όλη τη διάρκεια του γεύματος να μένουν αμίλητοι. Μετά το τέλος του φαγητού οι κληρικοί πιανόντουσαν όλοι χέρι με το χέρι και στήνανε χορό, είτε μέσα στον Μητροπολιτικό Ναό είτε έξω, αν το επέτρεπε καιρός.
-Στη Ρωσία, στα παλαιότερα χρόνια υπήρχε συνήθεια κατά την ημέρα του Πάσχα να φιλή ο Τσάρος όλα τα μέλη της αυτοκρατορικής οικογενείας, καθώς και τα επισημότερα πρόσωπα του κράτους του. Επίσης μετά την τελετή αυτή του ασπασμού, η οποία γινόταν ενώπιον του στρατού, οι στρατιώτες συνήθιζαν να φιλιούνται κι αυτοί αναμεταξύ τους, να αλλάζουν δηλαδή το λεγόμενο «φιλί του Πάσχα».
-Στην Πολωνία, κατά την εορτή του Πάσχα, επικρατεί ακόμα και σήμερα ένα ωραιότατο και χριστιανικώτατο έθιμο. Κάθε νοικοκύρης δηλαδή, στρώνει το τραπέζι με τα φαγητά, βάζει τους δικούς του να καθήσουν γύρω και αυτός πηγαίνει και στέκεται μπρος στην πόρτα. Αν εκείνη την ώρα περάσει από εκεί κανένας ξένος ή κανένας φτωχός, ο οικοδεσπότης κόβει σε δύο το αυγό που κρατεί στα χέρια του και προσφέρει το ένα κομμάτι στον ξένο, ο οποίος τότε είναι υποχρεωμένος να μπη μέσα στο σπίτι και να καταλάβη θέση στο τραπέζι μετά των μελών της οικογενείας. Ο Επίσκοπος πάλι της Κρακοβίας κάθε χρόνο, επί τη ευκαιρία του Πάσχα, διοργανώνει τριήμερο συμπόσιο στο οποίο συμμετέχουν οι ιερείς, οι αριστοκράται και οι φτωχοί της περιφέρειας.
-Στη Γερμανία κάθε Λαμπρή συνηθίζουν ν’ ανάβουν φωτιές όπως σ’ εμάς τη γιορτή του Αϊ- Γιαννιού. Στη Βαυαρία επίσης, την παραμονή του Πάσχα τα παιδιά χορεύουν γύρω από μεγάλες φωτιές, τρώγοντας λαμπριάτικα αυγά.
-Στη Σικελία τέλος, οι γονείς συνηθίζουν τις μέρες του Πάσχα να κρύβουν αυγά κάτω από τ’ άχυρα και να βάζουν τα παιδιά τους για να τα βρουν.
ΔΗΜ. Π. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
Δημοσιογράφος, πρόεδρος της Παμμεσσηνιακής Ενώσεως Αθηνών
______________
ΤΑ ΚΟΚΚΙΝΑ ΑΥΓΑ
Ζητήσα πολλάκις να μάθω διατί τρώγωμεν αυγά την Λαμπρήν, και διατί μόνον τότε τα θέλωμεν κόκκινα και σκληρά, όχι μόνον ημείς, αλλά όλοι από τον Πόλον μέχρι του Ισημερινού οι χριστιανοί. Ηναγκάσθην επί τέλους να κατατάξω την απορίαν μου μεταξύ των αλύτων. Περί τούτου τω όντι ουδέν λέγουσιν ο νόμος και οι προφήται, ουδέ καν οι Ευαγγελισταί, αν δε ερωτήση τις δέκα σοφούς, είμαι βέβαιος ότι θα λάβη παρ’ αυτών άλλας τόσας διαφόρους απαντήσεις, απαραλλάκτως ως εάν αυτούς ηρώτα τις ποίον είναι το ιατρικόν της φθίσεως ή το άριστον των πολιτευμάτων.
Κατά τους μεν το ωόν είναι σύμβολον της αναστάσεως, διότι καθώς συντρίβει ο νεοσσός το κέλυφος και αναπηδά ζων εξ αυτού, ούτω και ο Ιησούς από του μνήματος την πλάκα. Κατ’ άλλους όμως οι ταύτα διδάσκοντες είναι αγράμματοι και το χειρότερον ασεβείς, τα δε πασχαλινά ημών αυγά κατάγονται κατ’ ευθείαν γραμμήν από εκείνα τα οποία οι κακότροποι Ρωμαίοι ετοποθέτουν ζέοντα υπό την μασχάλην των χριστιανών μαρτύρων, ως γίνεται ακόμη και σήμερον, αν πιστεύσωμεν τους κακογλώσσους, εις τα υπόγεια της ημετέρας αστυνομίας.
Περί τούτων όμως ουδέν θέλουσι ν’ ακούσωσιν οι Σημιτολόγοι οι επιμένοντες ότι το ωόν ήτο σύμβολον της γονίμου Ίσιδος και η καθ’ ωρισμένας εορτάς αυγοφαγία έθιμον φοινικικόν μεταδοθέν εις τους Εβραίους και τους Έλληνας, ως μαρτυρεί ο κρόκος αυτού, όστις κατά τον Βένφευν είναι αυτόχρημα ο χαλδαϊκός κορκόμ.
Διατί δε βάφονται τα αυγά κόκκινα, τούτο εξηγούσαν οι Ραβίνοι διδάσκοντες ότι, κατά τον Μωσαϊκόν Νόμον, όχι μόνον όλα τα τρωγόμενα την ημέραν του Πάσχα, αλλά και αυτοί οι τοίχοι των οικιών πρέπει να κοκκινίζονται με το αίμα του σφαζομένου αρνιού προς εξιλέωσιν του Αγγέλου της καταστροφής.
Κατά τον Αίλιον όμως Λαμπρίδιον οι Ραβίνοι δεν ηξεύρουν τι λέγουσι, τα δε πρώτα ερυθρά αυγά δεν εβάφησαν αλλ’ εγεννήθησαν κόκκινα από τας αυτοκρατορικάς όρνιθας την ημέρα της γεννήσεως του Αλεξάνδρου Ζεύκρου, ως χαρμόσυνος οιωνός της μελλούσης φιλίας του προς τους Χριστιανούς.
Πολύ όμως διάφορος είναι η εξήγησις του Πηδαλίου του διδάσκοντος ημάς: ότι: «Όταν οι Εβραίοι είπαν: Το αίμα αυτού εφ’ ημάς και επί τα τέκνα ημών, εκοκκίνησαν όλα τα πράγματα όπου είχαν εις τας οικίας των, ακολούθως δε και τα αυγά, όθεν και οι χριστιανοί εις ενθύμησιν του θαύματος, κοκκινίζομεν τα αυγά εν τη Αναστάσει.
Τας πλείστας άλλας της απορίας ταύτης λύσεις δεν έχω προχείρους εις την μνήμην μου, πλην μόνης της του Πανοσιωτάτου Εξάρχου του Αγίου Τάφου εν Βλαχία Ναθαναήλ, όστις ερωτηθείς εν Πασχαλινώ συμποσίω περί των κοκκίνων αυγών, μοι απάντησε: «Τρώγε και μη ερεύνα!».
ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΡΟΪΔΗΣ
