Ο γράφων το παρόν, τον τελευταίο καιρό έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με το ρόλο που έχει παίξει η εκκλησία μας (το Ιερατείο) προεπαναστατικά αλλά και μετέπειτα.
Και όπως τονίστηκε, το θρησκευτικό μας συναίσθημα με τη βοήθεια του κλήρου, κατόρθωσαν να κρατήσουν ψηλά τα εθνικά μας ιδεώδη.
Τα μοναστήρια υπήρξαν κυρίως κτίσματα του 16ου και 17ου αιώνα. Από τα γνωστά είναι του «Προφήτη Ηλία», της «Βελανιδιάς», της «Δήμιοβας», του «Βουλκάνου», και των «Καλογραιών» μας.
Του «Προφήτου Ηλία», διαλύθηκε το 1834, μαζί και με άλλα μοναστήρια, μετά από διάταγμα του Βαυαρού Αντιβασιλέα Γ. Μάουερ – εποχή Βασιλείας Όθωνα – οποίος κατήργησε όλα τα μοναστήρια στην Ελλάδα και εδήμευσε τις περιουσίες τους.
Ευτυχώς, μετά από λίγα χρόνια, ο ίδιος ο Βασιλιάς με Βασιλικό Διάταγμα, επανέφερε τις Μονές και τις περιουσίες τους, αναγνωρίζοντας πόσο μεγάλο ήταν το λάθος του Αντιβασιλέα, του Βαυαρού μισέλληνα.
Η Ιερά Μονή Ζωοδόχου Πηγής Βελανιδιάς, είναι κτίσμα του 17ου αιώνα και τ’ όνομά της το οφείλει σε μια αιωνόβια Βελανιδιά, η οποία κατεστράφη αργότερα από σεισμό.
Η ίδρυσή της ξεκινάει από το 1679 αφιερωμένη στη Ζωοδόχο Πηγή. Κατόρθωσε να διατηρήσει την ταυτότητά της, παρά τις επιδρομές βαρβάρων, πυρπολήσεις και λεηλασίες και ακόμα από τους καταστροφικούς σεισμούς.
Τα προεπαναστατικά χρόνια υπήρξε ορμητήριο και κρησφύγετο Κλεφτών και Αρματολών.
Εκεί ο Αρχιμανδρίτης Γρηγόρης Παπαφλέσσας, εκεί ο Νεδουσαίος Νικήτας Σταματελόπουλος ή Νικηταράς, ο Γέρος του Μοριά Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Αναγνωσταράς, κ.ά, όλοι τους είχαν ορμητήριο τη Μονή Μαρδακίου, της Σιδερόπορτας, της Ντίμιοβας, του Προφήτη Ηλία και της Βελανιδιάς. Αυτό υπήρξε και αφορμή να κάψει τη Μονή ο Ιμπραήμ Πασάς το 1825.
Πρόσφατα, στη γερμανική κατοχή, ήταν καταφύγιο του ΕΛΑΣ και των επαναστατικών ομάδων του Ταϋγέτου, και για το λόγο αυτό ισοπεδώθηκε από βομβαρδισμό των Γερμανών από το Κάστρο της Καλαμάτας το 1943.
Ο γράφων το παρόν θυμάται αυτόν τον βομβαρδισμό όπου για ένα ημερόνυχτο έριχναν οβίδες τα μεγάλα πυροβόλα των Γερμανών από το Κάστρο.
Εκεί διδάχτηκε τα πρώτα γράμματα ο Γρηγόριος Παπαφλέσσας, δεδομένου ότι τα μοναστήρια υπήρξαν τα πρώτα σχολεία για τα ελληνικά γράμματα.
Ένας από τους πρώτους ηγούμενους ήταν ο Γεώργιος Ματζαρόπουλος, ο οποίος ήταν πρακτικός γιατρός και τότε είχε θεραπεύσει τον Βαλή της Σκάλας Οιχαλίας Κεχαγιά – μπέη και ο οποίος εξέδωσε φιρμάνι με προνόμια το 1806, και το οποίο φυλάσσεται στη Μονή.
Βέβαιο είναι ότι, το 1788 χρησίμευσε ως σχολείο εις το οποίο δίδαξε τα ελληνικά γράμματα ο πρώτος διδάσκαλος της Καλαμάτας Γεράσιμος Παπαδόπουλος, ο ιδρυτής της Μονής Καλογραιών.
Η Μονή Δημιόβης χτίστηκε το 1663 και είναι γνωστή με το όνομα Τίνοβα (σλαβική λέξις). Σ’ αυτό το σημείο, θα πρέπει ν’ αναφερθεί η μελέτη που έκανε γι’ αυτήν ο συμπατριώτης μας, ιστορικός ερευνητής, Γιάννης Ταβουλαρέας.
Υποστηρίζει ότι, Τίμιοβα λέγεται ο καπνός στη σλαβική γλώσσα. Είτε είναι καπνός που βγαίνει από τη φωτιά, είτε από εξάτμιση υγρασίας της γης. Κοντά στο μοναστήρι της Γιάνντισας, είναι μια τρύπα που βγάζει καπνό και ζεστό αέρα. Στη Γιάννιτσα, κατά τη Βυζαντινή εποχή, διωγμένοι από τα μέρη τη Κωνσταντινούπολης, κατοίκησαν έως τρεις χιλιάδες Σλάβοι. Από το μεγάλο αυτό αριθμό των κατοίκων ανάγεται εκ της ιστορίας ότι, εξακόσιοι Σλάβοι από τη Γιάννιτσα, μυστικά μια νύχτα κατέβηκαν στην Καλαμάτα και περικύκλωσαν το Κάστρο, το κατέλαβαν και απελευθέρωσαν τους εκεί φυλακισμένους Σλάβους.
Οι Σλάβοι στην περιοχή αυτή του σημερινού μοναστηριού, παρατήρησαν την τρύπα που έβγαζε τον καπνό. Ο καπνός σλαβικά ονομάζεται Τίμιοβα και παρέμεινε εκεί το τοπωνύμιο Τίμιοβα όπου χτίστηκε και το μοναστήρι της Παναγίας και πήρε το όνομα Τίμιοβα. Το συμπέρασμα είναι ότι, εκεί που βγαίνει συνέχεια καπνός και υδρατμοί, ίσως υπάρχει ηφαίστειο εν ενεργεία.
Η Μονή Βουλκάνου έχει τη δική της ιστορία. Βρίσκεται κοντά στην Αρχαία Μεσσήνη και του χωριού Μαυρομμάτι Ιθώμης. Εκεί υπήρχε ειδωλολατρικός ναός του Διός και ονομαζόταν «Ιθωμάτας».
Εκεί ετελούντο θυσίες ανθρώπων και όπως ιστορικά αναγράφεται από τον Επίσκοπο της Καισαρείας, Ευσέβιο Παμφίλου, το έτος 685 – 668, ο αρχηγός των Μεσσηνίας Αριστομένης (οδός Αριστομένους Καλαμάτας) θυσίασε στο βωμό τον Ιθωμάτα Διός, 300 Λακεδαιμόνιους και μεταξύ αυτών, τον Βασιλέα τους Θεόπομπον.
Ο Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου χτίστηκε στο βουνό Ιθώμη και ονομάστηκε «Παναγία της κορυφής» ή «Καθολικόν».
Υπάρχει παράδοσις ότι χτίστηκε αυτή η Μονή από τον Αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β΄ το 1282 – 1328).
Όσο για την ονομασία της Μονής – Βουρκάνου ή Βουλκάνου, έχουν δοθεί διάφορες ερμηνείες, με επικρατέστερη την ονομασία του ιδιοκτήτη της περιοχής, Βυζαντινού άρχοντα, Βουρκάνος ή Βουλκάνος.
Η ονομασία «Βουρκάνον» της περιοχής της Μονής, αναφέρεται και στον 12ο αιώνα, στο βίο του οσίου Νίκωνος του «μετανοείτε».
Κάθε χρόνο στις 15 Αυγούστου, γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, μεταφέρεται η εικόνα από την νέα μονή του Βουλκάνου, στην αρχική μονή της «Παναγίας της Κορυφής».
Γίνεται ολονυκτία και εν συνεχεία μεταφέρεται με λιτάνευση στην κάτω μονή του Βουλκάνου, όπου και τελείται πανήγυρη και γιορτή.
Άλλη μεγάλη πανήγυρη γίνεται στη Μεσσήνη (νησί) που είναι μετόχι της μονής και διαρκεί από τις 20-28 Σεπτεμβρίου.
Στη Μονή αυτή, εκτός της εικόνας, φυλάσσονται λείψανα διαφόρων Αγίων, μεταξύ των οποίων το Χρυσοκέντητο Πετραχήλι του εθνομάρτυρα Πατριάρχη Κων/πόλεως Γρηγορίου Ε! (10-4-1821+), άλλα επιτραχείλια, ιερατικές ζώνες του 18ου αιώνα, κεντητοί επιτάφιοι, παραπέτασμα της Ωραίας Πύλης που χρησιμοποιήθηκε το 1821 ως νικητήριος σημαία.
Επίσης αρκετοί σταυροί αγιασμού ξυλόγλυπτοι, με βάση επάργυρη, ασημένια ιερά ποτήρια, δισκάρια, τέσσερα ευαγγέλια ασημοστόλιστα, θυμιατά, καντήλια και το σπουδαιότερο κειμήλιο είναι η ιερά εικόνα της «Παναγίας Βουλκανιώτισσας» αργυροεπένδυτη με την επιγραφή: «Η οδηγήτρια επονομαζόμενη τω όρει Βουλκάνω», έργο του 15ου, ή 16ου αιώνα.
Η ιστορία της Μονής Βουλκάνου, είναι τεράστια σε λεπτομέρειες και δεν μπορούν να μεταφερθούν με ένα δημοσίευμα της τοπικής μας εφημερίδας.
Μεγάλο αφιέρωμα της Μονής αυτής και άλλων Μονών, έχει εκδόσει η Ιερά Μητρόπολη Μεσσηνίας το 2003 επί Μητροπολίτου Χρυσοστόμου Θέμελη.
Ιστορικά στοιχεία:
1) Εκδόσεις Ελευθέρου Τύπου: «Τα ελληνικά Μοναστήρια».
2) Εκδόσεις Ιεράς Μητρόπολης Μεσσηνίας 2003.
Για την ιστορία της πόλης μας
Βασίλης Ι. Μανιάτης
