Ο Γάλλος μεγάλος πολιτικός ηγέτης Κλεμανσώ, όταν αντίκρισε το μεσσηνιακό κάμπο, σε μία περιοδεία του, είπε: «Αληθινά εδώ θα μπορούσαν να κατοικήσουν θεοί».
Ο Ποκεβίλ, Γάλλος γιατρός και ιστορικός, χαρακτήρισε τη Μεσσηνία ως έναν επίγειο παράδεισο.
Πρώτη μνεία της ονομασίας Καλαμάτας έχουμε στο βίο του Οσίου Νίκωνος του Μετανοείτε. Αναφέρεται εκεί ότι ο Νίκων, ο οποίος πέθανε το 998, είχε επισκεφθεί και την Καλαμάτα.
Πρωτεύουσα του Νομού Μεσσηνίας η Καλαμάτα ορίσθηκε το 1833 δια διατάγματος, διότι μέχρι τότε ήταν η Κυπαρισσία.
Η πόλις μας αναφέρεται και τον 5ο μ.Χ. αιώνα σαν ένα πολύ μικρό χωριό, που βρίσκεται ακριβώς στη θέση των παλαιών Φαρών. Τα όρια άρχιζαν από τον ποταμό Δαφνώνα (Νέδοντα) κοντά στον Άγιο Ιωάννη, εκτείνονταν δε μέχρι την τοποθεσία Καλαμίτσι του Δήμου Καρδαμύλης, όπως μαρτυρούν τα σημεία που βρέθηκαν με τις ανασκαφές. Σε όλη αυτή, δε, την έκταση φαίνεται ότι προϋπήρξε θάλασσα προ αμνημονεύτων χρόνων. Αυτό μαρτυρούν τα διάφορα όστρακα τα οποία βρίσκονταν σε αρκετό βάθος του εδάφους της, και μέχρι σήμερα.
Η Καλαμάτα, επίσης, αναφέρεται επί της Φράγκικης Εποχής σαν μια μικρή πόλις του 11ου αιώνα. Εθεωρείτο, δε, μία από τις πιο οχυρές πόλεις της Πελοποννήσου, λόγω του φρουρίου της. Θαυμαζόταν για την εύφορη και ωραία περιοχή της, γι’ αυτό και περιγράφεται στα χρονικά με τους εξής δημώδεις στίχους:
«και εφ’ ότου εκερδίσασι την Καλαμάτα
οι Φράγκοι
και είδον τόπον εμπνευστόν απλούν
χαριτωμένον
τους κάμπους γαρ και τα νερά, το πλήθος
των λιβάδων…».
Ανατρέχοντας στα διάφορα χρονικά, παρατηρούμε ότι το έτος 1208 ο Δεσπότης της Καλαμάτας, Γουλιέλμος Σαμπλίτης, δώρισε την Καλαμάτα στον Γοδεφρίγο το Βιλαρδουίνο. Αυτός κατοίκησε στο φρούριο της, όπου και γεννήθηκε ο Γουλιέλμος, που επονομάσθηκε «Καλαμάτας».
Αυτά, εν ολίγοις, είναι όσα αφορούν τη Φράγκικη Εποχή.
Την εποχή της Φραγκοκρατίας διαδέχθηκε η γνωστή περίοδος των Βενετών και μετά η Τουρκοκρατία, με πολλά γνωστά ιστορικά γεγονότα, τα οποία βρίσκονται γραμμένα σε διάφορα χρονικά από τους διάφορους ιστοριοδίφες.
Το παρόν δημοσίευμα θ’ ασχοληθεί με τη σύγχρονη περίοδο και ειδικότερα με την κοινωνική της ζωή.
Για την προέλευση της ονομασίας «Καλαμάτα», δυστυχώς, δεν έχει περισωθεί κανένα τεκμήριο. Πολλά έχουν γραφεί στο παρελθόν και υπήρξαν πολλοί διαξιφισμοί των ιστορικών με το συμπολίτη λαογράφο μας Νικόλαο Πολίτη, ο οποίος υποστήριζε ότι η ονομασία προήλθε από εικόνα της «Παναγίας της Καλομάτας».
Αυτή η θεωρία δεν επικράτησε, γιατί ουδέποτε βρέθηκε τέτοια εικόνα της Παναγίας.
Ακολούθησαν κι άλλες θεωρίες κατά καιρούς, αλλά τίποτα απ’ αυτά δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια.
Το πιθανότερο είναι το ότι το όνομα αυτό προήλθε από τους πολλούς καλαμιώνες της. Και τούτο, γιατί είναι γνωστό την εποχή εκείνη, εκτός της μικρής πόλης κοντά στο φρούριο – για ασφαλέστερη περιοχή –, όλη η άλλη περιοχή, που δέσποζε του Μεσσηνιακού κόλπου, ήταν λίμνες και τέλματα, με απέραντους καλαμιώνες.
Οι λίμνες και τα τέλματα είχαν σχηματιστεί από όμβρια νερά, καθώς και από διάφορες εκβολές του ποταμού Νέδοντα, ο οποίος περνούσε μπροστά από τους Αγιαποστόλους με κατεύθυνση μεσημβρινή. Η περιοχή εκείνη είχε ονομαστεί «ποταμιά».
Τέτοιες λίμνες ήταν κι άλλες, όπως λ.χ. της «Φραγκόλιμνας» ή της «Λίμνης Λινάρδου Στραβοσκιάδη» στην παραλία, δίπλα στο «Πανελλήνιον» και τις εγκαταστάσεις του ΝΟΚ μέχρι ψηλά τη σημερινή οδό Κρήτης.
Η δε πλατεία του σημερινού «Τριανόν» μέχρι το σιδηροδρομικό σταθμό ήταν απέραντος καλαμιώνας και ελαιπερίβολα και εκεί οι κυνηγοί έβρισκαν άφθονο κυνήγι.
Αργότερα, το 1882, έγινε μεταβολή της κοίτης του ποταμού Νέδοντα, από τη λιμενική επιτροπή που αποτελούσαν ο Σπύρος Εφέσιος, ο Κων. Σαράβας και Π. Στρατηγόπουλος.
Το όνομα, λοιπόν, «Καλαμάτα» ασφαλώς προέρχεται από τους απέραντους καλαμιώνες που υπήρχαν σε όλη εκείνη την έκταση, με ακρότατο σημείο την τοποθεσία «Καλαμίτσι», μετέπειτα πλατεία Συντάγματος.
Ακόμα αποδεικνύεται ότι η παλαιά Καλαμάτα ονομαζόταν «Καλάμι». Σήμερα το χωριό «Καλάμι» βρίσκεται στο σημείο που υπήρχαν «αι παλαιαί Φαραί».
Εκεί κοντά υπάρχει και άλλο χωριό με το όνομα «Αντικάλαμος».
Για την αφθονία των καλαμιώνων που υπήρχαν μιλάει και το ποίημα που έγραψε ο ποιητής Δημήτρης Τζάνες, για το θάνατο της αγαπημένης του αδελφής, Θεώνης Τζάνε:
«Κοιμάσαι και του ρύακος τα ρείθρα
κλαυθμηρίζουν
εκεί παρθένοι ερωτούν τας όχθας του
Δαφνώνος (Νέδοντα)
πού είσαι, Θεώνη;
Ω φευ, η μνήμη των πετά, τα χείλη
ψιθυρίζουν
και θλιβερά φωνή περνά σιμά του
καλαμιώνος
απέθανε η Θεώνη»
Η υπόθεση αυτής της ονομασίας της Καλαμάτας είναι παρεμφερής με την ονομασία του Μωριά, η οποία μάλλον προήλθε από την ονομασία του δέντρου Μωρέα, που καλλιεργούνταν σ’ όλη την Πελοπόννησο…
Ιστορικά στοιχεία από:
1) Δημ Δουκάκη – καθηγητή Ιστορίας
2) Ορέστη Χρυσομάλλη – ερασιτέχνη ιστορικό
3) Γιάννη Αναπλιώτη – ιστορικό – δημοσιογράφο
4) Δικαίο Βαγιακάκο – καθηγητή Πανεπιστημίου
5) Γιάννη Ταβουλαρέα – ερασιτέχνη ιστορικό
6) Σωκράτη Κουγέα – καθηγητή Πανεπιστημίου
Για την ιστορία της παλιάς Καλαμάτας: Βασίλης Ι. Μανιάτης
