Η Βιβή Παντελάκη μιλάει στο «Θ» για το έργο – στολίδι
Το μεγαλείο του σπουδαίου βυζαντινού μνημείου του Ιερού Ναού της Παναγίας της Βλαχέρνας αναδείχθηκε πλήρως με την ολοκλήρωση των εργασιών και συντήρησης και αποκατάστασής του, που υλοποιήθηκαν με δαπάνες του Συλλόγου Φιλοπροόδων Φιλιατρών από συνδρομές και προσφορές Φιλιατρινών. Μάλιστα, στις 13 και τις 14 Μαΐου, θα τελεστούν αντίστοιχα Μέγας Εσπερινός και πανηγυρική Θεία Λειτουργία επί τη εορτή του Αγίου Θεράποντα. Η πρόεδρος του Συλλόγου Φιλοπροόδων Φιλιατρών, Βιβή Παντελάκη, μίλησε στο «Θ» για το χρονικό της ανάδειξης του σπουδαίου μνημείου.
«Τα έργα συντήρησης και ανάδειξης του βυζαντινού μνημείου της Παναγίας της Βλαχέρνας στα Φιλιατρά τελείωσαν. Μαζί τελείωσε και μια περιπέτεια που ξεκίνησε πριν από τέσσερα χρόνια ακριβώς, όταν ένα κουνάβι μπήκε από τα κεραμίδια του Ναού κι έκανε μία τρύπα στο ταβάνι. Σκεφτήκαμε τότε στο Σύλλογο Φιλοπροόδων (φροντίζουμε αυτή την εκκλησία από το 1930) ότι η αντικατάσταση του ταβανιού που σκεφτόμασταν εδώ και καιρό ότι έπρεπε να γίνει, ήταν πια επιβεβλημένη κι ότι η δαπάνη αντικατάστασής του θα δυσχέραινε περισσότερο τα ήδη προβληματικά οικονομικά μας. Τότε δε γνωρίζαμε ακόμα τι θα ακολουθούσε», σημείωσε η κα Παντελάκη και συνέχισε αναφέροντας πως, «για τις εργασίες έπρεπε συνεργαστούμε με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας γιατί η εκκλησία είναι προστατευόμενο μνημείο (ΦΕΚ 998/Β/1-11-1996) και καμία επέμβαση δεν μπορεί να γίνει αν δεν έχει την έγκριση της υπηρεσίας. Πράγματι, η Εφορεία ενέκρινε την αφαίρεση του ταβανιού. Μετά την αυτοψία των μηχανικών της Εφορείας, με έγγραφό της τον Ιούλιο του 2013, έκρινε απαραίτητο ότι η στέγη έπρεπε να αντικατασταθεί γιατί η ξυλεία είχε φθαρεί σε σημείο που να υπάρχει κίνδυνος κατάρρευσης των κεραμιδιών μέσα στο ναό. Ζήτησε, ακόμα, να κατασκευαστεί μια αποστραγγιστική τάφρος για την αποφυγή της υγρασίας στους τοίχους και να αφαιρεθεί το κονίαμα κάτω από το καμπαναριό για να διαπιστωθεί αν η ρωγμή που υπήρχε ήταν μεγάλη και να αποκατασταθεί η βλάβη. Έπρεπε ακόμα να αποκατασταθούν από συντηρητή τα σπαράγματα των τοιχογραφιών που γνωρίζαμε ότι υπήρχαν εξωτερικά του Ναού». Η ίδια συνέχισε λέγοντας πως, «πρέπει να σας πω ότι όταν πήραμε στο Σύλλογο αυτό το έγγραφο, μας κυρίευσε πανικός. Δεν υπήρχε καμία πιθανότητα να μπορούσαμε να αναλάβουμε τη δαπάνη όλων αυτών των εργασιών. Έτσι, αναζητώντας πόρους, ήρθαμε σε επαφή με την Αρχαιολογική Υπηρεσία και τη Μητρόπολη. Καμία από τις δύο δεν είχε τη δυνατότητα να συμμετέχει οικονομικά στο κόστος επισκευής του μνημείου. Η Αρχαιολογική Υπηρεσία άφηνε μια μικρή πιθανότητα συμμετοχής με κάποια υλικά, όπως ξυλεία ή κεραμίδια. Κι αυτό, όχι σαν δαπάνη που θα αναλάμβανε για αυτό το έργο αλλά αν περίσσευαν υλικά από άλλα έργα που είχε ήδη αναλάβει. Ωστόσο, το μνημείο έπρεπε να συντηρηθεί για να μην καταρρεύσει. Δεν είχαμε άλλο τρόπο παρά να απευθυνθούμε στον κόσμο ζητώντας του χρήματα για να γίνουν οι εργασίες. Υπήρξαν από πλευράς μας ανακοινώσεις, δημοσιεύσεις στον τύπο, πολυάριθμες επιστολές σε εσωτερικό και εξωτερικό και πολλές προσωπικές επαφές. Τελικά, μετά από τρία χρόνια μαζεύτηκε ένα ποσό που μας επέτρεπε να σκεφτούμε ότι μπορούμε να τολμήσουμε να ξεκινήσουμε. Είχαμε αναζητήσει προσφορές από εργολάβους και γνωρίζαμε καλά ότι μέχρι τότε δεν μπορούσαμε ούτε να σκεφτούμε την έναρξη των εργασιών. Κάναμε μια τελευταία συνάντηση τον Απρίλιο του 2016 με την προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας κυρία Ευαγγελία Μηλίτση για να δούμε τι είδους βοήθεια μπορούμε να περιμένουμε από την Υπηρεσία. Τα τρία μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου που επισκεφθήκαμε την κυρία Μηλίτση στο γραφείο της φύγαμε απογοητευμένα , γιατί η Εφορεία δεν μπορούσε να μας προσφέρει κανενός είδους βοήθεια, ούτε οικονομική, ούτε συνδρομή σε υλικά. Θα συμμετείχε μόνο με την τεχνογνωσία της κάνοντας παρακολούθηση και αυτοψία του έργου με δικό της μηχανικό και αρχαιολόγο βέβαια».
Τολμηρή απόφαση
Η κα Παντελάκη, ακολούθως σημείωσε πως, «αποφασίσαμε στο Διοικητικό Συμβούλιο το Μάιο του 2016 να τολμήσουμε την έναρξη των εργασιών αναζητώντας εργολάβο μέσω δημόσιας πρόσκλησης με κλειστές προσφορές. Στην πρόσκληση αποτυπωνόταν καθαρά η πορεία των εργασιών. Τονιζόταν, επίσης, ότι ήταν απαραίτητη η συμμόρφωση του εργολάβου που θα αναλάμβανε στις οδηγίες της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Για τις εργασίες η Εφορεία είχε συντάξει τεχνική μελέτη τον Ιούλιο του 2015. Σε αυτήν, εκτός από τα προηγούμενα είχε προστεθεί και η καθαίρεση εσωτερικά και εξωτερικά των επιχρισμάτων για να διαπιστωθεί αν η τοιχοποιία έχει υποστεί φθορές και η επισκευή του καμπαναριού. Κι εκεί που μέχρι τότε υπήρχαν αρκετοί διεκδικητές του έργου, βρέθηκε μόνο ένας εργολάβος, ο κ. Βασίλης Γιάννης να καταθέτει κλειστή προσφορά. Το ποσό που ζητούσε ήταν μέσα στα όρια των χρημάτων που είχαν συγκεντρωθεί. Το έργο, όμως, του ανατέθηκε και υπογράφηκε το σχετικό συμφωνητικό μόνο αφού είδαμε εργασίες του και ο μηχανικός της Εφορείας τον ενέκρινε. Στο συμφωνητικό το χρονοδιάγραμμα των εργασιών προέβλεπε αυτές να τελειώσουν μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου».
Εργασίες
«Οι εργασίες ξεκίνησαν το τελευταίο δεκαήμερο του Αυγούστου του 2016 με το γκρέμισμα της παλιάς στέγης. Η ξυλεία από την παλιά στέγη ήταν εντελώς ακατάλληλη και τίποτα από αυτήν δεν μπορούσε να ξαναχρησιμοποιηθεί. Έτσι, αγοράστηκε καινούργια ξυλεία. Αγοράστηκαν και καινούργια κεραμίδια βυζαντινού τύπου. Οδηγία και απαίτηση όμως της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας ήταν τα καινούργια κεραμίδια να μπουν από κάτω και τα παλιά που είναι πιο ανθεκτικά να μπουν από πάνω. Αυτό, μαζί με την απαίτηση πάλι της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας μετά την καθαίρεση του ασβεστοκονιάματος να κρατηθεί όσο γίνεται μεγαλύτερη επιφάνεια από τον παλιό αρμό, μας έφερε πολλές φορές αντιμέτωπους με την κριτική της κοινής γνώμης, η οποία υποστήριζε ότι το κάνουμε για λόγους οικονομίας και ότι το αποτέλεσμα δεν θα είναι αισθητικά καλό. Είναι αλήθεια ότι κι εμείς χρειαστήκαμε χρόνο για να καταλάβουμε ότι δε φτιάχνουμε μια καινούργια εκκλησία αλλά αναδεικνύουμε την εκκλησία που χτίστηκε στις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα. Με την αφαίρεση των κονιαμάτων άρχισε να αναδεικνύεται το κρυμμένο μεγαλείο αυτού του ναού. Στις αγιογραφημένες πέτρες, εξωτερικά του ναού, ανακαλύψαμε την ανάγκη των ανθρώπων να ξαναχτίσουν τον γκρεμισμένο τους ναό, την ανάγκη τους να προσευχηθούν και να ζητήσουν βοήθεια από το Θεό, να ανταμωθούν με τους συνανθρώπους τους. Στους χαραγμένους με το χέρι αρμούς ανακαλύψαμε τον παλιό μάστορα που με το μεράκι του κι ελάχιστα μέσα έφτιαχνε έργα τέχνης. Στις πέτρες με τα διακοσμητικά μοτίβα στα θεμέλια από τον προηγούμενο ναό ανακαλύψαμε την αισθητική των καθημερινών ανθρώπων εκείνης της εποχής που για κείνους όλα έπρεπε να έχουν ένα μοτίβο ομορφιάς. Μέσα στους τοίχους ανακαλύψαμε καμένα ξύλα, σημάδι ότι κι αυτό το κτίσμα είχε καεί. Κάθε ανακάλυψη μας προκαλούσε δέος και συναισθήματα βαθιάς πίστης και ανανέωνε την απόφασή μας να κάνουμε ότι είναι δυνατόν ώστε ο Ναός να αποκτήσει την πρώτη του μορφή. Εκείνο που μας ταλαιπώρησε και μας καθυστέρησε ήταν οι επανειλημμένες προσπάθειες να πετύχουμε στους νέους αρμούς το χρώμα των παλιών χρησιμοποιώντας φυσικά υλικά κι όχι χρωστικές. Μετά από πολλές αποτυχημένες προσπάθειες ήρθε τεχνίτης της Εφορείας για να βοηθήσει στη δημιουργία των αναλογιών που θα έδιναν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Το πόσο το έχουμε επιτύχει θα φανεί στο τέλος του καλοκαιριού όταν ο αρμός θα έχει στεγνώσει αρκετά. Προχωρήσαμε ακόμα στην αντικατάσταση της βόρειας πόρτας κι όχι της δυτικής εισόδου γιατί η Αρχαιολογική Υπηρεσία ήθελε αυτή παλιά να παραμείνει στη θέση της μάρτυρας ενός παλιότερου τεχνίτη. Στο ιερό αλλάξαμε το νιπτήρα. Ο καινούργιος λαξεύτηκε από το γλύπτη Γιάννη Γκούζο ειδικά για τη Βλαχέρνα. Περιμετρικά για την προστασία του ναού από την υγρασία κατασκευάστηκε τάφρος που καλύφθηκε με γεωύφασμα και χαλίκι. Στην πορεία είδαμε ότι η υγρασία στους τοίχους παρέμεινε και κατασκευάσαμε ένα πεζούλι με άμμο για να μη γίνεται αναπήδηση του νερού. Εσωτερικά το περιμετρικό πεζούλι περάστηκε με παχύ στρώμα κονιάματος, ώστε να ενσωματωθεί ο πωρόλιθος με το τσιμέντο πάνω στο ποίο είχαν τοποθετηθεί τα στασίδια. Τα θρανία εξωτερικά επενδύθηκαν με πέτρα. Επισκευάστηκε το καμπαναριό. Συντηρήθηκαν και αναδείχθηκαν τα σπαράγματα των αγιογραφιών στο βόρειο εξωτερικό μέρος της τοιχοποιίας από τους συντηρητές της Εφορείας Αρχαιοτήτων Βασιλική Μπάκα και Γιώργο Τσαΐρη. Η ηλεκτρολογική εγκατάσταση με την ευθύνη του μηχανολόγου μηχανικού κ. Αλέξη Τσάλλου όχι μόνο έγινε από την αρχή αλλά απομακρύνθηκε και ο μετρητής από την εκκλησία σε μια ειδική κατασκευή. Συνεχώς προέκυπτε κάτι καινούργιο. Κάτι που έπρεπε να αντικατασταθεί, να επισκευαστεί, να φτιαχτεί από την αρχή. Νέα υλικά που έπρεπε να αγοραστούν για να γίνουν οι εργασίες. Ο αρχικός προϋπολογισμός είχε στην κυριολεξία ανατιναχτεί! Η Αρχαιολογική Υπηρεσία έκανε συχνές αυτοψίες με τον υπεύθυνο μηχανικό κύριο Κωνσταντίνο Ηλιόπουλο, τις αρχαιολόγους Ελένη Μπαμπαρίτσα και Πίκουλα αλλά και της ίδιας της προϊσταμένης κυρίας Ευαγγελίας Μηλίτση. Ακολουθήσαμε όσο μπορούσαμε πιο πιστά τις οδηγίες τους γνωρίζοντας ότι είναι οι ειδικοί να αναδείξουν σωστότερα και να διασώσουν την οικοδομική ιστορία του μνημείου. Κι εδώ πρέπει να πω ότι κι ο εργολάβος ο κ. Βασίλης Γιάννης έδειξε πειθαρχία και απίστευτη υπομονή και στις οδηγίες του μηχανικού και στο χρονοδιάγραμμα που ξέφυγε εντελώς από τον αρχικό σχεδιασμό. Αυτή τη στιγμή απομένει να τοποθετηθούν τα φωτιστικά. Διπλά σποτάκια στους τοίχους και ο κεντρικός πολυέλαιος. Ο φωτισμός θα είναι τόσος, ώστε να δημιουργείται κατανυκτική ατμόσφαιρα μέσα στο ναό. Εξωτερικά δε θα υπάρχει φωτισμός πάνω στο κτίριο. Απομένει ακόμα να μπει η μικροφωνική εγκατάσταση και ο συναγερμός, δωρεά του κ. Νίκου Φάμπα. Θα θέλαμε να βάλουμε ένα καινούργιο τέμπλο. Όμως οι ήδη μεγάλες οφειλές δε μας το επιτρέπουν. Για την ώρα θα συντηρηθεί το παλιό, όπως θα συντηρηθεί και η δυτική πόρτα».
Κατανυκτική ατμόσφαιρα και περηφάνια για το έργο
«Η εκκλησία θα λειτουργήσει στις 13 και 14 Μαΐου στην εορτή του Αγίου Θεράποντα. Όποιος την επισκεφθεί θα βρεθεί σε έναν εντελώς διαφορετικό ναό. Μόνο το τέμπλο και τα έπιπλα θα θυμίζουν την παλιά εκκλησία. Στους πέτρινους τοίχους της δε θα υπάρχουν ούτε εικόνες, ούτε στασίδια. Αισθάνεσαι να σε πλημμυρίζει μια ατμόσφαιρα κατάνυξης που σε κάνει να νιώθεις την παρουσία του Θείου αλλά και τις ανάσες όλων όσων πέρασαν και λειτουργήθηκαν μέσα σε αυτό το ναό. Πρέπει να πω ότι στο Σύλλογο Φιλοπροόδων είμαστε πολύ περήφανοι που καταφέραμε να φέρουμε εις πέρας ένα τόσο μεγάλο έργο. Έχουμε πλήρη συνείδηση ότι είναι ένα έργο που προσθέτει τη δική του αξία στα μνημεία της περιοχής, ένα έργο που θα αφήσουμε κληρονομιά στις επόμενες γενιές. Θα θέλαμε να αντικαταστήσουμε, επίσης, το τέμπλο, τον κεντρικό πολυέλαιο και μερικά έπιπλα. Θα το καταφέρουμε μόνο με τη συνδρομή των συμπολιτών μας. Έτσι όποιος θελήσει να βοηθήσει, μπορεί να καταθέσει το ποσό που επιθυμεί στο λογαριασμό του Συλλόγου Φιλοπροόδων στην τράπεζα Πειραιώς αρ. λογαριασμού 6348-040030-687, IBAN GR5101713480006348040030687».
Ευχαριστώ
«Τελειώνοντας θέλω να πω ένα μεγάλο ευχαριστώ εκ μέρους όλων των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου σε όλους όσους συνέβαλλαν οικονομικά ώστε να γίνει αυτό το έργο. Με την προσφορά τους έγινε ένα έργο στολίδι στην πόλη μας», τόνισε με ευγνωμοσύνη η πρόεδρος του Συλλόγου Φιλοπροόδων Φιλιατρών, Βιβή Παντελάκη.
Του Ηλία Γιαννόπουλου
