Ένα ντοκιμαντέρ με θέμα τη βιομηχανική ιστορία της Καλαμάτας αποφάσισε να δημιουργήσει η ομάδα «Πάμε Βόλτα», σε συνεργασία με την “Portolanos Films”. Η δε αυριανή περιπλάνηση της ομάδας σε βιομηχανικά κτήρια της πόλης θα αποτελέσει την αφορμή για τα πρώτα γυρίσματα! Μαζί τους, σ’ αυτό το μικρό ταξίδι στο χώρο και το χρόνο, θα είναι η παραγωγός Μαρία Γεντέκου, η σκηνοθέτις Καλλιόπη Λεγάκη και ο εικονολήπτης Δημοσθένης Ιωάννου.
Η ομάδα «Πάμε Βόλτα» θα περιμένει, λοιπόν, όσους θέλουν να συμμετάσχουν, αύριο στις 10.30 το πρωί, στο ηρώο της πλατείας 23ης Μαρτίου. «Οδηγός» σε αυτή την περιπλάνηση θα είναι ο Φάνης Αθανασόπουλος.
Επειδή, όμως, το θέμα μάς κίνησε το ενδιαφέρον, ζητήσαμε χθες από τον Σωτήρη Θεοδωρόπουλο, έτερο υπεύθυνο της ομάδας, να περπατήσουμε μαζί, ώστε να μάθουμε κι εμείς κάτι από την ιστορία της πόλης.
Ορισμένα από τα κτήρια που είδαμε και κυριαρχούν στην πόλη είναι τα παρακάτω:
ΠΟΤΟΠΟΙΙΑ ΚΑΛΛΙΚΟΥΝΗ
Ο Γεώργιος Καλλικούνης, με έντονες τις μνήμες της παιδικής ηλικίας και με εφόδιο τις γνώσεις και εμπειρίες της πολύχρονης παραμονής του στην Τεργέστη, συνδυάζει και εκχυλίζει, χρησιμοποιώντας οινόπνευμα από σταφίδα και κρασί, μία μεγάλη ποικιλία αρωματικών φυτών, βοτάνων, ριζών, ακόμη και λουλουδιών, όπως το τριαντάφυλλο, το γιασεμί και το αγιόκλημα, που ευδοκιμούν σε αφθονία στους μπαξέδες της Καλαμάτας.
Ο εξάδελφός του, Νικόλαος Καλλικούνης, καθηγητής της Φαρμακολογίας και κοσμήτορας της Ιατρικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, διαπρεπής μελετητής των ιδιοτήτων των φαρμακευτικών φυτών, συνδράμει ουσιαστικά το έργο του Γ. Καλλικούνη, προτείνοντας τη χρήση νέων βοτάνων, όπως της γαλάνγκας, της αρτεμισίας, φύλλων ευκάλυπτου και άλλων.
Εν συνεχεία την επιχείρηση αναλαμβάνει ο Νικόλαος Καλλικούνης, γιος του Γεωργίου, ο οποίος προσανατολίζεται αρχικά στην παραγωγή οινοπνεύματος. Ήδη από το 1864 λειτουργούν στην Καλαμάτα «Βιομηχανικά καταστήματα», τα οποία παράγουν οινόπνευμα από ζυμούμενα στέμφυλα (σούμες), τα οποία χρησιμοποιούν καύσιμο ύλη πυρήνα ή ξύλα.
Από το 1884 η οινοπνευματοποιία στην Καλαμάτα εκσυγχρονίζεται με την εγκατάσταση από γαλλικές εταιρείες σύγχρονων ατμοκίνητων «ανακαθαριστήρων» με δυνατότητα επεξεργασίας σταφίδων, σύκων και κρασιών. Η ετήσια παραγωγή μόνο στη Μεσσηνία ανέρχεται σε 200.000 οκάδες ή 324.000 λίτρα οινοπνεύματος.
Ο Νικόλαος Καλλικούνης εξειδικεύεται στην παραγωγή αποσταγμάτων από τα εκλεκτά κόκκινα κρασιά της Νεμέας και της Μαντινείας, καθώς και από Μοσχάτο από την περιοχή της Πάτρας.
Με συνεχή ταξίδια στην περιοχή του κονιάκ στη Γαλλία μυείται στην ιδιαίτερη διαδικασία της ανάμειξης (blending) αποσταγμάτων διαφορετικής προέλευσης. με κύριο σκοπό την ανάπτυξη της ιδιαίτερης ικανότητας «πρόγευσης» του τελικού προϊόντος από το μέλλον, προβλέποντας τη διαρκή ανταλλαγή αρωμάτων και γεύσεων κατά τη διάρκεια παραμονής στα δρύινα βαρέλια. Τα προϊόντα της ποτοποιίας αποκτούν γρήγορα μεγάλη φήμη σε όλη την Ελλάδα.
Το εργοστάσιο στην Καλαμάτα επεκτείνεται και ο Ν. Καλλικούνης ανοίγει υποκατάστημα στην Αθήνα λιανικής πώλησης στην οδό Σταδίου.
Στο περιοδικό ENCYCLOPEDIE CONTEMPORAINE – REVUE HEBDOMADAIRE UNIVERSELLE DES SCIENCES, DES ARTS ET DE L’ INDUSTRIE, στο φύλλο της 29ης Μαρτίου 1896, υπάρχει εκτενής αναφορά στη δραστηριότητα της Ποτοποιίας Καλλικούνη.
Ο Γάλλος δημοσιογράφος Georges De Margis επισκέπτεται την Καλαμάτα και την Ποτοποιία και γράφει μεταξύ άλλων: «Το εργοστάσιο Καλλικούνη είναι αναμφισβήτητα από τα πλέον ονομαστά στην Ελλάδα και σε όλη τη Μεσογειακή Ευρώπη. Είναι εξοπλισμένο με τα πλέον σύγχρονα μηχανήματα και παράγει ετησίως 350.000 λίτρα λικέρ, μεταξύ των οποίων ρακή, μαστίχα, λεμόνι, μέντα, λικέρ καφέ και σοκολάτα, λικέρ από πικραμύγδαλα, Δεσποτικό, λικέρ πορτοκάλι, αχλάδι, βύσσινο, όλα από φυσικές πρώτες ύλες της περιοχής της Μεσσηνίας. Εκτός, όμως, από τα παραπάνω, η επιχείρηση του Ν. Καλλικούνη παράγει και εξαιρετικής ποιότητος Cognac, το οποίο μπορεί να συναγωνισθεί άνετα με τις καλύτερες μάρκες της Γαλλίας.
Στο κέντρο της πόλης ο Ν. Καλλικούνης έχει ιδρύσει κατάστημα λιανικής πωλήσεως, όπου κάθε ημέρα από το πρωί έως το βράδυ συρρέουν 2.000 άτομα για να δοκιμάσουν τα ποτά και τα αποστάγματα της Εταιρείας».
Το 1894 επισκέπτεται την Καλαμάτα ο ποιητής Γ. Σουρής, ο οποίος δοκιμάζει ελιές Καλαμών και ποτά του Καλλικούνη. Ενθουσιασμένος γράφει στον Ρωμηό (Φύλλο της 2 Απριλίου 1894):…να κι’ ένας τενεκές λαδιού… ανοίξετε το κιούπι μα να κι’ ελιές των Καλαμών, σπουδαίαις δηλαδή, αφήσετέ με μερικές να στείλω του Τρικούπη… Να και μπουκάλαις με κρασί… αμάν Χριστέ κι’ ας φέξη… αφήστε το να χύνεται… είναι πολύ κι’ ας τρέξη… να και ρακί, κονιάκ, σαρτρέζ του Καλλικούνη… γι’ αυτά τα αθάνατα ποτά καθένας μας φθονεί…
«ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΡΕΛΙΑ. Η ΠΡΩΤΗ ΜΗΧΑΝΗ»
Η Καρέλια εξελίχθηκε σε μία από τις σημαντικότερες βιομηχανίες της Ευρώπης, εξασφαλίζοντας σημαντικά κέρδη, καθώς και την προβολή τόσο των ελληνικών καπνών όσο και της εγχώριας επιχειρηματικής δράσης στη διεθνές επίπεδο.
Βρισκόμαστε στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν η επιχείρηση των αδερφών Καρέλια παρουσιάζεται στην ελληνική πραγματικότητα. Ο Γεώργιος και Ευστάθιος Καρέλιας ιδρύουν το 1888 μια μικρή καπνοβιομηχανία στην Καλαμάτα, ένα μικρό κοφτήριο, του οποίου η παραγωγή διατίθεται στην ευρύτερη περιοχή της Μεσσηνίας. Η απουσία καπνοκαλλιεργειών στην περιοχή αναγκάζει τα δύο αδέρφια να μεθοδεύσουν την προμήθεια πρώτης ύλης από το Αγρίνιο και τη Λαμία. Η προμήθειά τους γίνεται με καΐκια, μια και το κόστος για οδικές μεταφορές είναι υπέρογκο.
Η επιχείρηση αποκτά σημαντική φήμη στην περιοχή της δράσης της, γεγονός που συμβάλλει στην εξέλιξή της. Η τελευταία θα έρθει, σηματοδοτώντας μια νέα εποχή τόσο για την εταιρεία όσο και την ελληνική βιομηχανία καπνού, όταν στη χώρα μας εισάγεται η πρώτη μηχανή παρασκευής έτοιμων σιγαρέτων.
Περίπου σε δύο ή τρεις χιλιάδες ανέρχεται η ημερήσια παραγωγή τσιγάρων, προκαλώντας ένα σημαντικό κλονισμό στην απασχόληση των καπνεργατών. Η οικογένεια Καρέλια αναπτύσσεται ακριβώς αυτήν την εποχή των αλλαγών στον τομέα της παραγωγής.
Μετά το 1916 και την ευρεία διάθεση στην αγορά των έτοιμων τσιγάρων «Πετρόμπεης Σιγαρέτα Αφοί Καρέλια», η επιχείρηση εισέρχεται σε μια άκρως, ανελικτική πορεία. Συγκεκριμένα, έπειτα από την εισαγωγή για την οικογένεια Καρέλια της πρώτης, μεταποιητικής μηχανής, η ομώνυμη επιχείρηση αποκτά ολοένα και μεγαλύτερο μερίδιο στην ελληνική αγορά.
Με την παραγωγή και προώθηση των τσιγάρων «Αφοί Καρέλια» και «Σέρτικα Λαμίας» η επιχείρηση αρχίζει να μονοπωλεί τη γεύση των Πελοποννήσιων και το κόκκινο, χαρακτηριστικό, πακέτο γίνεται ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα στοιχεία της εποχής.
Η οικογένεια, πέραν πάσης αμφιβολίας, αποτέλεσε το σημαντικότερο φορέα για την ανάδειξη της ελληνικής καπνοβιομηχανίας σε ηγετική θέση, τόσο στην περιοχή της βαλκανικής χερσονήσου όσο σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η συνεισφορά της στη βελτίωση των βιοτικών συνθηκών της περιφέρειας κρίνεται αποφασιστικής σημασίας. Η οικογένεια αποτελεί κεφάλαιο και αντικείμενο ενός σεβασμού, ο οποίος θα παραμένει πάντα διαχρονικός και επίκαιρος.
ΟΙ ΚΥΛΙΝΔΡΟΜΥΛΟΙ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥΣ
Ένα από τα χαρακτηριστικότερα κτήρια της Καλαμάτας και μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς, σχεδόν ξεχασμένο σήμερα, που προσπερνάμε αδιάφορα.
Το κτήριο της «Ευαγγελίστριας» οικοδομήθηκε το 1926 και δύο χρόνια αργότερα, το 1928, οικοδομείται το νέο κτήριο του μύλου «Φεραδούρου – Αποστολάκη και ΣΙΑ». Μετά το 1934 αρχίζουν οι διαδικασίες συγχώνευσης των δύο επιχειρήσεων που διήρκεσαν έως το 1939. Από τη διαδικασία αυτή προκύπτουν δύο συγκροτήματα. Το πρώτο (1926) βρίσκεται δίπλα στη δεξαμενή του λιμανιού και ονομαζόταν «Ευαγγελίστρια» ή «Επιλιμένιος» ή «Κάτω Μύλος» ή «Μεγάλος Μύλος». Το δεύτερο (1928) βρισκόταν βορειότερα (νοτιοδυτικά του σημερινού Πάρκου Σιδηροδρόμων) και ήταν γνωστός ως «Κυλινδρόμυλος Φεραδούρου – Αποστολάκη» ή «Χερσαίος» ή «Πάνω Μύλος» ή «Μικρός Μύλος».
Το συγκρότημα της «Ευαγγελίστριας Α.Ε.» κατασκευάστηκε σε πέντε οικόπεδα που αγόρασε και συνένωσε ο Γ. Σπ. Παπαδόπουλος το 1925. Τα οικόπεδα βρίσκονταν στην παραλία της Καλαμάτας, δυτικά της δεξαμενής του λιμένα. Το ακίνητο μεταβιβάστηκε σχεδόν αμέσως στην εταιρεία «Στασινόπουλος – Παπαδόπουλος και ΣΙΑ», που μόλις είχε συσταθεί. Ένα μήνα αργότερα, Φεβρουάριος 1925, αγοράστηκαν δύο ακόμη οικόπεδα στην ίδια περιοχή, δυτικότερα των αρχικών. Έως το 1930 η εταιρεία αγόρασε και τα υπόλοιπα οικόπεδα του οικοδομικού τετραγώνου. Η τελευταία αγορά οικοπέδων της εταιρείας προς επέκταση έγινε το 1950.
Από τα στοιχεία που υπάρχουν, προκύπτει ότι το κυρίως κτήριο, ο κυλινδρόμυλος, είχε κατασκευαστεί το Δεκέμβριο του 1925. Το 1928 άρχισε η επέκταση των εγκαταστάσεων με την προμήθεια και εγκατάσταση του τρίτου μύλου.
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής το εργοστάσιο καταλήφθηκε από τους Ιταλούς και υπέστη μεγάλες ζημιές. Μετά τον πόλεμο κατασκευάστηκε μία ακόμη αποθήκη.
Η έλλειψη κεφαλαίων της εταιρείας και τα σημαντικά προβλήματα στο εμπόριο και στην επεξεργασία των σιτηρών είχαν ως αποτέλεσμα την επιβράδυνση των ρυθμών λειτουργίας της.
Με δανειοδότηση μέσω του «Σχεδίου Μάρσαλ» ξεκίνησαν μεταξύ 1951 και 1952 κάποιες επεκτάσεις, οι οποίες ολοκληρώθηκαν πολλά χρόνια αργότερα. Η τελευταία προσθήκη – επέκταση αποθήκης έγινε το 1969, ενώ στη δεκαετία του 1980 κατασκευάστηκαν σιλό δυτικά της οδού Ύδρας.
Ο σεισμός του 1986 έπληξε σοβαρά τις εγκαταστάσεις της εταιρείας και σε συνδυασμό με την έλλειψη κεφαλαίων, την αδυναμία εκσυγχρονισμού και τον ανταγωνισμό από τις άλλες μονάδες, οδηγήθηκε στο κλείσιμο.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Με τον Σωτήρη επισκεφθήκαμε το εργοστάσιο Μεταξουργίας των αδελφών Στασινόπουλου στη συμβολή των οδών Φαρών και Ζουμπούλη, το μεταξουργείο του Μαλεύρη νοτίως του Μεγάρου Χορού, το πυρηνελουργείο – σαπωνοποιείο Λιναρδάκη- Στρούμπου στο Μέγαρο Χορού Καλαμάτας και τον καπνοβιομηχανικό οίκο των αδελφών Δαμηλάτη στην πλατεία 23ης Μαρτίου.
Υπάρχουν, φυσικά, πολλές περισσότερες μονάδες. Εμείς θέλαμε να σας δώσουμε μια πρόγευση. Η ουσία είναι να βρεθείτε αύριο, όσοι θέλετε, μαζί την ομάδα, να μάθετε το σημαντικό οικονομικό παρελθόν της μεσσηνιακής πρωτεύουσας.
Του Αντώνη Πετρόγιαννη
Υ.Γ. Το διαδίκτυο ήταν για ακόμη μία φορά πολύτιμος βοηθός μας…
