«Μπορεί να φτάσαμε στον Άρη… αλλά η γυναίκα ακόμα και σήμερα βιώνει έντονα την αυταρχικότητα και το σεξισμό!»
«Αν γράφω αυτό το βιβλίο με πολύ μεγάλη αγάπη και σεβασμό για τις γυναίκες, είναι για να επισημανθεί αυτό το τραγικό δράμα…»
Αύριο στις 7.30 το απόγευμα παρουσιάζεται στο Πνευματικό Κέντρο Καλαμάτας το δεύτερο βιβλίο του συγγραφέα Σταύρου Τσαγκαράκη, «Οι ζωές που δεν έζησαν/Δεκατέσσερις μικρές ιστορίες γυναικών». Ο αγαπημένος, όλων των μαθητών, «δάσκαλος», ύστερα από το πρώτο συγγραφικό εγχείρημα, «Το όνειρο του καθηγητή» Κλήμη», που «ακουμπούσε» σε ζητήματα της εκπαίδευσης, την οποία για χρόνια «υπηρέτησε», εξιστορεί σε 14 μοναδικά διηγήματα το σιωπηλό δράμα που βιώνουν οι γυναίκες μέσα σε μια πατριαρχικά δομημένη κοινωνία, το οποίο, παρά τις όποιες βελτιώσεις, εξακολουθεί να υφίσταται στις μέρες μας…
Διάβασα το βιβλίο, με το εξαιρετικό εξώφυλλο που έχει επιμεληθεί η ζωγράφος Φωτεινή Χαμιδιελή, μέσα σε δύο βράδια… χρόνος ρεκόρ για τα δεδομένα μου (ή το γεγονός ότι διάβασα βιβλίο, όπως θα έλεγαν όσοι με γνωρίζουν). Αφορμή η συνέντευξη – «πρόκληση» με το συγγραφέα, πλέον, Σταύρο Τσαγκαράκη… «Πρόκληση» και λίγο… άγχος, για το ότι έπρεπε να γράψω και να πάρω συνέντευξη από το «φιλόλογό» μου στο 1ο Λύκειο Καλαμάτας…
Αλλά και για έναν ακόμα λόγο… Να δω πώς ένας άνδρας κατανοεί και γράφει τόσο… αληθινά για το γυναικείο «ψυχισμό».
Οι «14 μικρές ιστορίες γυναικών» που περιγράφονται στα διηγήματα του Σταύρου Τσαγκαράκη είναι ιστορίες που όλοι έχουμε ακούσει, διαβάσει, ή για τις οποίες έχουμε υπάρξει μάρτυρες, όταν διαδραματίζονται «δίπλα» μας…
Το βιβλίο δεν απευθύνεται μόνο σε γυναίκες που θα αναζητήσουν τον εαυτό τους ανάμεσα στις «ηρωίδες» του ή θα κατανοήσουν προβλήματα τα οποία ίσως βιώνουν… Απευθύνεται και σε άνδρες, με σκοπό να αναθεωρήσουν τη σχέση τους με τον ανεκτίμητο «θησαυρό» που έχουν δίπλα τους…
Ας αφήσουμε, όμως, τον ίδιο το συγγραφέα να μας μιλήσει για το βιβλίο του…
-Τι σας οδήγησε στο δεύτερο συγγραφικό σας εγχείρημα να ασχοληθείτε με τα ανθρώπινα συναισθήματα και δη, τις γυναίκες;
Αυτό που με οδήγησε να γράψω αυτό το βιβλίο ήταν η αγάπη, αλλά και ο σεβασμός μου απέναντι στην γυναίκα. Απέναντι στη γυναίκα ως ελεύθερη ύπαρξη, ως ισότιμο μέλος της κοινωνίας, πέρα από τα θλιβερά στερεότυπα και τις ανόητες προκαταλήψεις. Ήθελα, επίσης, μ’ έναν τρόπο να αποδώσω δικαιοσύνη σε μια ιστορική αδικία. Εννοώ το γεγονός ότι ανέκαθεν η γυναίκα οριζόταν ως «δεύτερο φύλο», όπως αποκαλεί τις γυναίκες η Σιμόν Ντε Μποβουάρ στο σπουδαίο βιβλίο της με τον ίδιο τίτλο.
Σχετικά με τη θέση της γυναίκας και την αντίστοιχη θέση του άντρα στην ιστορία του ανθρώπου, η Άλις Σβάιτσερ, παλιά Γερμανίδα φεμινίστρια, κάνει ένα έξυπνο λογοπαίγνιο. Λέει πως είναι καιρός η “His tory”, δηλαδή η ιστορία του, να γίνει η “Her story”, δηλαδή η ιστορία της… Δυστυχώς, ακόμα στις μέρες μας στην πρώτη θέση εξακολουθεί να βρίσκεται ο άντρας, καθώς η πατριαρχική δομή της κοινωνίας είναι σε ισχύ, σε κάπως ηπιότερη βεβαίως μορφή… Μια αυταρχική δομή υπό την οποία ζει και υπάρχει η γυναίκα και της οποίας, φυσικά, υφίσταται τις οδυνηρές συνέπειες.
Έγραψα, λοιπόν, αυτό το βιβλίο ακριβώς για να φέρω στο φως αυτές τις συνέπειες. Να προσεγγίσω μέσω της Τέχνης του λόγου τη σκληρή, σκοτεινή και αθέατη πλευρά της ζωής των γυναικών… Να προσπαθήσω, με άλλα λόγια, να κάνω φανερό το προσωπικό τους δράμα, τις διαψεύσεις και τις απογοητεύσεις τους, αλλά κυρίως το εφιαλτικό αίσθημα της ήττας, το οποίο η Evelin Reed, μια σπουδαία Αμερικανίδα ανθρωπολόγος και ακτιβίστρια, θεωρούσε ως υπεύθυνο για τη δυστυχία και τα τραγικά αδιέξοδα των γυναικών.
-Πώς ένας άνδρας μπορεί να καταλάβει και να γράψει για το γυναικείο «ψυχισμό»;
Δε σου κρύβω ότι την ίδια ερώτηση μου έχουν κάνει αρκετοί αναγνώστες του βιβλίου. Νομίζω ότι η απάντηση βρίσκεται στο πώς διαπαιδαγωγείται γενικά ο άντρας, ως προς τη σχέση του με τη γυναίκα, ποιες αντιλήψεις έχει διαμορφώσει ως προς την αξία και το κύρος του άλλου φύλου.
Αν διαπαιδαγωγείται με τέτοιον τρόπο ώστε να έχει υιοθετήσει το στερεότυπο του «ισχυρού φύλου», τότε πολύ δύσκολα θα μπορέσει να κατανοήσει τον ψυχισμό της γυναίκας και να γνωρίσει τον ξεχωριστό τρόπο με τον οποίο η γυναίκα εκφράζει τα συναισθήματά της. Και είναι λυπηρό το γεγονός ότι οι περισσότεροι άντρες, παρά το γεγονός ότι καθημερινά ζουν ανάμεσα σε γυναίκες, εμποδίζονται από τις στερεοτυπικές αντιλήψεις τους να γνωρίσουν τον εσωτερικό κόσμο τους.
Όσον αφορά στον εαυτό μου, ανέκαθεν βρισκόμουν με το μέρος των ανθρώπων που καταπιέζονται, επομένως και με το μέρος των γυναικών, κάτι που μου επέτρεπε να προσεγγίσω τη γυναικεία ψυχολογία. Να προσεγγίσω, δηλαδή, τη γυναίκα ως ύπαρξη που υφίσταται την καταπίεση σ’ ένα καθεστώς πατριαρχίας…
-Υπήρξε κάποιο συγκεκριμένο «ερέθισμα» που σας έκανε να γράψετε αυτές τις 14 ιστορίες των καταπιεσμένων γυναικών;
Το ερέθισμα είναι η ίδια η πραγματικότητα μέσα στην οποία ζούμε … Εννοώ αυτά που καθημερινά βλέπουμε και μαθαίνουμε για τις αδικίες σε βάρος των γυναικών, για την άνιση μεταχείριση και την εκμετάλλευσή τους με κάθε τρόπο. Και βεβαίως, ένα ξεχωριστό κεφάλαιο είναι αυτό που αφορά στις γυναίκες που κακοποιούνται ή βιάζονται. Και πρέπει εδώ να πει κανείς ότι λίγες φορές δικαιώνονται και βρίσκουν συμπαράσταση, όταν καταγγέλλουν και διαμαρτύρονται για όσα υφίστανται. Αυτό οφείλεται, κατά μεγάλο μέρος, και στις προκαταλήψεις που υπάρχουν σε βάρος των γυναικών. Ότι, δηλαδή, είναι πονηρές, επιπόλαιες, «εύκολες», ότι λένε ψέματα κ.τ.λ.
Ένα άλλο θέμα ήταν και η αντίληψη που επικρατεί για τη γυναίκα- νοικοκυρά. Νομίζω ότι η σημερινή γυναίκα –νοικοκυρά βιώνει ένα αληθινό μαρτύριο, αν σκεφτούμε ότι είναι και εργαζόμενη και μητέρα και σύζυγος. Αν υπολογίσουμε τις ώρες που είναι υποχρεωμένη να «υπηρετεί» όλους τους άλλους, θα βρούμε ότι της μένουν ελάχιστες για να κοιμηθεί και να ξεκουραστεί.
Ταυτόχρονα, όλο αυτό το φορτίο υποχρεώσεων που σηκώνει την εμποδίζει να έχει μια δραστήρια παρουσία στον κοινωνικό στίβο. Αυτή η κοινωνική παρουσία είναι πάντα υπόθεση των αντρών…
-Θεωρείτε ότι αυτά τα στερεότυπα, οι αντιλήψεις και οι προκαταλήψεις συνεχίζονται και στις νέες γενιές ή στις μέρες μας η κατάσταση έχει βελτιωθεί;
Η βελτίωση υπάρχει και είναι φανερή, σε επίπεδο οικονομικό και κοινωνικό. Σε επίπεδο σχέσεων, όμως, εξακολουθεί να υφίσταται η ανισότητα, όπως και οι διακρίσεις σε βάρος των γυναικών. Δεν έχουν, βέβαια, την ίδια μορφή και ένταση, όπως πριν από 40 ή 50 χρόνια, όμως ακόμα υπάρχουν… Με βάση το ερώτημα που θέτετε, μπορώ να πω ότι το βιβλίο μου έχει και μια επικαιρότητα, υπό την έννοια ότι, παρά τις εξελίξεις που γνωρίζει η κοινωνία, η στάση της απέναντι στη γυναίκα παραμένει αντιδραστική. Εδώ έχουμε φτάσει στον Άρη, αλλά υπάρχει πάντα και λειτουργεί μια καχυποψία και μια επίμονη αμφισβήτηση της αξίας της. Εξακολουθούν οι άνθρωποι να τη χαρακτηρίζουν μ’ έναν τρόπο προσβλητικό… Οι χυδαιότητες δεν έχουν σταματήσει, τα χυδαία ανέκδοτα παραμένουν πάντα επίκαιρα σε μια ανδρική παρέα. Επομένως, μπορούμε να πούμε ότι παραμένει ένας μηχανισμός καταπίεσης υπόρρητος, αλλά και πολύ φανερός. Παράδειγμα ο τρόπος που κοιτάζουμε μια γυναίκα, ο τρόπος που τη σχολιάζουμε, το «βλέμμα» μας. Υπάρχει ένα βλέμμα υποτιμητικό για μια γυναίκα που περνάει και πρέπει να τη χαρακτηρίσουμε… Με λίγα λόγια, υπάρχει έντονα στις μέρες μας ένας σεξισμός!
-Μήπως το βιβλίο σας, τελικά, απευθύνεται περισσότερο στους άνδρες;
Απευθύνεται και στους άνδρες οπωσδήποτε… Θα έλεγα ότι είναι μια δοκιμασία γι’ αυτούς. Μπορεί να διαφωνήσουν, μπορεί να αντιδράσουν, αλλά φυσικά μπορεί και να συμφωνήσουν. Μια πιθανή αντίδραση ίσως να την προκαλέσει το γεγονός ότι ενδέχεται να βρεθούν αντιμέτωποι με τον εαυτό τους και με τις αντιλήψεις που έχουν υιοθετήσει… Αντιμέτωποι με τον τρόπο που οι ίδιοι βλέπουν τη γυναίκα… Πιστεύω, ωστόσο, ότι υπάρχουν άντρες που είναι πολύ ευγενικοί, που στέκονται στο πλευρό των γυναικών τους και τις βοηθούν στις δουλειές του σπιτιού, στο μεγάλωμα των παιδιών… αλλά η πλειοψηφία, τολμώ να το πω, εξακολουθεί να έχει την αίσθηση ότι είναι λίγο πιο πάνω από τις γυναίκες…
Δυστυχώς, διατηρείται μέσα σε εμάς τους άντρες ένα αίσθημα, ας το πούμε, περιφρόνησης ή απαξίωσης της γυναίκας, αποτέλεσμα των ισχυρών στερεότυπων.
Το βιβλίο απευθύνεται και στις γυναίκες εξίσου με τους άνδρες… «Ακουμπά» πάνω σε αόρατες πληγές, για τις οποίες οι γυναίκες δε μιλούν, γιατί ακόμα και αν μιλήσουν, δε θα ακουστούν…
Αν γράφω αυτό το βιβλίο με πολύ μεγάλη αγάπη και σεβασμό για τις γυναίκες, είναι για να επισημανθεί αυτό το τραγικό δράμα… Δε γράφω μια επαναστατική φεμινιστική μπροσούρα που υποστηρίζει τις γυναίκες… Γράφω ως συγγραφέας που οφείλω να αμφισβητήσω την τάξη των πραγμάτων που επικρατεί στις σχέσεις των δύο φύλων… Ως συγγραφέας επιχειρώ, δηλαδή, να ξεσκεπάσω και να φέρω στο φως τα σιωπηλά δράματα που βιώνουν οι γυναίκες. Δράματα, βέβαια, που βασανίζουν και τους ίδιους τους άντρες. Το τραγικό σε όλα αυτά είναι ότι ζευγάρια ερωτευμένα χωρίζουν μέσα σ’ ένα μήνα χωρίς να γνωρίζουν το γιατί. Παντρεμένοι με παιδιά, ευτυχισμένοι, διαλύουν τις οικογένειές τους ξαφνικά, γιατί ακριβώς αγνοούν τι ακριβώς συμβαίνει με τους ίδιους ή αδυνατούν να προσδιορίσουν τις αρνητικές επιρροές που δέχονται από την ίδια τη συντηρητική κοινωνία…
-Καλύπτετε ιστορίες στο βιβλίο που, αν κάποιος διαβάσει, θα του φανούν οικείες… Τις έχει βιώσει, τις έχει ακούσει, τις ζει στην καθημερινότητα… Γιατί 14 ιστορίες;
Ο αριθμός δεν ήταν 14… Ολοκλήρωσα αρχικά τις 12 ιστορίες… Μετά είναι θέμα το πώς δουλεύει ο κάθε συγγραφέας, πώς αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα, υπό ποια οπτική γωνία τα εξετάζει. Δυο ιστορίες μού προέκυψαν μέσα από πραγματικές ιστορίες γυναικών που είχα διαβάσει στον ημερήσιο Τύπο.. Όπως πολύ σωστά είπατε, αυτές τις ιστορίες όλοι τις ζούμε καθημερινά. Γι’ αυτό ακριβώς ξεχωρίζω τις δύο τελευταίες ιστορίες, γιατί είναι αληθινές στο μεγαλύτερο μέρος τους.
-Οι δικές σας σχέσεις με τις γυναίκες πώς είναι; Είστε σύζυγος, έχετε κόρη…
Πάντα υπήρχε στις σχέσεις μου ο σεβασμός απέναντι στη γυναίκα και η κατανόηση των προβλημάτων της… Αυτό το έζησα πάρα πολύ και με τους μαθητές και τις μαθήτριές μου… Πάντα ήθελα να δώσω μια εικόνα ελευθερίας… Ανέκαθεν πίστευα ότι κάθε γυναίκα πρέπει να έχει το σεβασμό όλων. Ας μην ξεχνάμε ότι χάρη στη γυναίκα διαιωνίζεται ο ανθρώπινος πολιτισμός. Άλλωστε, η ανισότητα και οι διακρίσεις δεν οδηγούν πουθενά.… Ο διάλογος δεν μπορεί να γίνεται ανάμεσα σ’ ένα «ισχυρό φύλο» και σε ένα «ασθενές φύλο»… Αυτό που πρέπει να κατανοήσουμε είναι η διαφορετικότητα που χαρακτηρίζει τη γυναίκα. Αν εκτιμήσουμε σωστά αυτή τη διαφορετικότητα, πολλά θα αλλάξουν στις σχέσεις των δύο φύλων…
Όσον αφορά στις σχέσεις μου με τη γυναίκα και την κόρη μου, μπορώ να πω ότι είναι σχέσεις ισοτιμίας. Και οδηγός στις σχέσεις μας αυτές είναι πάντα ο δημοκρατικός διάλογος. Και βεβαίως, απουσίαζαν εντελώς οι προκαταλήψεις και οι όποιες στερεοτυπικές αντιλήψεις, που συνήθως δηλητηριάζουν τις ανθρώπινες σχέσεις.
Τέλος, θα μπορούσα εδώ να πω ότι ένα απλό δείγμα αγάπης και εκτίμησης προς τη γυναίκα μου είναι και το γεγονός ότι το βιβλίο μου το αφιερώνω σε εκείνην.
-Ποιος είναι ο σκοπός αυτού του βιβλίου;
Να φέρει στο «φως» την αξία και τη μεγαλοσύνη της γυναίκας… Να αποδείξει ότι η γυναίκα είναι ένα διαμάντι αυτής της ζωής, και πρέπει να αναθεωρήσουμε τη συμπεριφορά μας απέναντί της. Να κατανοήσουμε ότι είναι μια ελεύθερη ύπαρξη, όπως έχει δικαίωμα… Σκοπεύω, επίσης, σε μια προσέγγιση των δραματικών καταστάσεων που βιώνει η γυναίκα…
Ως συγγραφέας απευθύνομαι στον αναγνώστη ανοίγοντας ένα δρόμο ώστε να μπορέσει να προσεγγίσει και ο ίδιος, να αναλύσει, να σκεφτεί και να προβληματιστεί για το τι συμβαίνει στον εσωτερικό κόσμο των γυναικών.
Αυτό το βιβλίο μπορεί να βοηθήσει και τις γυναίκες να αναθεωρήσουν τις σχέσεις με τον εαυτό τους…
-Τρία χρόνια πλέον μακριά από την εκπαίδευση που «υπηρετήσατε» για χρόνια… Δεύτερο συγγραφικό εγχείρημα… Πώς είναι η ζωή υπό αυτή τη νέα ιδιότητα και πόσο εύκολο είναι σήμερα κάποιος να είναι συγγραφέας;
Πρέπει να υπήρχε από παλιά μια πηγαία επιθυμία … Πάντα αγαπούσα τη Φιλολογία και διάβαζα… Δεν μπορείς να γράψεις ένα βιβλίο λογοτεχνίας, αν δε διαβάσεις Ιστορία, αν δε διαβάσεις Φιλοσοφία, αν δε διαβάσεις Λογοτεχνία, αν δε διαβάσεις Ψυχολογία… Είχα αυτή την αγάπη και… λίγο την «κλίση» στο να γράφω… Πλέον, βρήκα και περισσότερο χρόνο. Δε θεωρώ ότι είναι εύκολο να γίνει κάποιος συγγραφέας και να διακριθεί ανάμεσα σε δεκάδες φτασμένους συγγραφείς… Δεν έχω κάποια σπουδαία φιλοδοξία. Μου αρκεί να γράφω αυτό που θέλω, με τον τρόπο που θέλω και η πορεία του κάθε βιβλίου, καθώς και η ανταπόκριση των αναγνωστών, θα δείξει το πού μπορείς να πας…
-Υπάρχει ήδη στο μυαλό σας το επόμενο βιβλίο;
Από τη στιγμή που μπαίνεις στον κόσμο του «συγγραφέα» είναι σχεδόν σίγουρο ότι κάποια στιγμή θα υπάρξει ένα επόμενο βιβλίο… Πιστεύω ότι όλα όσα συμβαίνουν γύρω μου μπορούν να αποτελέσουν εξαιρετικό υλικό για ένα επόμενο βιβλίο μου.
Του Κώστα Γαζούλη
Παρουσίαση
Το βιβλίο παρουσιάζεται αύριο Σάββατο 28 Ιανουαρίου στις 7.30 το απόγευμα στο Πνευματικό Κέντρο Καλαμάτας, από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης και το βιβλιοπωλείο «Βιβλιόπολις» της Δήμητρας Δημοπούλου.
Θα μιλήσουν οι: Βασιλική Σακκά, σχολική σύμβουλος Φιλολόγων Μεσσηνίας και Ευαγγελία Ανδριτσάνου, ψυχοθεραπεύτρια – μεταφράστρια. Αποσπάσματα από το βιβλίο θα διαβάσουν οι ηθοποιοί Γεωργία Τσαγκαράκη και Σταυρούλα Μπαρδουνιώτη. Συμμετέχει η πιανίστρια – συνθέτρια Άννα-Μαρία Μουτεβελή
Λίγα λόγια
Ο Σταύρος Τσαγκαράκης γεννήθηκε στην Αίγυπτο το 1949. Αποφοίτησε από την Αμπέτειο Σχολή Καΐρου και το 1967 ήρθε στην Ελλάδα. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και από το 1980 μέχρι τον Ιούνιο του 2013 εργάστηκε σε πολλά σχολεία της Μεσσηνίας και τα τελευταία 15 χρόνια στο 1ο Λύκειο Καλαμάτας, απ’ όπου και συνταξιοδοτήθηκε.
Την περίοδο 1983 – 85 ήταν μέλος του Συμβουλίου Λαϊκής Επιμόρφωσης (ΝΕΛΕ) του Νομού Μεσσηνίας. Τα έτη 1987-88 μετεκπαιδεύτηκε στη Σχολή Επιμόρφωσης Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΣΕΛΜΕ) Τρίπολης.
Αποχαιρέτησε τα σχολεία και τους μαθητές με το βιβλίο «Το όνειρο του καθηγητή Κλήμη», στο οποίο κατέγραψε την εκπαιδευτική του εμπειρία, τις αγωνίες του για την εκπαίδευση και το όνειρό του για ένα άλλο σχολείο.
