Το ποδήλατο πρέπει να
υποκαταστήσει το αυτοκίνητο
Τα τελευταία χρόνια έχει δημιουργηθεί, σε διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις, ένας «μπούσουλας», με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών προς τους πολίτες. «Η κοινωνία έχει λύσεις, οι πόλεις ακούν;», είναι ο καρπός αυτής της τάσης.
Αν κρίνουμε από τη Δημοτική Αρχή Καλαμάτας, μάλλον δεν την ενδιαφέρουν οι τελευταίες εξελίξεις. Αυτή είναι που καθορίζει εξαρχής ποια ακριβώς είναι η λύση σε κάθε πρόβλημα, και σε όποιον αρέσει.
Την περασμένη Παρασκευή βρέθηκε στην Αθήνα ο παγκοσμίου φήμης Καλαματιανός αρχιτέκτονας, Κώστας Πουλόπουλος. Στην Τεχνόπολη, στο Γκάζι, στο πλαίσιο της εκδήλωσης DesignLab, με την υποστήριξη και επιμέλεια του Archisearch, μίλησε για το παράδειγμα της Κοπεγχάγης και το πώς έχει σχεδιαστεί η πόλη για να είναι φιλική, κυρίως προς τα παιδιά.
Δεν ίδρωσε κανενός το αυτί στην Καλαμάτα. Κι όμως, αν κάποιος από τη Δημοτική Αρχή, αλλά και τις υπόλοιπες παρατάξεις, «ξόδευε» το τριήμερό του, θα είχε πολλά να μάθει και περισσότερα ερεθίσματα για να σκεφθεί.
Με τη βοήθεια της Γαρυφαλλιάς Τεριζάκη και της ιστοσελίδας ELNIPLEX, σας μεταφέρουμε ορισμένες από τις διαπιστώσεις του:
-Πώς είναι, αλήθεια, μία ιδανική πόλη για παιδιά;
Να σας πω, δεν ξέρω πώς είναι το ιδανικό, αλλά είναι εύκολο μάλλον να φανταστεί κανείς τι δεν είναι ιδανικό για τα παιδιά: βρωμιά, έλλειψη ελεύθερων χώρων και χώρων παιχνιδιού, μια γενική αίσθηση ανασφάλειας, που πηγάζει από το αυτοκίνητο και την εμμονική χρήση του…
Σε μικρές ελληνικές πόλεις είναι, ας πούμε, μυστήριο γιατί ο κόσμος δε χρησιμοποιεί το ποδήλατο κι άλλα ελαφρά μέσα.
Η τοπογραφία θα πει κανείς. Ναι, σύμφωνοι, ως ένα βαθμό. Όμως, υπάρχουν πολλές επίπεδες πόλεις! Πολλές πολλές γειτονιές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, Καλαμάτα, Μεσσολόγγι, για να μην αναφερθώ στις πόλεις του κάμπου, Λάρισα, Βόλος, Τρίκαλα κ.τ.λ.
Ειδικά το ποδήλατο, θα εξίσωνε τους χρήστες προς τον ευαίσθητο χρήστη (που είναι το παιδί), θα συνέβαλλε στην καλύτερη υγεία, στο καθαρότερο περιβάλλον και στη γενικότερη αίσθηση ισότητας στο δικαίωμα χρήσης της πόλης.
Πάνω κι από τα μακρόπνοα σχέδια, χρειάζονται άμεσα, μικρά και εύκολα στην επίτευξή τους έργα, που να δημιουργήσουν αισιοδοξία και την αίσθηση της κινητικότητας. Παράδειγμα: πεζοδρομήσεις και ποδηλατόδρομους σε επίπεδο γειτονιάς, γύρω από σχολεία, πάρκα κ.τ.λ., πριν κανείς αρχίσει να συζητάει για κάτι πιο μεγαλεπήβολο!
Είναι λίγο σαν το ποδόσφαιρο: δε γίνονται φάσεις αν οι παίκτες στέκονται ακίνητοι. Η κίνησή τους και μόνο είναι αυτή που δημιουργεί τη δυναμική να κυκλοφορήσει η μπάλα και να γεννηθούν ευκαιρίες.
Δε θα πρέπει επ’ ουδενί να υποτιμούμε τη σημασία των μικρών έργων, γιατί αυτά είναι που σιγά σιγά μπορούν να γείρουν την πλάστιγγα, ακόμα και σε δύσκολες περιπτώσεις, όπως η τρομερή «ελληνική πραγματικότητα».
-Συνήθως οι πόλεις σχεδιάζονται σύμφωνα με τις ανάγκες των ενηλίκων. Εσείς προτείνετε, όμως, ότι στο κέντρο του σχεδιασμού μιας πόλης πρέπει να είναι το παιδί; Θέλετε να μας το εξηγήσετε αυτό;
Το παιδί δεν είναι μια αυτόνομη οντότητα, έρχεται με την οικογένειά του. Η οικογένεια είναι ένα θεμελιώδες κύτταρο μιας κοινωνίας, παράγει εισόδημα, κινεί την οικονομία, σχεδιάζει το μέλλον (σε μικρή κλίμακα- πού θα πάει σχολείο το παιδί, πού θα μείνουμε κ.τ.λ.) και σε αυτό το σχεδιασμό, το παιδί είναι στο κέντρο της συζήτησης. Αν, όντως, είναι έτσι σε μικρή κλίμακα, τότε μου φαίνεται αυτονόητο να αναρωτηθεί κανείς γιατί να είναι διαφορετικά σε μεγαλύτερη. Προφανώς, σε μια κοινωνία υπάρχουν όλων των ηλικιών άνθρωποι με διαφορετικές ανάγκες, και όλοι πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. Αλλά μη μου πείτε ότι δεν έχουμε όλοι μια παραπάνω ευαισθησία στα παιδιά!
Κι όμως, αυτή η ευαισθησία στην Ελλάδα εξαφανίζεται, όταν μιλάμε για τη μεγάλη κλίμακα. Και τότε στο δημόσιο διάλογο το παιδί όχι απλά δε λαμβάνει αυτή την παραπάνω μέριμνα, αλλά ως δια μαγείας εξαφανίζεται κι αυτό. Αντ’ αυτού, ο δημόσιος διάλογος κυριαρχείται από ερμηνείες του τι είναι αριστερό και τι δεξιό, τι σημαίνει νεοφιλελεύθερο και τι είναι ριζοσπαστικό, κι ούτω καθεξής. Και στην απλή ερώτηση: «τι τρώνε και πώς τα παιδιά στο σχολείο για μεσημέρι», ποια είναι η απάντηση μας; Σάντουιτς στο χέρι στο κυλικείο. Εγώ λέω, ντροπή.
-Έχετε σχεδιάσει ένα από τα πιο πρωτοποριακά σχολεία της Ευρώπης, για «μεγάλα» παιδιά όμως! Θα σχεδιάζατε ποτέ νηπιαγωγείο; Τι θα θεωρείτε σημαντικό σε ένα τέτοιο σχολείο;
Έχω κάποια εμπειρία σε πανεπιστημιακού επιπέδου εκπαιδευτικά κτήρια, όπως αυτό το έργο στη Φρανκφούρτη που αναφέρετε, όμως δεν έτυχε να σχεδιάσω νηπιαγωγείο, αν και θα το ήθελα πάρα πολύ. Ειδικά από τότε που λόγω της μεγάλης κόρης μου μπαινοβγαίνω καθημερινά στο νηπιαγωγείο της, δεν μπορώ παρά να αναρωτηθώ πώς θα το σχεδίαζα διαφορετικά, τι θα κρατούσα και τι θα βελτίωνα. Νομίζω ότι το πιο σημαντικό ζήτημα σε ένα τέτοιο αρχιτεκτόνημα θα ήταν η αίσθηση της κλίμακας, ώστε το παιδί να μη νιώθει παρείσακτο σε έναν κόσμο μεγάλων, αλλά ότι ο χώρος είναι κομμένος και ραμμένος στα μέτρα του: το ύψος των παραθύρων, τα έπιπλα, το ύψος των χώρων, ο κήπος με κάθε είδους μεγέθους και εποχής φυτά, θάμνους, δέντρα. Ο χώρος φαγητού, η κουζίνα όπου τα παιδιά μπορούν να βοηθήσουν στην παρασκευή φαγητού (σε επίπεδο παιχνιδιού αλλά και όχι μόνο)… πολλά πολλά ωραία ζητήματα. Το νηπιαγωγείο είναι ένα πεδίο εξερεύνησης και ερεθισμάτων για τα παιδιά, όχι ένα δωμάτιο που τα φυλάμε ως το μεσημέρι.
-Τα περισσότερα σχολεία στην Ελλάδα, ειδικά της πρωτοβάθμιας (νηπιαγωγεία και δημοτικά), είναι τουλάχιστον ανεπαρκή για τις ανάγκες της σύγχρονης εκπαίδευσης. Εσείς πού εντοπίζετε το πρόβλημα;
Ειλικρινά είμαι αναρμόδιος να απαντήσω, δεν έχει τύχει να μπω σε παιδικό σταθμό στη Ελλάδα από τότε που ήμουν εγώ μικρός. Όμως, σκέφτομαι ότι η ύπαρξη της οικογένειας (της γιαγιάς δηλαδή), παρόλα τα καλά της, έχει κι ένα μεγάλο μειονέκτημα: δίνει άλλοθι στην κοινωνία και στο κράτος να μην ασχοληθούν με το θέμα. Τα παιδιά τα φροντίζει η γιαγιά και τελειώνει η συζήτηση. Τι γίνεται, όμως, όταν μια οικογένεια δεν έχει αυτή την πολυτέλεια; Και πού ξέρουμε, αλήθεια, ότι το παιδί δεν είναι χαρούμενο στον παιδικό με τα άλλα παιδιά, με πολλές δραστηριότητες και παιχνίδια; Κατά πόσο μπορεί η γιαγιά να ακολουθήσει το ρυθμό ενός τρίχρονου μια ολόκληρη μέρα; Μήπως η τηλεόραση τότε αναπληρώνει τα κενά πιο πολύ απ’ όσο θα θέλαμε; Και τι επίπτωση έχει αυτό στην εξέλιξη ενός παιδιού;
Από τη δική μου εμπειρία μπορώ να διαβεβαιώσω ότι αν η κόρη μου δεν πήγαινε στον παιδικό κι έμενε σπίτι, θα ήταν μάλλον δυσαρεστημένη, ανεξαρτήτως με ποιον θα έμενε. Μα έχει τόσους φίλους, έναν ολόκληρο κόσμο δικό της, που την ξέρουν και τους ξέρει, και λένε καλημέρα και καλό απόγευμα κάθε μέρα. Εμένα μου φαίνεται ανεκτίμητο αυτό.
-Τι θα έπρεπε, κατά τη γνώμη σας, να πράξει η επίσημη ελληνική πολιτεία, ώστε τα νηπιαγωγεία για αρχή να γίνουν… πραγματικά σχολεία;
Θα έλεγα χρειάζονται κονδύλια. Αλλά πάνω από όλα, χρειάζονται ιδέες. Και για να υπάρξουν χρήσιμες ιδέες, χρειάζονται ανάγκες. Τι ανάγκες θέλουμε να καλύψουν τα νηπιαγωγεία; Να φυλάμε τα παιδιά ως το μεσημέρι που θα τα πάρει η γιαγιά; Ή να δημιουργήσουμε ένα κλίμα το οποίο να κάνει τα παιδιά να χαίρονται, να παίζουν μαζί, να μαθαίνουν και να μη θέλουν να ξεκολλήσουν από κει;
-Κύριε Πουλόπουλε, έχετε πει ότι το παιδί είναι πλάσμα εξαιρετικά σχεδιάσιμο. Πώς το εννοείτε αυτό;
Το παιδί είναι εξ ορισμού ένα πλάσμα υπό διαμόρφωση, γι’ αυτό και λέμε «παιδεία» τη διαδικασία μόρφωσής του, δηλαδή σχηματισμού του. Οτιδήποτε είναι σχηματιστέο, είναι και σχεδιάσιμο. Αν θελήσω να φτιάξω ένα καλάθι ας πούμε, θα κάτσω και θα σκεφτώ (δηλαδή θα σχεδιάσω, ανεξαρτήτως αν θα το βάλω στο χαρτί) πώς και τι θα κάνω. Πόσο μεγάλο, πόσο πλατύ, με τι υλικό, με τι πλέξη κ.τ.λ. Έτσι δεν είναι κι ένα παιδί; Ένα πλάσμα ακόμα ασχεδίαστο, άρα σχεδιάσιμο.
Και βέβαια σαν υποσημείωση πρέπει να πω ότι τίποτα και κανένας δεν είναι άγραφο χαρτί, αλλά όταν συζητάμε σε επίπεδο πολιτείας, πρέπει οπωσδήποτε να πιστεύουμε στη σημασία του σχεδιασμού ως εργαλείου ελέγχου του μέλλοντος. Αλλιώς δεν έχουμε καμία πυξίδα.
-Θέλετε να μας εξηγήσετε το γράφημα: παιδί+βιώσιμη ανάπτυξη= μέλλον;
Το παιδί είναι το μέλλον. Κοινότοπο αλλά αληθινό. Η βιώσιμη ανάπτυξη σημαίνει να μην παίρνω σήμερα αυτό που είναι του παιδιού μου αύριο, και δεν μπορεί να το διεκδικήσει, γιατί είναι μικρό και δεν καταλαβαίνει. Σχεδιασμός χωρίς την παράμετρο της βιωσιμότητας είναι σαν να λέμε: δεν έχω, δεν πειράζει, θα το πάρω από το παιδί μου, και θα τα βρει αυτό μόνο του. Κι αν δεν τα βρει; Σήμερα βιώνουμε αυτή την τραγική κατάσταση, όπου οι γονείς, άθελά τους βεβαίως, πήραν για λογαριασμό τους αυτό που δεν τους ανήκε, ανήκε όμως στο παιδί τους.
-Μιας και κατάγεστε από επαρχιακή πόλη, πείτε μας ποια είναι η γνώμη σας για την ελληνική επαρχία; Παρατηρείται ότι παρόλο που τα παιδιά στην επαρχία -θεωρητικά- έχουν περισσότερο χώρο να παίξουν, τελικά ΔΕΝ έχουν χώρο να παίξουν και είναι αφοσιωμένα στην οθόνη. Πού νομίζετε ότι οφείλεται το πρόβλημα αυτό; Τι θα προτείνατε;
Νομίζω ότι το θίξαμε μιλώντας για το ρόλο της οικογένειας, αλλά αυτό είναι ένα ευρύ ζήτημα, που αφορά στη σημερινή κοινωνία του ίντερνετ, που προϋποθέτει μια οθόνη όλη την ώρα να παίζει κάποιες πληροφορίες. Αυτό είναι παγκόσμιο πρόβλημα όμως, όχι ελληνικό, ούτε επαρχιακό.
-Αν έπρεπε να επιστρέψετε στην Ελλάδα, σε ποια πόλη θα θέλατε να μείνετε;
Μάλλον στην Καλαμάτα.
