Ο όρος «ορυκτέλαιο» αναφέρεται σε προϊόντα που λαμβάνονται από την απόσταξη και μετέπειτα διύλιση πετρελαίου. Παράγωγα της κλασματικής απόσταξης κι επακόλουθης επεξεργασίας πετρελαίου είναι τα καύσιμα, τα πετρέλαια καύσης, οι πρώτες ύλες για την παραγωγή λιπαντικών ελαίων, όπως λάδια κινητήρων, υδραυλικά έλαια, αλλά και «καθαρισμένα ορυκτέλαια» (food grade) που χρησιμοποιούνται ως λιπαντικά μηχανών στις βιομηχανίες τροφίμων. Τα ορυκτά έλαια αποτελούνται από: κορεσμένους (MOSH), αρωματικούς (MOAH), πολυκυκλικούς αρωματικούς (PAH) και πολυολεφινικούς κορεσμένους υδρογονάνθρακες (POSH). Η τοξικότητα των ορυκτελαίων εξαρτάται όχι μόνο από την κατανομή των μοριακών βαρών των υδρογονανθράκων, αλλά και από την επεξεργασία ραφιναρίσματος στην οποία έχουν υποβληθεί.
Καθοριστική είναι η σύσταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 2017/84 για την παρακολούθηση συγκεκριμένων υδρογονανθράκων των ορυκτελαίων σε τρόφιμα, αλλά και σε υλικά που προορίζονται να έρθουν σε επαφή με τρόφιμα, όπως λ.χ. τα υλικά πρωτογενούς συσκευασίας. Εκφράζεται, δε, ρητά η ανησυχία για τις επιπτώσεις που έχουν στην ανθρώπινη υγεία οι ομάδες ουσιών που ανήκουν στην κατηγορία των MOΑH. Οι αρωματικοί υδρογονάνθρακες (MOAH) μπορούν να δράσουν ως γονιδιοτοξικά καρκινογόνα, ενώ ορισμένοι κορεσμένοι υδρογονάνθρακες (MOSH) συσσωρεύονται στους ανθρώπινους ιστούς και ενδέχεται να έχουν δυσμενείς επιδράσεις στο ήπαρ μεταξύ άλλων τοξικολογικών δυσμενών επιπτώσεων.
Στόχος όλων μας πρέπει να αποτελεί η ανάδειξη του μεγάλου αυτού διατροφικού κινδύνου, που αφορά ίσως στο σημαντικότερο εθνικό μας προϊόν με μεγάλη διατροφική και βιολογική αξία, το ελαιόλαδο.
Πρόβλημα στην Περιφερειακή
Ενότητα Μεσσηνίας υπάρχει;
Τα αποτελέσματα των αναλύσεων που πραγματοποιήθηκαν σε συνεργασία με τυποποιητές, δεν ήταν ενθαρρυντικά. Σε αρκετά δείγματα ανιχνεύτηκε παρουσία MOSH και MOAH σε υψηλές συγκεντρώσεις, μεγαλύτερες των 20mg/kg, ενώ οι αλυσίδες τροφίμων στην Ευρώπη πλέον θέτουν μηδενικά όρια!
Εκτός από τις γνωστές σε όλους μας παραμέτρους που χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση της ποιότητας ελαιολάδου, γνωστοί γερμανικοί φορείς καταναλωτών αξιολογούν τα ελληνικά ελαιόλαδα ως ελαττωματικά και βασίζονται σε εργαστηριακές τεχνικές αξιολόγησης βλαβερών ουσιών, όπως φυτοφάρμακα, πλαστικοποιητές και υπολείμματα ορυκτελαίων.
Χρειάζεται, επομένως, να ενημερωθεί και ευαισθητοποιηθεί ολόκληρη η αλυσίδα παραγωγής ελαιολάδου στη Μεσσηνία, αρχής γενομένης με τον παραγωγό και το ελαιουργείο, ώστε να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή στους επιμολυντές που συντελούν στη σημαντική μείωση της οικονομικής αξίας του ελαιολάδου μας.
Αντίστοιχα, σε άλλες περιοχές της χώρας, όπως η Κρήτη, μελέτες καταδεικνύουν ότι καλές πρακτικές ελαιοσυλλογής και ελαιοποίησης συντελούν στη σημαντική μείωση συγκεντρώσεων MOSH και MOAH στο ελαιόλαδο.
Τι πρέπει να κάνουμε για τη Μεσσηνία;
Η μόνη αποτελεσματική απάντηση είναι η πρόληψη.
Υπάρχει επιτακτική ανάγκη για την άμεση διενέργεια μελέτης σε επίπεδο νομού, για να διαπιστωθεί το μέγεθος του προβλήματος, αλλά και να προταθούν αποτελεσματικές λύσεις. Η ύπαρξη αυξημένων ποσοτήτων φυτοφαρμάκων επιβαρύνει επιπλέον την κατάσταση, ακόμα και σε συμβατικά ελαιόλαδα. Η επιστημονικά τεκμηριωμένη αποτίμηση υφιστάμενων στοιχείων, και η συμπληρωματική στοχευμένη έρευνα σε επίπεδο νομού, θα συντελέσουν στον προσδιορισμό των πηγών επιμόλυνσης, και θα υποστηρίξουν με καλές γεωργικές και βιομηχανικές πρακτικές ολόκληρη την αλυσίδα παραγωγής, από την καλλιεργητική φροντίδα του ελαιόδενδρου, τη συγκομιδή του ελαιοκάρπου, τη μεταφορά στο ελαιουργείο και την έκθλιψη, έως την τελική αποθήκευση και τυποποίηση. Από τον ελαιώνα, δηλαδή, μέχρι το ράφι και το πιάτο μας.
Με δεδομένο πως ήδη βρισκόμαστε στο τέλος της ελαιοκομικής περιόδου 2029/20, επιτακτική ανάγκη είναι να ακολουθούντα άμεσα οι κάτωθι ορθές πρακτικές:
Α. στο αγρόκτημα
Χρήση ηλεκτρικού εξοπλισμού για τη συγκομιδή των ελιών, στο κατάλληλο στάδιο ωρίμανσης (όχι βενζινοκίνητα με χρήση λιπαντικών καυσίμου).
Τακτική συντήρηση του μηχανολογικού εξοπλισμού (αλυσοπρίονα, ελαιοραβδιστικές και ελαιοσυγκομιστικές μηχανές) για να αποφευχθούν διαρροές και λίπανση με λιπαντικά κατάλληλα για τρόφιμα (φυτικής προέλευσης).
Εφόσον χρησιμοποιούνται μηχανήματα με υγρό καύσιμο και λάδι, θα πρέπει να είναι απομακρυσμένα από τα πανιά κατά τη διάρκεια της συγκομιδής και να είναι σε λειτουργία μόνο όταν είναι εντελώς απαραίτητη η χρήση τους.
Καλές πρακτικές μεταφοράς ελαιοκάρπου σε ξύλινες κλούβες.
Β. στο ελαιουργείο…
Οι χώροι του ελαιουργείου να καθαρίζονται σχολαστικά με καθαριστικά κατάλληλα για τρόφιμα.
Τακτική συντήρηση και καθαρισμός μηχανολογικού εξοπλισμού.
Χρήση μόνο λιπαντικών κατάλληλων για τρόφιμα (φυτικής προέλευσης) και τακτική αντικατάσταση αυτών.
Εντός του χώρου του ελαιουργείου να μην επιτρέπονται πετρελαιοκίνητα κλαρκ, οχήματα, το κάπνισμα και εστίες καύσης (τζάκι).
Η φύση μάς προίκισε με ένα ευεργετικό για την ανθρώπινη υγεία προϊόν, που παράλληλα συντελεί στην οικονομική ενίσχυση του τόπου. Όλοι όσοι εμπλέκονται στη διαχείριση του μεσσηνιακού ελαιολάδου επιβάλλεται να διατηρήσουν την αξία αυτής της Θεοδότου περιουσίας με κάθε βέλτιστο τρόπο.
Του Γεωργίου Ζακυνθινού
-Ο Γεώργιος Ζακυνθινός (M.Sc, PhD) είναι καθηγητής, πρόεδρος του Τμήματος Επιστήμης και Τεχνολογίας Τροφίμων, διευθυντής του Εργαστηρίου Τροφοθρεπτικών Προϊόντων και Λειτουργικών Τροφίμων και διευθυντής του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Τεχνολογία και Ποιότητα Επιτραπέζιας Ελιάς και Ελαιολάδου» στη Σχολή Γεωπονίας και Τροφίμων Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.
