Η γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου έχει ιδιαίτερη θέση στο εορτολόγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας και συνδέεται άμεσα με τη μοναδικότητα του προσώπου της Παναγίας στο έργο «της εν Χριστώ σωτηρίας» των ανθρώπων, αποτελώντας τη μεγαλύτερη από τις γιορτές που καθιέρωσε η Εκκλησία προς τιμήν της Μητέρας του Χριστού, τις ονομαζόμενες θεομητορικές εορτές.
Οι πρώτες μαρτυρίες για τον εορτασμό της Κοίμησης της Θεοτόκου εμφανίζονται τον πέμπτο αιώνα μ.Χ., γύρω στην εποχή που συγκλήθηκε η Γ’ Οικουμενική Σύνοδος της Εφέσου (451), που καθόρισε το θεομητορικό δόγμα και έγινε αιτία να αναπτυχθεί η τιμή στο πρόσωπο της Θεοτόκου.
Για πρώτη φορά φαίνεται να γιορτάστηκε στα Ιεροσόλυμα στις 13 Αυγούστου και λίγο αργότερα μετατέθηκε στις 15 του ίδιου μήνα. Είχε δε γενικότερα θεομητορικό χαρακτήρα, χωρίς ειδική αναφορά στο γεγονός της Κοιμήσεως και ονομάζονταν «ημέρα της Θεοτόκου Μαρίας». Κέντρο του πανηγυρισμού αναφέρεται στην αρχή ένα «Κάθισμα» (ναός), που βρίσκονταν έξω από τα Ιεροσόλυμα στον δρόμο προς την Βηθλεέμ. Η σύνδεση αυτής της γιορτής με την Κοίμηση της Θεοτόκου, έγινε στον ναό της Παναγίας, που βρισκόταν στη Γεσθημανή, το «ευκτήριο του Μαυρικίου», όπου υπήρχε και ο τάφος της.
Κατά την εκκλησιαστική παράδοση, της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου προηγείται νηστεία, η οποία καθιερώθηκε τον 7ο αιώνα. Αρχικά ήταν χωρισμένη σε δύο περιόδους: πριν από την εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και πριν από την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Τον 10ο αιώνα, συνενώθηκαν σε μία νηστεία, που περιλαμβάνει 14 ημέρες και ξεκινά την 1η Αυγούστου. Κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης νηστείας, νηστεύεται το λάδι εκτός του Σαββάτου και της Κυριακής, ενώ στη γιορτή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα καταλύεται (επιτρέπεται) το ψάρι. Ανήμερα της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου καταλύονται τα πάντα, εκτός και αν η εορτή πέσει σε Τετάρτη ή Παρασκευή, οπότε καταλύεται μόνο το ψάρι. Τις ημέρες της νηστείας του Δεκαπενταύγουστου ψάλλονται τις απογευματινές ώρες στις εκκλησίες (εκτός Κυριακής), εναλλάξ, ο «Μικρός και ο Μέγας Παρακλητικός Κανών εις την Υπεραγίαν Θεοτόκον», οι λεγόμενες «Παρακλήσεις».
Η μητέρα του Ιησού Χριστού, όπως αναφέρεται στην εκκλησιαστική παράδοση, πληροφορήθηκε τον επικείμενο θάνατό της από έναν άγγελο τρεις ημέρες προτού αυτός συμβεί και άρχισε να προετοιμάζεται κατάλληλα. Επειδή κατά την ημέρα της Κοίμησής της δεν ήταν όλοι οι Απόστολοι στα Ιεροσόλυμα, μία νεφέλη τους άρπαξε και τους έφερε κοντά της. Μοναδικός απών ο απόστολος Θωμάς.
Η Κοίμηση της Θεοτόκου συνέβη στο σπίτι του Ευαγγελιστή Ιωάννη, όπου και διέμενε, μετά τη σταύρωση του Χριστού. Αφού της έκλεισαν τα μάτια, οι Απόστολοι μετέφεραν το νεκροκρέβατό της στον κήπο της Γεθσημανής, όπου την έθαψαν.
Όταν μετά από τρεις ημέρες ο απόστολος Θωμάς πήγε στον τάφο της, βρήκε μόνο τα εντάφια. Πάνω στον τάφο της Παναγίας χτίστηκε μεγαλοπρεπής ναός, που αποδίδεται στην Αγία Ελένη. Μετά την καταστροφή του, ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Μαρκιανός (450-457) με τη δεύτερη σύζυγό του Πουλχερία έχτισαν ένα νέο ναό, που υπάρχει μέχρι σήμερα.
Μεταξύ της Ορθόδοξης και της Καθολικής Εκκλησίας υπάρχει δογματική διαφορά σχετικά με την Κοίμηση της Θεοτόκου. Η Καθολική Εκκλησία πιστεύει στο δόγμα της ενσώματης ανάληψης της Θεοτόκου (Assumptio Beatae Mariae Virginis), που οριστικοποιήθηκε με την αποστολική εγκύκλιο του Πάπα Πίου IB’ «Munificentissimus Deus» (1 Νοεμβρίου 1950). Αντίθετα, η Ορθόδοξη Εκκλησία κάνει λόγο πρώτα για Κοίμηση της Θεοτόκου, δηλαδή πραγματικό θάνατο (χωρισμό ψυχής και σώματος) και στη συνέχεια για μετάσταση της Θεοτόκου, δηλαδή ανάσταση (ένωση ψυχής και σώματος) και ανάληψή της κοντά στον Υιόν της.
Η εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου γιορτάζεται με λιγότερο εμφατικό τρόπο στις λοιπές ορθόδοξες και καθολικές χώρες του κόσμου, στις περισσότερες από τις οποίες ο Δεκαπενταύγουστος είναι επίσημη αργία, όπως και στην Ελλάδα. Οι προτεσταντικές ομολογίες θεωρούν την Κοίμηση της Θεοτόκου δευτερεύουσα εορτή, επειδή δεν βασίζεται σε βιβλικές αναφορές.
Αναρίθμητοι ναοί και μονές έχουν χτιστεί προς τιμήν της Κοιμήσεώς της, θαυμάσιες τοιχογραφίες παριστάνουν σε κάθε ναό, πίσω από την κεντρική είσοδο, σε εκπληκτικές συνθέσεις την ιερή της κηδεία, ύμνοι εκλεκτοί έχουν διακοσμήσει την ακολουθία της και λόγοι λαμπροί και εγκώμια εκφωνήθηκαν από τους Πατέρες και νεότερους κληρικού άνδρες κατά την ημέρα της μνήμης της.
Στην Ελλάδα, η Κοίμηση της Θεοτόκου εορτάζεται με ιδιαίτερη λαμπρότητα, ονομάζεται δε και «Πάσχα του Καλοκαιριού». Σε πολλά νησιά του Αιγαίου (Τήνος, Πάρος, Πάτμος) στολίζουν και περιφέρουν επιτάφιο προς τιμήν της Παναγίας. Σε πόλεις και χωριά ανά την επικράτεια, σε εκκλησίες αφιερωμένες στην Κοίμηση της Θεοτόκου διοργανώνονται παραδοσιακά πανηγύρια, που καταλήγουν σε γενικευμένο γλέντι.
Από το όρος Μελά η Παναγία Σουμελά, βρέθηκε στο Βέρμιο Ημαθίας. Στην Τήνο η γιορτή της συνδέθηκε με τον τορπιλισμό της «Έλλης» και μαζί με την Κοίμησή της οι Έλληνες τιμούν την μνήμη αυτών που χάθηκαν.
Στη Λέρο η Καστροβασίλισσα, στην Αστυπάλαια η Πορταΐτισσα, στη Ρόδο η Κρεμαστή και στην Πάρο η Εκατονταπυλιανή, στη Λέσβο η Αγία Σιών της Αγιάσου και στη Νίσυρο η Σπηλιανή Κυρά. Στην Κρήτη η Καλυβιανή και η Μεγάλη Παναγιά της Νεάπολης, στην Ίμβρο η Παναγιά η Ιμβριώτισσα και στη Χαλκιδική η Μεγάλη Παναγιά. Στη Γουμένισσα το Θεομητορικό Μοναστήρι, στην Ήπειρο η Μολυβδοσκέπαστη, στην Κεφαλονιά η Οφιούσα, στην Άνδρο η Φανερωμένη, στην Κάρπαθο η Παναγιά της Ολύμπου και η Χοζοβιώτισσα στην Αμοργό.
Στη Σκιάθο η Βαγγελίστρα, στο Λεωνίδιο Κυνουρίας η Παναγιά της Έλωνας και η Επισκοπιώτισσα στη Μαντινεία.
Η Κοίμηση της Θεοτόκου δεν είναι ένα πένθιμο γεγονός για το ελληνικό λαό, επειδή η Παναγία «μετέστη προς την ζωήν».
Θ. Μέτσιος
ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΣΤΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑ
Πανηγύρεις σε Ιερές Μονές και Τοπικές Κοινότητες
Του Αντώνη Πετρόγιαννη
Με μεγαλοπρέπεια και κατάνυξη θα εορταστεί και εφέτος σε όλη την Ελλάδα η Κοίμηση της Θεοτόκου, η μεγαλύτερη θρησκευτική γιορτή του καλοκαιριού. Εορταστικές εκδηλώσεις, πανηγύρια και γλέντια σε πλατείες θα δώσουν ζωή ακόμη και στο μικρότερο χωριό της χώρας μας. Δεν είναι μόνο η Παναγία της Τήνου, η Εκατονταπυλιανή της Πάρου και η Παναγία Σουμελά στο Βέρμιο που συγκεντρώνουν κάθε χρόνο χιλιάδες προσκυνητές. Κάθε ναός και ξωκλήσι αφιερωμένο στη Μεγαλόχαρη θα «φορέσει» τα γιορτινά του, ενώ ιδιαίτερο χρώμα στις εκδηλώσεις θα δώσουν τα έθιμα του κάθε τόπου.
Το «Πάσχα του Καλοκαιριού», την Κοίμηση της Θεοτόκου και τη Μετάστασή Της, εορτάζει και τιμά η Εκκλησία σήμερα και, στην περιφέρεια του Δήμου Καλαμάτας, πανηγυρίζουν Ιερές Μονές και Ενοριακοί Ναοί.
Ο εορτασμός ξεκίνησε από χθες με τον Πανηγυρικό Εσπερινό και θα κορυφωθεί σήμερα με τον Όρθρο και τη Θεία Λειτουργία. Πανηγυρίζουν οι Ιερές Μονές Δήμιοβας στο Καλάθιο όρος, Μαρδακίου πλησίον της Νέδουσας και Ελληνικών στην Άνθεια, καθώς και το Ιερό Μετόχιο της Μονής Μεγίστης Λαύρας στη Μικρομάνη. Επίσης, Ιερές Πανηγύρεις θα τελεσθούν στους πανηγυρίζοντες Ιερούς Ναούς Λαιΐκων, Σπερχογείας, Άριος, Πλατέος και στον Κοιμητηριακό Ναό της Καλαμάτας.
Βεβαίως, η Ιερά Μονή Δήμιοβας κατέχει μια ιδιαίτερη θέση στην ευλάβεια των κατοίκων της Καλαμάτας και της περιοχής της Αβίας. Ακόμη και στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, πλήθη προσκυνητών ανέβαιναν τα φαράγγια και τα πρόβουνα αυτά του Ταϋγέτου, την παραμονή της Παναγίας για να προσκυνήσουν τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας.
Η σημερινή μονή αποτελεί κτίσμα των πρώτων δεκαετιών του 17ου αιώνα, και μέσα του βρίσκεται ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ο οποίος τοιχογραφήθηκε το έτος 1663 σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή που βρίσκεται εντός. Το 1770 η μονή πυρπολήθηκε από τους Τούρκους, και ακόμη και σήμερα είναι εμφανή τα σημάδια της πυρπόλησης στις τοιχογραφίες του ναού. Ο ναός είναι φημισμένος για τη θαυματουργή εικόνα της Θεοτόκου, η οποία επανήλθε στο ναό το 1837, όταν και αποκαταστάθηκαν οι κυριότερες ζημιές.
Κάτω από τη μονή Δήμιοβας βρίσκεται και ο Πύργος του Ρήγα, καταφύγιο των πολιορκούμενων μοναχών κατά τις επιδρομές, ο οποίος υπέστη σημαντικές ζημιές κατά τον τελευταίο μεγάλο σεισμό της Καλαμάτας.
Σύμφωνα με το πρόγραμμα της θρησκευτικής πανήγυρης χθες το απόγευμα τελέσθηκε ο Μέγας πανηγυρικός Εσπερινός μετ’ Αρτοκλασίας, χοροστατούντος του Μητροπολίτη Χαρτούμ Εμμανουήλ. Σήμερα στις 7.00 το πρωί θα τελεσθεί ο Όρθρος και εν συνεχεία η Θεία Λειτουργία. Μετά το πέρας θα ακολουθήσει η καθιερωμένη λιτάνευση της Ιερής και Θαυματουργού Εικόνας της Παναγίας, γύρω από τον αύλειο χώρο της Μονής, έως την πηγή του Αγίου Παντελεήμονος. Το απόγευμα στις 8.00 θα τελεσθεί ο Μεθεόρτιος Εσπερινός, όπου θα ψαλούν τα Εγκώμια της Παναγίας και θα περιφερθεί ο Επιτάφιος Αυτής εντός της Ιεράς Μονής.
Στην Ιερά Μονή Βουλκάνου χθες το απόγευμα εψάλη ο Μέγας Αρχιερατικός Πανηγυρικός Εσπερινός της εορτής, κατά τον οποίο χοροστάτησε ο Μητροπολίτης Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως Βαρνάβας, συγχοροστατούντος του Μητροπολίτη Μεσσηνίας Χρυσόστομου.
Σήμερα στις 7.00 το πρωί, θα ψαλεί ο Όρθρος από το Μητροπολίτη Βαρνάβα, ο οποίος στις 8.30 το πρωί περίπου θα υποδεχθεί μαζί με τους κληρικούς και τους πιστούς την Ιερά Εικόνα της Βουλκανιωτίσσης.
