Μια Αιγύπτια θεότητα των νεκρών στην Πύλο

Μοναδική μαρτυρία για τη σχέση της περιοχής με την εγγύς ανατολή
 
•Τα όπλα του Γρύπα Πολεμιστή θα συμπαρουσιαστούν με εκείνα των αγωνιστών του ’21 εν όψει της επετείου για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση
 
 
 
Με την πρώτη ματιά δεν ήταν παρά δύο σωροί από 40.000 λίθους μεγέθους καρπουζιού, μία ανάσα από το γεμάτο εντυπωσιακά κτερίσματα τάφο του Γρύπα Πολεμιστή, που είχε προκαλέσει το ενδιαφέρον ειδικών και μη παγκοσμίως όταν ήρθε στο φως πριν από τέσσερα χρόνια.
Σωροί που ξάφνιασαν τους αρχαιολόγους, οι οποίοι αναζητούσαν τα ταπεινά σπίτια του οικισμού έξω από την ακρόπολη, στον Άνω Εγκλιανό της Πύλου, για να σχηματίσουν το προφίλ των υπηκόων του σοφού βασιλιά που υμνεί ο Όμηρος.
Το ξάφνιασμα όμως γρήγορα μετατράπηκε σε έκπληξη, καθώς οι ακατέργαστες πέτρες αποδείχτηκε πως αποτελούσαν οικοδομικό υλικό όχι για έναν, αλλά για δύο ασύλητους θολωτούς τάφους – τους πρώτους που ανακαλύφθηκαν εδώ και δεκαετίες – αλλάζοντας το πλάνο των ανασκαφών.
Κι εκεί που η έρευνα είχε σκοπό να εντοπίσει σπίτια, κατέληξε να βρίσκεται μπροστά σε ένα σπουδαίο μυκηναϊκό νεκροταφείο, που έκρυβε στα σπλάχνα του 15.000 μικροσκοπικά και μεγαλύτερα, τα περισσότερα πολύτιμα, κτερίσματα – ορισμένα εκ των οποίων μοναδικά – και τα οποίο ανατρέπει όσα πιστεύονταν ως τώρα για το διοικητικό σύστημα του σπουδαίου μυκηναϊκού κέντρου με το καλύτερο σωζόμενο μυκηναϊκό ανάκτορο.
«Δεν ήμασταν έτοιμοι για μια τέτοια ανακάλυψη. Δεν τη περιμέναμε. Εμείς αναζητούσαμε τα σπίτια του οικισμού για να συναγάγουμε συμπεράσματα σχετικά με τον τρόπο ζωής του λαού» έλεγε ο υπεύθυνος της ανασκαφής του χώρου, δρ. Τζακ Ντέιβις, για τους δύο θολωτούς τάφους που βρέθηκαν κοντά στο μοναδικό ως τώρα γνωστό στην περιοχή, τον οποίο και είχε φέρει στο φως ο θρυλικός αρχαιολόγος (ανασκαφέας του ανακτόρου του Νέστορα αλλά και της Τροίας), Καρλ Μπλέγκεν, τη δεκαετία του 1950.
Απαιτήθηκε έρευνα δύο ετών για να διαπιστωθεί ότι επρόκειτο για δύο ακόμη τάφους της ίδιας εποχής με εκείνον του Γρύπα Πολεμιστή, δηλαδή του 15ου αι. π.Χ.
 
ΘΗΣΑΥΡΟΙ. Ανέγγιχτα από αρχαιοκάπηλους, τα μεγάλα δωμάτια των δύο τάφων ήταν γεμάτα θησαυρούς. Ανάμεσά τους ένα χρυσό δαχτυλίδι που απεικονίζει δύο βοοειδή να πλαισιώνονται από στάχυα κριθαριού και ένας διπλής όψεως χρυσό περίαπτο με μοναδική για τον ελληνικό χώρο απεικόνιση της κεφαλής της Αιγύπτιας θεότητας – προστάτιδος των νεκρών, της Άθωρ. Η παράσταση μάλιστα στη μια πλευρά έχει αποδοθεί εγχάρακτα και στην άλλη με περίκλειστη τεχνική (κλουαζονέ) και χάντρες από λάσπι λάζουλι, μαρτυρώντας τη σχέση της Πύλου με την Εγγύς Ανατολή και την Αίγυπτο.
«Συναρπαστικός όμως ήταν και ο αριθμός των 30 μεγάλων σε μέγεθος ταφικών αγγείων που βρέθηκαν σπασμένα τόσο στους θαλάμους όσο και στους δρόμους των τάφων» προσθέτει ο ανασκαφέας, καθώς, όπως επισημαίνει, ανάλογα αγγεία έχουν βρεθεί και σε άλλες θέσεις, όπως στον Κακόβατο στην Ηλεία, αλλά όχι σε τόσο μεγάλο αριθμό.
Οι τάφοι που κατά τη μυκηναϊκή συνήθεια επαναχρησιμοποιούνταν ήταν σε διαρκή χρήση για περίπου 150 χρόνια, ενώ το ανώτερο τμήμα του θαλάμου φαίνεται πως κατοικούνταν κατά την αρχαϊκή και την κλασική εποχή.
Όσο για την ταυτότητα των νεκρών; Η έρευνα ολοκληρώθηκε μόλις προ δέκα ημερών, με αποτέλεσμα να μην έχουν προχωρήσει οι μελέτες των οστών. Η εξέταση που έγινε στο υλικό του πρώτου τάφου, εκείνου που ανακάλυψε ο Μπλέγκεν ωστόσο, έδειξε πως «σχεδόν όλοι οι νεκροί έπασχαν από μια γενετική ανωμαλία που αποτυπώνεται στα οστά του κρανίου, γεγονός που υποδεικνύει πως επρόκειτο για μέλη της ίδιας οικογένειας» εξηγεί η δρ Σάρον Στόκερ, που επίσης ηγείται της ανασκαφής, η οποία πραγματοποιείται από το Πανεπιστήμιο του Σινσινάτι μέσω της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα.
 
ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ. Ακόμη όμως κι αν παραμένει άγνωστο το ποιοι ήταν θαμμένοι στους τάφους, η αποκάλυψή τους και μόνο είναι αρκετή για «να αλλάξει όσα πιστεύαμε για την Πύλο κατά τα κρίσιμα στάδια του σχηματισμού κράτους στο Αιγαίο.
Παλαιότερα, ο Θολωτός Τάφος του Μπλέγκεν – ο οποίος είναι πρωιμότερος των υπολοίπων – φάνταζε στα μάτια πολλών ως ταφικός θάλαμος μιας οικογένειας που ήταν υπεύθυνη για τη δημιουργία του μυκηναϊκού κράτους της Πύλου. Η εικόνα τώρα γίνεται πολύ πιο περίπλοκη.
Εικάζεται ότι ο Γρύπας Πολεμιστής, υπό το πρίσμα τόσων πολλών εκφράσεων, τόσο στρατιωτικών, όσο και θρησκευτικών συμβολισμών που αντιπροσωπεύονται στην εικονογραφία των αντικειμένων που ήταν θαμμένα μαζί του, ήταν ένας άνακτας, ένας βασιλιάς δηλαδή, της πρώιμης Μυκηναϊκής Pεριόδου.
Το γεγονός ότι ετάφη χωριστά σε λακκοειδή τάφο μπορεί να οφείλεται είτε στο ότι θέλησαν να τον τιμήσουν ιδιαιτέρως, είτε στο ότι δεν ανήκε σε κάποια από τις αριστοκρατικές οικογένειες της πόλης, τα μέλη των οποίων ενδέχεται να ήταν θαμμένα στους τρεις θολωτούς τάφους, γεγονός που θα αποσαφηνιστεί όταν ανακοινωθούν τα αποτελέσματα των εξετάσεων DNA του Γρύπα Πολεμιστή που διενεργούνται στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ», καταλήγει ο Τζακ Ντέιβις.
Τα πολύτιμα ευρήματα από το απρόσμενα αποκαλυφθέν νεκροταφείο δεν μπορούν να φιλοξενηθούν στο σε κακή κατάστασης αρχαιολογικό μουσείο της Χώρας, για την αναβάθμιση του οποίου το υπουργείο Πολιτισμού καταβάλλει προσπάθειες να ενταχθεί σε πρόγραμμα ευρωπαϊκής χρηματοδότησης.
Ωστόσο, μια πρώτη εικόνα τους δια ζώσης θα μπορέσει να πάρει το κοινό εν όψει της επετείου για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση, καθώς σχεδιάζεται στην Καλαμάτα έκθεση στην οποία θα συμπαρουσιαστούν τα όπλα του Γρύπα Πολεμιστή με εκείνα των αγωνιστών του 1821.
 
*Tης Μαίρης Αδαμοπούλου
 
 
* Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ (18/12/2019)