Ο κορωνοϊός και οι μεγάλες ιστορικές επιδημίες αλλάζουν τον κόσμο
Ο καθηγητής Νίκος Παπαδημητρίου έχει πάντα πολλά ενδιαφέροντα πράγματα να πει και το ίδιο ισχύει αυτή την περίοδο που ο κορωνοϊός έχει εισβάλει απειλητικά στην καθημερινότητά μας. Με βάση τις γνώσεις και την εμπειρία του ως (πολυταξιδεμένος) πολίτης του κόσμου, τις φιλοσοφικές του σπουδές στο Παρίσι, την πολυετή πανεπιστημιακή του παρουσία (τα τελευταία 18 χρόνια στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο της Κέρκυρας όπου διδάσκει Νεωτερικό Ευρωπαϊκό Πολιτισμό), αλλά και την προσωπική ανατροπή μετά από πρόσφατο ταξίδι στην Καλαμάτα (καθώς διατηρεί και μεσσηνιακές ρίζες καταγωγής), που εμπεριείχε τελικά το απρόοπτο η κρίση της πανδημίας να αποκλείσει τον ίδιο, μαζί με τον γιό του στην Κέρκυρα, από την υπόλοιπη οικογένεια που ζει μόνιμα στη Γαλλία.
-Πώς βιώνετε την κατάσταση κ. Παπαδημητρίου;
Όπως τη βιώνουμε όλοι σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία. Τα νέα κυκλοφορούν με αστραπιαία ταχύτητα και είναι περισσότερο εικόνες, παρά γεγονότα. Γι’ αυτούς που δεν είναι στην Κίνα ή δεν είναι στο Παρίσι ή στην Αθήνα, περισσότερο η εικόνα έρχεται παρά η άμεση πραγματικότητα.
-Η εικόνα μπορεί να είναι και παραπλανητική;
Δε νομίζω, αλλά η εικόνα δεν αποτελεί γεγονός. Μπορεί από τη μια μεριά να είναι λιγότερης αξίας ή δύναμης από ό,τι είναι το να ζεις ένα γεγονός ή από την άλλη μεριά μπορεί να είναι υπερβολική. Χωρίς να είναι κάλπικη, δεν είναι, όμως, η άμεση επαφή με την πραγματικότητα. Είναι κάτι που μας διηγείται κάποιος άλλος ή που βλέπουμε σε μια οθόνη. Δημιουργείται, όμως, μια αίσθηση καθολικής γνώμης-γνώσης για το τι συμβαίνει.
Θα μπορούσαμε να πάρουμε θετικά την εικόνα: κοίταξε τι γίνεται στον κόσμο, δεν είναι μόνο στη γειτονιά σου, οπότε: πρόσεξε! Μπορεί να ζούμε στην κοινωνία της διαφάνειας και της εικόνας, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να παίρνουμε τα μέτρα μας, ότι δεν θα πρέπει να σοβαρευτούμε. Να ακούμε τους ειδικούς. Αυτό είναι απολύτως απαραίτητο.
Η ενημέρωση, παγκοσμίως, υπήρξε εκπληκτική! Οι άνθρωποι επέστρεψαν στην Οικουμενική Ανθρωπότητα και ξαναέγιναν Μέλη της! Ο κόσμος του αύριο θα είναι κατά πολύ καλύτερος, πιστέψτε το!
-Για την ώρα όμως τα πράγματα είναι δύσκολα και οι περιορισμοί μας δυσκολεύουν επίσης…
Τα πράγματα είναι σοβαρά και τα μέτρα είναι πρόληψη και πολύ καλά κάνουμε και τα παίρνουμε για να μην γίνει καταστροφή σε όλο τον κόσμο.
Από την άλλη μεριά, όμως, όταν κηρύσσεις χώρες σε κατάσταση πολέμου, όπως συμβαίνει στη Γαλλία, όπου ο πρόεδρος Μακρόν είπε δέκα φορές «είμαστε σε πόλεμο», αυτό οπωσδήποτε δημιουργεί μια αίσθηση καταστροφής που κατά τη γνώμη μου θα έπρεπε να είναι λίγο πιο μετρημένη. Όμως λένε πολλοί, και θα συμφωνούσα μαζί τους, ότι οι άνθρωποι αν δεν τους φοβίσεις, αν δεν τους ταρακουνήσεις, δεν κάνουν τίποτα.
Στη Γαλλία έκαναν ολόκληρα πάρτι για να γιορτάσουν την τελευταία μέρα της ελευθερίας να πηγαίνουν σε μπαρ και να πίνουν ποτά και μετά όλοι μεθυσμένοι μέσα πάρκα. Απίστευτο…
Εδώ στην Ελλάδα γενικά, παρατηρήθηκε ότι οι άνθρωποι φοβήθηκαν και υπακούουν. Βλέπω εδώ στην Κέρκυρα, όπου είμαι και ζω, ότι πρώτα απ’ όλα είναι όλα κλειστά, δεύτερον οι άνθρωποι έχουν συνειδητοποιήσει ότι έστω και στο ένα μέτρο μπορείς να μεταφέρεις τον ιό.
Μην ξεχνάμε όμως και τις τεράστιες οικονομικές επιπτώσεις που έχουν όλες οι χώρες και ειδικά η χώρα μας, η οποία ζει από τον τουρισμό…
Μακάρι να αποδειχθεί ότι προσέχοντας όλα αυτά τα πράγματα γλιτώσαμε τον κόσμο από πραγματική πανδημία. Οπότε είναι σύμφωνος με όλα αυτά τα μέτρα, απλώς εκπλήσσομαι από το γεγονός ότι πήρε τέτοια δημοσιότητα, ενώ οι αριθμοί δεν συμφωνούν.
-Την περίπτωση της Αγγλίας πώς τη βλέπε;
Νομίζω ότι η Αγγλία είναι μια χώρα πάσχουσα, διότι από μια μεριά για τελείως λαϊκιστικούς λόγους και μικροκομματικούς σκοπούς βγάλανε μια ολόκληρη αυτοκρατορία από την Ευρωπαϊκή Ένωση και, από την άλλη μεριά, ο νυν πρωθυπουργός, ο Τζόνσον, δείχνει να μην δίνει μεγάλη σημασία σε αυτή την πανδημία. Και έχει κατηγορηθεί και από πολλούς άλλους και γι’ αυτό κλείσανε και οι πτήσεις με την Μεγάλη Βρετανία.
-Πάντως οι επιδημίες δεν είναι άγνωστες στην ανθρωπότητα…
Η ειδοποιός διαφορά σε σχέση με επιδημίες που έχει αντιμετωπίσει στο παρελθόν η ανθρωπότητα είναι ότι οι αριθμοί δεν είναι ίδιοι. Η ανθρωπότητα που υπέστη την πανώλη, τη χολέρα, τις φοβερές επιδημίες, είχε απώλειες πολύ μικρότερες στον αριθμό και μιλάμε για το δυτικό κόσμο. Σήμερα οι αριθμοί είναι απίστευτα μικροί και η αναλογία αστεία.
Μιλάμε για εκατομμύρια, κατά τον εκατονταετή πόλεμο (το διάστημα μεταξύ 1337-1453), τόσο ανάμεσα στην Αγγλία όσο και στη Γαλλία, οι θάνατοι που προκλήθηκαν από την πανώλη, από τη μαύρη πανούκλα. Μείωσαν τον πληθυσμό της Ευρώπης κατά 50%! Μιλάμε για τραγικά πράγματα. Στην Κέρκυρα η πανώλη και η σύφιλη του 15ου-16ου αιώνα εξολόθρεψαν τον μισό πληθυσμό! Μπορεί οι αριθμοί να είναι μικρότεροι, αλλά όταν λέμε το 50% του πληθυσμού «έφυγε» είναι τρομαχτικό. Τώρα το ποσοστό είναι κάτω του 0,00… κάτι τοις εκατό.
Προς Θεού αυτό δεν σημαίνει ότι τα πράγματα δεν πρέπει να τα προλαβαίνουμε και χρειάζεται να δούμε τον αριθμό για να τρέξουμε μετά.
-Διαφορές του τότε και του τώρα;
Σε αρκετά επίπεδα η αντιμετώπιση είναι διαφορετική.
Το ένα είναι το επιστημονικό επίπεδο, φυσικά. Αυτή τη στιγμή τα μεγαλύτερα κεφάλια του επιστημονικού κόσμου ψάχνουν να βρουν το εμβόλιο και λέγεται ότι είναι πολύ κοντά. Επιπλέον, ένας συνδυασμός κάποιων φαρμάκων που υπήρχαν ήδη, είναι στα πρόθυρα της ολοκλήρωσής του και μετέπειτα θα είναι εφικτή η παροχή στους πληθυσμούς. Επομένως θα έλεγα ορθώς γίνονται όλα αυτά. Ο κόσμος αντιδρά καλά, γιατί υπάρχει η εικόνα και η άμεση επαφή και το γεγονός ότι υπάρχει αυτή η άμεση αντιμετώπιση. Το Μεσαίωνα δεν υπήρχαν καν γιατροί. Περισσότερο ήταν θα έλεγα άτομα που είτε με την προσευχή είτε με διάφορους …κομπογιαννίτικους τρόπους προσπαθούσαν να θεραπεύσουν τον κόσμο και βέβαια πέθαιναν αυτοί πρώτοι…
-Φόβος και ελπίδα, στα χρόνια του κορωνοϊού…
Οι μεγάλες επιδημίες, οι πανδημίες, πέρα από την καταστροφή και τους θανάτους, παραδόξως στάθηκαν πολύτιμες στον Άνθρωπο, σε δύο επίπεδα:
α) Του έδειξαν ολικά τα όριά του. Όχι ο ατομικός, αλλά ο μαζικός θάνατος είναι αυτός που νοηματοδοτεί. Την Τέχνη, τη Φιλοσοφία, την Επιστήμη και, κυρίως, την αυτοσυνειδησία.
β) Τον ώθησαν στην αλληλεγγύη, τη μαζική αλληλεγγύη. Τον οδήγησαν στο να ξεπεράσει τα όριά του (ιατρική, ταξίδια, συνομιλία με τον εαυτό του).
Ο Φόβος και η Ελπίδα είναι αλληλένδετες έννοιες. Η μία δεν νοείται χωρίς την άλλη. Έτσι, αυτός που φοβάται ελπίζει, κι αυτός που ελπίζει έχει βιώσει την εμπειρία του θανάτου και προσπαθεί να τον νικήσει.
-Παρατηρούνται όμως και σήμερα συμπεριφορές ζούγκλας, μπροστά στον κίνδυνο της ατομικής επιβίωσης…
Κατά τον Χιούμ, τον Άγγλο φιλόσοφο, ο άνθρωπος έχει μια ψευδαίσθηση προσωπικότητας, αλλά είναι αγέλη. Αυτό αποδεικνύεται και από τη γλώσσα. Η ανθρωπότητα είναι μια …σοφιστικέ αγέλη όπου ακριβώς η γλώσσα μας ενώνει όλους, ακόμη και με διαφορετικές γλώσσες –τα πράγματα και οι έννοιες είναι ίδιες- και ποτέ δεν απαλλαγήκαμε από αυτό. Άλλωστε είναι και προστατευτικό, γιατί η μοναχική προσωπικότητα είναι χαμένη τελείως στον κόσμο. Ζούμε γιατί μιλάμε, γιατί έχουμε σχέσεις, γιατί προερχόμαστε από κάποιους, γιατί δημιουργούμε δεσμούς με κάποιους, έχουμε επαφή με τους άλλους όμοιούς μας.
Οποιαδήποτε κρίση φέρνει τέτοιου είδους προβλήματα, γιατί υπάρχει ο εγωισμός. Χαρακτηριστικό της αγέλης είναι και ο εγωισμός, παρ’ ότι φαίνεται να μην συμβαδίζουν αυτά τα δύο. Κι όμως, “ο θάνατός σου, η ζωή μου” δυστυχώς συμβαίνει και αφυπνίζεται σε τέτοιες περιπτώσεις. Γι’ αυτό υπάρχει ο πολιτισμός, η συνύπαρξη, από το πόλις, η συνύπαρξη σε μικρό χώρο, σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, όπου αναγνωρίζεις τον άλλο ως όμοιό σου, αποδέχεσαι τις διαφορές του και συζείς μ’ αυτόν, διαχειριζόμενος δια της γλώσσας τον νόμο, τον κανονισμό, την κοινωνική συμπεριφορά, τη σχέση σας.
-Το μεγαλείο είναι να ξεπεράσεις τον εγωισμό και να λειτουργήσεις αλτρουιστικά…
Βεβαίως! Και αυτό συμβαίνει σε όλους αυτούς τους υπαλλήλους, τους νοσοκόμους, τις νοσοκόμες, που είναι αυτή τη στιγμή στην πρώτη γραμμή του πυρρός. Όπως συνέβη με την αστυνομία και τον στρατό που υπερασπίστηκαν τα σύνορά μας από έναν παράδοξο εχθρό που ήταν η μαζική φυγή μεταναστών προς τα σύνορα. Ναι, υπάρχουν άνθρωποι που υπερβαίνουν τον εαυτό τους, εκείνα τα παλικάρια και οι κοπέλες δεν κοιμήθηκαν για βδομάδες, όπως οι γιατροί και οι νοσοκόμες που κάθονται και παλεύουν και αρκετοί από αυτούς έχουν κολλήσει και έχουν υποστεί τον ιό.
-Υπάρχει η βαθιά πεποίθηση ότι ο κόσμος δεν θα είναι ξανά ίδιος μετά από αυτή την πανδημία…
Κατά τη γνώμη μου ο κόσμος θα είναι πολύ καλύτερος! Έχω επιχειρήματα γι’ αυτό, δεν το λέω έτσι. Πρώτον, η συνειδητοποίηση ότι ζούμε στον ίδιο πλανήτη και δεν μπορούμε να τον τινάζουμε στον αέρα πιστεύοντας ότι «ε, κι αν γίνει κάτι στην Κίνα, τι με νοιάζει εμένα;». Ορίστε το παράδειγμα πόσο μας νοιάζει… Οτιδήποτε κάνεις στον άλλο έχει αντίκτυπο στον εαυτό σου.
Δεύτερον, στην αυτοσυνειδησία, τι μετράει, τι δεν μετράει. Με τι ασχολούμαστε που αξίζει για τη ζωή μας και για τους άλλους και με τι δεν ασχολούμαστε.
Τρίτον και τελευταίο, είναι η σχέση με τον εαυτό μας. Πολλοί άνθρωποι οι οποίοι υποχρεωτικά έχουν κλειστεί στο σπίτι, βρίσκονται απέναντι στο ερώτημα “έχεις τίποτα να πεις με τον εαυτό σου ή βγαίνεις μόνο για να μην μιλήσεις ποτέ με αυτόν;” Έχεις αναπτύξει σχέση μαζί του ή απλώς τον υποφέρεις; Κι αυτό είναι πολύ σημαντικό, ίσως το σημαντικότερο για τον πολιτισμένο κόσμο, κι αυτό θα μας βελτιώσει. Ένα πολύ μεγάλο βήμα προς έναν κόσμο καλύτερο…
Της Χριστίνας Ελευθεράκη
