«Η Πράσινη ανάπτυξη αποτελεί προϋπόθεση για μια βιώσιμη ανάπτυξη και αυτός πρέπει να είναι ο στόχος για την επόμενη μέρα της πανδημίας»
Λίγους μήνες πριν κανείς δε θα μπορούσε να φανταστεί, ούτε ως σενάριο, ότι η φρενήρης οικονομική δραστηριότητα θα σταματούσε ξαφνικά και ταυτόχρονα σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης. Η πανδημία έπεσε ως κεραυνός εν αιθρία πάνω σε κράτη και κυβερνήσεις, βάζοντας απότομα «στοπ» στην ανάπτυξη.
Την ίδια ώρα, όμως, το περιβάλλον, το οποίο επιβαρύνουμε καθημερινά οι άνθρωποι με τη δραστηριότητά μας, φαίνεται να ανακάμπτει. Πιο ειδικός, όμως, να μας μιλήσει για τις «επιπτώσεις» της παγκόσμιας «καραντίνας» πάνω στο περιβάλλον είναι ο Γιώργος Ηλιόπουλος, περιβαλλοντολόγος και πρόεδρος της Ένωσης Πτυχιούχων Περιβαλλοντολόγων Ελλάδας. Παράλληλα, μας μιλά για τα «μαθήματα» που παίρνουμε αυτό το διάστημα από τη συμπεριφορά μας απέναντι στο περιβάλλον, αλλά κυρίως για το σχεδιασμό της «επόμενης μέρας», οπότε ο πλανήτης επιβάλλεται να επιστρέψει σε «ανάπτυξη», η οποία όμως θα πρέπει να είναι βιώσιμη…
Περισσότερα στη συνέντευξη που ακολουθεί:
Του Κώστα Γαζούλη
-Τι σημαίνουν για το περιβάλλον της χώρας μας αυτές οι 35 μέρες “lock down” στις οποίες ήδη βρισκόμαστε; Έχουμε ορατά αποτελέσματα μέχρι στιγμής και ποια είναι αυτά;
Όλο αυτό το διάστημα των 35-40 ημερών που η χώρα μας βρίσκεται σε “lock down”, έχει επηρεάσει το περιβάλλον θετικά σε συντριπτικό ποσοστό. Αυτό το ποσοστό θα μπορούσε να είναι καθολικό, αλλά υπάρχει ταυτόχρονα μια μικρή αύξηση στη χρήση πλαστικού, κυρίως από τα υλικά που χρησιμοποιούνται ως μέτρα προστασίας από τον ιό. Γι’ αυτό δε σας λέω ότι τα αποτελέσματα είναι μόνο θετικά.
Η πολύ θετική εικόνα αποτυπώνεται και σε έρευνα που είναι σε εξέλιξη από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, που δείχνει μέχρι τώρα πολύ σημαντική μείωση των αέριων ρύπων στην Αθήνα. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι έχει βελτιωθεί κατά πολύ η ποιότητα του αέρα από διοξείδιο του άνθρακα (CO2) και άλλους ρύπους, όπως οξειδίων του αζώτου (ΝΟ, ΝΟ2, ΝΟx), ενώ έχει μειωθεί αισθητά το νέφος και έχει αυξηθεί η ορατότητα. Όλη αυτή η βελτίωση είναι αισθητή και δια ορατού οφθαλμού βεβαίως. Παράλληλα, μειώνεται η όχληση που ασκούσε η ανθρώπινη δραστηριότητα και στα οικοσυστήματα εκτός πόλεων, με αποτέλεσμα να παίρνουν «σημαντικές ανάσες» από τη φρενήρη ανθρώπινη δραστηριότητα.
-Σε παγκόσμιο επίπεδο ποιο είναι το «αποτύπωμα» που αφήνει όλη αυτή η κατάσταση στο περιβάλλον;
Ό,τι έχει παρατηρηθεί στην Αθήνα, παρατηρείται και σε όλες τις μεγάλες πόλεις του πλανήτη. Το όφελος μέσα σε λίγες μέρες είναι μεγάλο. Έχει δοθεί αυτό το διάστημα αρκετός χώρος στην άγρια ζωή να πάρει κάποιες ανάσες… Τα φυτικά και ζωικά οικοσυστήματα, χερσαία και υδάτινα, έχουν βρει χώρο να «αναπνεύσουν» και να αναπτυχθούν, καθώς δεν επηρεάζονται τόσο πολύ όσο πριν από τον ανθρώπινο παράγοντα. Η μείωση της ανθρώπινης δραστηριότητας, η ελάττωση των μετακινήσεων, έχει επιφέρει και μείωση των επιπτώσεων της «κλιματικής αλλαγής». Ο πλανήτης έχει πάρει μια μικρή μεν «ανάσα» τις τελευταίες 40 μέρες, αλλά πάρα πολύ σημαντική για το περιβάλλον.
-Τι ρόλο παίζει η «κλιματική αλλαγή» στην ανάπτυξη νέων λοιμωδών στελεχών όπως είναι, π.χ., ο covid-19;
Από μια συστημική και υψηλού επιπέδου θεώρηση της φύσης και του ανθρώπου οι ειδικοί διαπιστώνουν ότι υπάρχει συσχέτιση. Η αύξηση των πληθυσμών της γης επιφέρει μια όλο και συχνότερη «επαφή» των ανθρώπων με οικοσυστήματα όπου ζουν άγρια είδη τα οποία φέρουν ασθένειες. Η αύξηση της ανθρώπινης δραστηριότητας κατακερματίζει και καταστρέφει τα φυσικά οικοσυστήματα στα οποία ζουν και αναπαράγονται αυτά τα άγρια είδη, οδηγώντας στη μείωση του πληθυσμού τους, ενώ εμφανίζεται και μείωση στη γενετική ποικιλότητα των ειδών. Παράλληλα, οι πιέσεις που δέχονται τα είδη από την ανθρώπινη δραστηριότητα συνεισφέρουν στη μείωση της υγείας του πληθυσμού τους. Σε όλους αυτούς τους παράγοντες έρχεται να προστεθεί η κλιματική αλλαγή, η οποία επιδρά περαιτέρω αρνητικά μέσω μιας σειράς παραγόντων.
-Αν μέσα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα το όφελος είναι τόσο μεγάλο για όλο τον πλανήτη, μήπως θα πρέπει να προβληματιστούμε, σχεδιάζοντας την επόμενη ημέρα και όλες τις δράσεις για την «κλιματική αλλαγή»;
Για πρώτη φορά, στη σύγχρονη ιστορία, η φρενήρης δραστηριότητα σε παγκόσμιο επίπεδο σταμάτησε την ίδια χρονική στιγμή λόγω της πανδημίας. Μέσα σε τόσο μικρό διάστημα βλέπουμε ότι το περιβάλλον πήρε λίγο χώρο και ανέκαμψε, ενώ έτσι συνειδητοποιούμε την επιβάρυνση που είχε υποστεί. Σίγουρα, όλο αυτό μας κάνει να προσπαθήσουμε για μια οικονομική ανάπτυξη που θα είναι περισσότερο βιώσιμη και διατηρήσιμη.
Το τελευταίο χρονικό διάστημα έχει παρατηρηθεί μια «στροφή» της παγκόσμιας οικονομικής ατζέντας προς τη βιώσιμη ανάπτυξη. Στην Ευρώπη συγκεκριμένα έχει ξεκινήσει η συζήτηση για την «Ευρωπαϊκη Πράσινη Συμφωνία» (European Green Deal), και αφορά μια «δέσμη» οικονομικών και πολιτικών μέτρων που θα οδηγήσουν στη «στροφή» της Ευρώπης σε μια πράσινη ανάπτυξη που θα επιτευχθεί με τρόπο φιλικό προς το περιβάλλον και την κοινωνία. Συνειδητοποιούμε ολοένα και περισσότερο ότι τα οικοσυστήματα φτάνουν στα όριά τους και προκειμένου να έχουμε μια βιώσιμη και διατηρούμενη ανάπτυξη και για τις επόμενες γενιές, είναι «μονόδρομος» αυτή να επιτευχθεί με τρόπο φιλικό προς το περιβάλλον.
-Τι πρέπει να γίνει ώστε το όφελος που αποκόμισε ο πλανήτης να μην αποτελέσει απλά μια αναγκαστική ανάπαυλα, που θα φέρει στη συνέχεια μια ακόμα πιο φρενήρη ανάπτυξη; Ήδη διάβασα ότι 12 υπουργοί Περιβάλλοντος της Ε.Ε. ζητούν μια «πράσινη» επανεκκίνηση της οικονομίας… Πρακτικά τι σημαίνει αυτό και πόσο εύκολο είναι να επιτευχθεί;
Σίγουρα ύστερα από την παρέλευση αυτής της έκτακτης κατάστασης, είτε αυτή είναι σταδιακή είτε όχι, θα επέλθει, μετά την ύφεση, ανάπτυξη, και σε κάθε περίπτωση αυτό είναι το επιδιωκόμενο. Ωστόσο, έχει μεγάλη σημασία αυτή η ανάπτυξη να γίνει με τρόπο τέτοιο που θα είναι διατηρήσιμη, τόσο από οικονομική όσο και από περιβαλλοντική και κοινωνική άποψη. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να καθίσουμε και να σχεδιάσουμε το στρατηγικό προσανατολισμό της χώρας ή σε τοπικό επίπεδο αντίστοιχα, προς μια κατεύθυνση βιώσιμη, με σεβασμό στο περιβάλλον και τις επόμενες γενιές. Διαφορετικά, θα βρισκόμαστε ολοένα και συχνότερα αντιμέτωποι με τα αποτελέσματα της μη ορθά σχεδιασμένης ανάπτυξης, που θα είναι μόνο πρόσκαιρη, εφήμερη και εύθραυστη. Πρόσφατα η ελληνική κυβέρνηση έθεσε σε δημόσια διαβούλευση σχέδιο νόμου για τον εκσυγχρονισμό της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και ενώ υπάρχουν κάποια θετικά σημεία, υπάρχουν δυστυχώς και πολλά αρνητικά. Κυριότερο των αρνητικών είναι η ίδια η προσέγγιση και η φιλοσοφία που αναπτύχθηκε με το σχέδιο νόμου, καθώς εισάγει και πάλι το παλιό και ξεπερασμένο δίλημμα: περιβάλλον ή ανάπτυξη. Βλέπει, δηλαδή, το περιβάλλον ως πρόβλημα και τροχοπέδη στην ανάπτυξη και επιδιώκει τη χαλάρωση των μέτρων προστασίας του, προκειμένου να διευκολυνθεί η ανάπτυξη. Όμως, στην πραγματικότητα ισχύει ακριβώς το αντίθετο: Το περιβάλλον και η διατήρησή του αποτελεί προϋπόθεση για μια βιώσιμη ανάπτυξη. Όλα τα ανεπτυγμένα δυτικά κράτη πλέον έχουν αντιληφθεί τη σημασία του περιβάλλοντος και το αντιμετωπίζουν ως εθνικό πλούτο (βλ. Αμερική, Καναδάς, βόρεια Ευρώπη κ.λπ.), παρά ως κάτι που πρέπει να καταπατηθεί, διαλυθεί κ.λπ.
Η ανάπτυξη εις βάρος του περιβάλλοντος αποτελεί μιαν αντίληψη η οποία υπήρχε μόνο μέχρι προηγούμενες δεκαετίες, και κυρίως από ειδικότητες που είχαν ελλιπή κατανόηση του συστήματος περιβάλλον/ οικονομία/κοινωνία (π.χ. μηχανικοί). Είναι προφανές ότι το σχέδιο νόμου αναπτύχθηκε από ανθρώπους που έχουν περιορισμένη αντίληψη για τα θέματα αυτά και σίγουρα όχι προς την κατεύθυνση που πλέον κινούνται οι άλλες ανεπτυγμένες κοινωνίες.
-Εν κατακλείδι, τι πρέπει να κρατήσουμε όσον αφορά στη συμπεριφορά μας απέναντι στο περιβάλλον όλες αυτές τις ημέρες και πόσο εφικτό είναι να συνυπάρξουν η οικονομική ανάπτυξη και η ευημερία με την προστασία του πλανήτη;
Είναι σίγουρα εφικτό και επιθυμητό, η ανάπτυξη που θα ακολουθήσει να γίνει με τρόπο βιώσιμο, ώστε να μην κινδυνεύει πάλι με κατάρρευση, αλλά και να έχουν και οι επόμενες γενιές τη δυνατότητα να απολαμβάνουν όσα και εμείς σήμερα.
Για το λόγο αυτό θα πρέπει να καθίσουμε να σκεφτούμε πριν δράσουμε, να σχεδιάσουμε προσεκτικά, με βάση την επιστήμη και τα δεδομένα, σε βάθος δεκαετιών και όχι μηνών, με μια στρατηγική καλά σχεδιασμένη, τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και σε τοπικό. Είναι σημαντικό η Τοπική Αυτοδιοίκηση να προσέξει τα θέματα διαχείρισης αποβλήτων, να εφαρμόσει επιτέλους την ανακύκλωση και να σταματήσουμε να είμαστε οι τελευταίοι της Ευρώπης και σε αυτό (άραγε, για αυτό φταίνε πάλι οι Ευρωπαίοι ή εμείς οι ίδιοι;), να ενισχύσει τα συστήματα μαζικής μεταφοράς, να φροντίσει για την εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, να κινηθεί προς την κατεύθυνση της βελτίωσης της μόνωσης των κτηρίων και γενικά να λειτουργεί με γνώμονα τη βιώσιμη ανάπτυξη και το ευρύτερο συμφέρον, και όχι μόνο το βραχυπρόθεσμο προσωπικό.
Σίγουρα πρόκειται για μια λεπτή άσκηση ισορροπίας, αλλά σίγουρα εφικτή, αφού βλέπουμε άλλα κράτη να την επιτυγχάνουν. Εξάλλου, το τουριστικό προϊόν της χώρας βασίζεται κατ’ εξοχήν στο φυσικό περιβάλλον.
*Ο Γιώργος Ηλιόπουλος είναι περιβαλλοντολόγος MSc και πρόεδρος της Ένωσης Πτυχιούχων Περιβαλλοντολόγων Ελλάδας. Έχει κάνει μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Cornell στις Ηνωμένες Πολιτείες (υποτροφία Fulbright/Humphrey Fellowship) και έχει εργαστεί στην Ολλανδία για το Διεθνή Οργανισμό Global Reporting Initiative, σε θέματα Βιώσιμης Ανάπτυξης και για την Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank) σε θέματα διαχείρισης αποβλήτων. Είναι ιδρυτής της AIPHORIA Consulting που υποστηρίζει ιδιωτικούς και δημόσιους οργανισμούς στο σχεδιασμό και την εφαρμογή πολιτικών για την προστασία του περιβάλλοντος, τη βιώσιμη ανάπτυξη και την ανάπτυξη Εκθέσεων Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης και Αειφορίας.
Email giliopoulos@aiphoria.com
