Ξεχωριστός αγαπημένος προορισμός το κτήμα Φοίφα μέσα στην πόλη της Καλαμάτας (Νέα Είσοδος), ανοικτό και φιλόξενο για μικρούς και μεγάλους, αποτελεί μια όαση πρασίνου, ένα μικρό φυτικό παράδεισο, περικλείοντας μια ολόκληρη φιλοσοφία ζωής που βασίζεται στην αυτάρκεια, στην αρμονική συνύπαρξη, στο μοίρασμα και την αλληλεγγύη, τροφοδοτώντας ένα όραμα για έναν καλύτερο κόσμο για όλους, πιο κοντά στη φύση…
Εκεί με υποδέχθηκε πριν λίγες μέρες εγκάρδια, όπως πάντα, η Μυρτώ, με τη θερμοκρασία να είναι σε μέρες καύσωνα, αισθητά χαμηλότερη, το τραγούδι των τζιτζικιών να μας συντροφεύει αδιάκοπα, χρώματα κι αρώματα σε κάθε γωνιά ν’ αγκαλιάζουν τις αισθήσεις. Η οικοδέσποινα μας μίλησε για τη λειτουργία του κτήματος, για τα προγράμματα που θα συνεχιστούν από Σεπτέμβριο, για τα παιδικά πάρτι που εκπληρώνουν με χαρακτηριστικό τρόπο μια συνεπή (οικολογική) στάση ζωής, για τις κορωνίδες του εγχειρήματος που κλείνει φέτος 6 χρόνια λειτουργίας, την τράπεζα σπόρων και την κομποστοποίηση, για την εν γένει ανάγκη ορθολογικής διαχείρισης των απορριμμάτων, για τις αναγεννητικές καλλιέργειες, αλλά και για το μικρό της γιό Ιάσωνα, που ήρθε στον κόσμο πριν δύο χρόνια, για να της αλλάξει τη ζωή και να της δείξει εξ αρχής στην πράξη, τα οφέλη της ανάπτυξης μέσα στο φυσικό περιβάλλον…
Λίγο από ανάγκη, εξαιτίας της έλλειψης «χεριών», και περισσότερο από επιλογή, ο κήπος του κτήματος Φοίφα είναι ατημέλητος, με όλα να συνυπάρχουν και τη φύση να κάνει τις επιλογές της που οδηγούν σε ισορροπία. Η βιολογική καλλιέργεια εδώ δεν περιλαμβάνει ούτε παραδοσιακές ουσίες φυτοπροστασίας, όπως το θειάφι (που δεν χρειάζεται εν προκειμένω), ούτε θεϊκό χαλκό (γαλαζόπετρα) «που είναι ορυκτό και αφήνει ως κατάλοιπα βαρέα μέταλλα».
Η Μυρτώ Φοίφα λέει για τα «μυστικά» του κήπου της και τα μαθήματα που μπορεί να δώσει η καλλιέργεια της γης:
«Πέρα από την καπνιά (σ.σ. μύκητας) δεν είχα πολλά προβλήματα στον κήπο. Υπάρχουν, δυστυχώς, πολλές βρωμούσες, που τις πιάνω με το χέρι μια-μια, ενώ για την αντιμετώπιση του περονόσπορου αφαιρώ τα φύλλα που έχουν πληγεί ώστε να μην υπάρξει μετάδοση κι επιπλέον φροντίζω να αφήνω τις ντομάτες να ψηλώσουν, κόβοντας τα χαμηλά φύλλα και αραιώνοντας τα φυλλώματα για να αερίζονται τα φυτά. Κοντά υπάρχει ένα “χαλί” από μελισσόχορτο, δυόσμο, βασιλικοί και κατιφέδες και γενικά χρειάζονται στον λαχανόκηπο τα λουλούδια που βοηθούν στην καταπολέμηση εντόμων και στη γονιμοποίηση.
Ο δρόμος που έχουμε επιλέξει είναι το κτήμα να γίνει ένα τροφοδάσος. Αντιγράφουμε τη λειτουργία του δάσους, όσο μπορούμε φυσικά, καθώς βρισκόμαστε στη Νέα Είσοδο. Χρειάζεται να εγκαταστήσουμε μεγαλύτερη ποικιλία δέντρων εδώδιμων, αλλά και δασικών, για να μπορεί να λειτουργήσει σαν οικοσύστημα και να αυτοσυντηρηθεί. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι το νερό όπου μονοπάτια και πηγές πρέπει να είναι διαθέσιμα.
Επίσης, η ύπαρξη εναλλασσόμενων καλλιεργήσιμων και ελεύθερων ζωνών, παίζουν σπουδαίο ρόλο για την αναγέννηση του εδάφους και του χώρου. Όταν αφήνουμε άγρια κάποια κομμάτια, δημιουργούνται μικρά οικοσυστήματα όπου αναπτύσσονται μικροοργανισμοί, παράσιτα και αφίδες και παράλληλα αυτά που τα τρώνε κι έτσι προκύπτει ένας κύκλος παραγωγής και καταστολής που οδηγεί σε αυτοσυντήρηση. Γενικά ό,τι έχει να κάνει με απόλυτο καθαρισμό και τακτοποίηση είναι ενάντια στη φυσική λειτουργία. Κι αυτό είναι εκπαιδευτικά πολύ ενδιαφέρον να το παρατηρείς και να καταλαβαίνεις πώς λειτουργεί ως οργανισμός, αλλά και το αξιακό καθεστώς που βγαίνει από αυτή τη λειτουργία και έχει να κάνει με τη συλλειτουργία πραγμάτων, με την αλληλοβοήθεια, με την αυτοσυντήρηση και την αυτάρκεια.
Υπάρχει μια τάση στην Ελλάδα και κυρίως σε νέο κόσμο, γι’ αυτό που ονομάζουμε αναγεννητικές καλλιέργειες και αγρο-οικολογία, ένας συνδυασμός καλλιεργειών, παραδοσιακών, φυσικών και καλλιεργειών περμακουλτούρας (permanent Culture).
Η περμακουλτούρα ξεκίνησε από την Αυστραλία αλλά είναι γόνος των κινημάτων του ’60-’70 για μια αναγεννητική κουλτούρα, απέναντι σε έναν άξονα ανταγωνιστικότητας, καπιταλισμού και υλισμού. Ενσωμάτωσε πάρα πολλές παραδοσιακές και φυσικές προσεγγίσεις της ζωής της γης και τις συνδύασε με τη φυσική οικολογική δόμηση, με το σχεδιασμό μιας πόλης που μπορεί να είναι βιώσιμη και ενταγμένη σε αρμονία με το περιβάλλον. Περιλαμβάνει ακόμη την ανάγκη και τη διαθεσιμότητα να μοιράζεσαι και να προσφέρεις προκειμένου να λάβεις πίσω, σαν αξιακό καθεστώς. Γιατί δεν έχει νόημα να κάνει κάποιος έναν κήπο φυσικής καλλιέργειας και να μην κρατάει σπόρο που να τον μοιράζεται. Δεν έχει νόημα ένας έμπορος-παραγωγός αυτά που περισσεύουν να μην τα μοιράζεται. Ή να μην μοιράζεται τις γνώσεις του. Η βιωσιμότητα έγκειται πάρα πολύ στην ανταλλαγή γνώσης και εμπειρίας, κι αυτό είναι κάτι που σαν πρακτική το βλέπουμε παντού στη φύση γύρω μας.
Αυτό προσπαθούμε να εφαρμόζουμε και προσπαθούμε να μεταφέρουμε, ενώ κι εμείς μαθαίνουμε συνεχώς και αλλάζουμε από όταν ξεκινήσαμε τη λειτουργία του κτήματος το 2014. Ο στόχος είναι όλο το χτήμα να είναι εδώδιμο και γι’ αυτό χρειάζεται να προστεθούν πιο πολλοί λαχανόκηποι, βότανα και δέντρα. Θέλουμε να αποδείξουμε ότι μπορείς να παράγεις αρκετή τροφή για να είσαι αυτάρκης μέσα στην πόλη σου και να δίνεις και στους άλλους».
Τα προγράμματα
Το κτήμα Φοίφα μεταφέρει όλη αυτή την κουλτούρα σε μικρούς και μεγάλους μέσα από τα ειδικά διαμορφωμένα εκπαιδευτικά προγράμματα και εργαστήρια. Μεταξύ άλλων υλοποιούνται o Κύκλος του φυτού και του σπόρου, η δημιουργία λαχανόκηπου αυτάρκειας, η δημιουργία και ανάπτυξη τράπεζας σπόρων, η κομποστοποίηση και το δίκτυο κομποστοποίησης, η «ανάγνωση» των θεραπευτικών βοτάνων και η δημιουργία προϊόντων από αυτά, η δημιουργική επανάχρηση και το land art-εικαστική δημιουργία από άχρηστα υλικά. Το σώμα στη φύση είναι επίσης ένα ιδιαίτερο πρόγραμμα, πιο κινητικό και λίγο χορευτικό, που βοηθάει τα παιδιά να αποκτήσουν μεγαλύτερη συνειδητότητα των κινήσεων του σώματός τους και του κόσμου γύρω τους, εξηγεί η Μυρτώ Φοίφα.
Εθελοντές από το εξωτερικό και τράπεζα σπόρων-σχολικοί κήποι
Τιτάνιο είναι το έργο που γίνεται στο Κτήμα Φοίφα με την τράπεζα σπόρων, η οποία έχει καταφέρει να διαφυλάξει 350 παραδοσιακές ποικιλίες και προβλέπεται να πάρει νέα πνοή με τον ερχομό εθελοντών από το εξωτερικό. Μέσω του προγράμματος European Solidarity Corps (πρώην EUS) αναμένονται σύντομα δύο βιολόγοι από την Ισπανία, ενώ άλλοι δύο εθελοντές έχει προγραμματιστεί να έρθουν στα μέσα της σαιζόν, οι οποίοι θα φιλοξενηθούν για ένα χρόνο προσφέροντας τις υπηρεσίες τους στο κτήμα.
Η Μυρτώ Φοίφα λέει: «Θα μπει σε μια άλλη βάση η ανάπτυξη των κήπων και η τράπεζα σπόρων θα αναπτυχθεί καλύτερα. Θα γίνει μια εκτεταμένη ταξινόμηση και θα προετοιμαστεί επιτέλους η ανταλλαγή σπόρων που έχει να γίνει δύο χρόνια. Πολλοί σπόροι πρέπει να μπουν στη γη γιατί είναι παλαιοί. Θα αξιοποιηθούν για το κτήμα και για τους σχολικούς κήπους, που είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, καθώς μυεί τα παιδιά στην «ανάγνωση» των φυτών και των προϊόντων τους, αλλά συμβάλλει πολύ και στην εξοικείωση με το ευρύτερο θέμα της αγροδιατροφικής αυτάρκειας. Η σποροτράπεζα είναι το βασικό εργαλείο για να αναπτυχθούν οι σχολικοί κήποι και υπάρχει ανάγκη στήριξης της τράπεζας σπόρων», τονίζει η Μυρτώ, εξηγώντας ότι πρέπει να διασωθούν με κάθε τρόπο οι παραδοσιακές καλλιέργειες που, σε αντίθεση με τις υβριδικές, έχουν λιγότερα σάκχαρα και πιο διακριτές γεύσεις και αρώματα, διεγείροντας όλες τις αισθήσεις και βοηθώντας στην πιο εκλεπτυσμένη ανάπτυξή τους.
Η συνοικιακή κομποστοποίηση στο Πράσινο Ταμείο
Ένα δεύτερο μεγάλο και κομβικό έργο αποτελεί το συνοικιακό δίκτυο κομποστοποίησης, αν και στην παρούσα φάση αυτό έχει ξεπεράσει τα όριά του και είναι επιτακτική η ανάγκη άμεσης αντικατάστασης των φθαρμένων ξύλινων κάδων και η τοποθέτηση και επαναχωροθέτηση των νέων, με τη Μυρτώ Φοίφα να μεταφέρει και τα καλά νέα: «Υπάρχει ενδιαφέρον και ανατροφοδότηση, αλλά πρέπει να γίνει η απαιτούμενη συντήρηση. Αυτό είναι το ελάχιστο “ευχαριστώ” προς αυτούς που πάνε σε ένα σάπιο κουτί, βάζουν τα οργανικά τους απορρίμματα, φροντίζουν τους κάδους και παίρνουν το χώμα. Θεωρώ ότι το δίκτυο μπορεί να πάει στους 40 κομποστοποιητές, από τους 60 που ήταν. Ελπίζουμε ότι θα έχουμε πράγματι βοήθεια για την ανακατασκευή των κάδων από το Δήμο Καλαμάτας, ενώ καταφέραμε να λύσουμε και το πρόβλημα της συντήρησης για 18 μήνες, καθώς για πρώτη φορά και σε συνεργασία με τον ΕΛΓΟ Δήμητρα Καλαμάτας, εγκριθήκαμε από το Πράσινο Ταμείο και θα κάνουμε εμείς συντήρηση του δικτύου από το Σεπτέμβριο».
To πρόγραμμα Re-Think του κτήματος Φοίφα έχει ενεργή συνεργασία με το Δήμο Βριλησσίων και την ομάδα Βιώσιμη Σαμοθράκη, όπου επίσης υλοποιείται η συνοικιακή κομποστοποίηση, ενώ έχει κληθεί να δώσει τα φώτα του σε πολλές ακόμη περιοχές.
Το δίκτυο κομποστοποίησης που λειτουργεί στην Καλαμάτα, με ήπιους υπολογισμούς, εκτιμάται ότι απαλλάσσει το Δήμο από 700 τόνους σκουπιδιών το χρόνο, με το οξύ πρόβλημα που υπάρχει σε αυτόν τον τομέα, καταλαβαίνει κανείς τί θα πει αυτό. Η Μυρτώ Φοίφα έχει άποψη για το πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτή η… καυτή πατάτα με τον καλύτερο τρόπο, με την κομποστοποίηση και την ανακύκλωση-επανάχρηση να αποτελούν την αιχμή του δόρατος, αλλά επίσης αναγκαία προϋπόθεση να σταματήσουν οι κάθε είδους Μαραθόλακες και οι Δήμοι να αναλαμβάνουν την ευθύνη μιας όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένης διαχείρισης:
«Το δίκτυο κομποστοποίησης σαν ιδέα στηρίζεται στη στοιχειώδη αυτενέργεια και αυτοργάνωση των κατοίκων, δίνει τη δυνατότητα να καταλάβει ο καθένας τί σημαίνει ανάληψη ευθύνης για να μειώσω το περιβαλλοντικό μου αποτύπωμα. Αν καταφέρω δηλαδή μόνος μου να κομποστοποιήσω και να διαχειριστώ έστω και το 50% των σκουπιδιών μου, αλλάζω συνείδηση, ρουτίνα και καθημερινότητα. Το κράτος και η Ευρωπαϊκή Ένωση θα έπρεπε να επιδοτούν την ορθή διαχείριση των απορριμμάτων και κοινωνικές πρωτοβουλίες προς αυτή την κατεύθυνση.
Από την άλλη, η διαχείριση των απορριμμάτων δεν μπορεί να είναι ολοκληρωμένη και βιώσιμη όταν μπαίνουν στη μέση μεγάλες εταιρείες, το κέρδος και τα συμφέροντα. Ειδικά η επαναφορά της πρότασης για καύση των σκουπιδιών είναι οπισθοδρομική, παράγει ρύπους -όσα φίλτρα και να βάλεις- και επιπλέον δεν επιτρέπεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μόνο η καύση που συνδέεται με παραγωγή ηλεκτρισμού και εν γένει ενέργειας έχει μια βιωσιμότητα.
Σαν κοινωνία, θεσμοί, πολιτικοί και πολίτες να συνειδητοποιήσουμε και να μειώσουμε τη χρήση και να μπούμε στη λογική της επανάχρησης, επιλέγοντας ποιοτικά προϊόντα που δεν χρειάζεται να τα αλλάζουμε κάθε τρεις και λίγο, και αυτό αφορά ιδιαίτερα και τα ρούχα. Διαφορετικά, πέρα από την περιβαλλοντική επιβάρυνση, δε βοηθάμε να υπάρχει μια σταθερή και βιώσιμη οικονομία στη χώρα μας.
Υπάρχει βέβαια και το θέμα της κουλτούρας των ανθρώπων, γιατί όταν πετιούνται βρώμικα υλικά στον μπλε κάδο, αυτό το υλικό δεν μπορεί να ανακυκλωθεί και θα πάει τελικά στα σκουπίδια.
Επίσης πρέπει να ξαναδούμε και το χύμα -κι αυτό φάνηκε ιδιαίτερα με τον κορωνοϊό- και με τις εν δυνάμει μολυσμένες συσκευασίες που πετάγονται σε μεγαλύτερες ποσότητες, αντί ως συνήθως να αποθηκεύεται το προϊόν όπως αγοράζεται στο ντουλάπι. Θα ήταν ευχής έργο αν μπορούσαμε να πάμε με τη δική μας συσκευασία για να ψωνίσουμε, αλλά φυσικά θα πρέπει να μπορεί να διασφαλιστούν η ποιότητα και οι συνθήκες φύλαξης του προϊόντος.
Μπορούμε, για παράδειγμα, να έχουμε ένα μπουκάλι γυάλινο για νερό που θα το γεμίζουμε έξω ή να κάνουμε επανάχρηση κουτιών, τα οποία μπορούμε να κάνουμε πιο σκληρά, π.χ. με ντεκουπάζ ή άλλες τεχνικές διακόσμησης, σαν διαχωριστικά στους χώρους μας.
Τα κέντρα διαλογής ανακυκλώσιμων υλικών πιστεύω ότι θα πρέπει να είναι δημόσια ή δημοτικά και ο στόχος μέσα στην επόμενη 5ετία για την Καλαμάτα να είναι να μπορεί να ανακτήσει ο Δήμος ένα 80% των υλικών. Άρα μιλάμε για δίκτυα και μονάδα κομποστοποίησης, για κέντρο ανακύκλωσης και μάλιστα σε μια περιοχή κοντά στην Καλαμάτα, ώστε να καταλάβει ο κόσμος τι γίνεται με τα σκουπίδια και το υπόλοιπο 20% μπορεί να πηγαίνει μακριά σε ΧΥΤΥ, Χώρους Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων, ή έστω σε εργοστάσιο που παράγει ενέργεια, αλλά υπό κοινωνικούς όρους όχι εμπορικούς».
Συνεπής στάση ζωής και… οικολογικά παιδικά πάρτι
Τα παιδικά πάρτι είναι έναν τρόπος οικονομικής συντήρησης, μέσα από αυτά δίνεται η δυνατότητα παρουσίασης του τρόπου λειτουργίας του κτήματος, αλλά και μια ευκαιρία απόδειξης της συνεπούς εφαρμογής των επιλογών της Μυρτώ Φοίφα. Η ίδια λέει: «Οι δραστηριότητες είναι όλες εναρμονισμένες με αυτό, οι κατασκευές πολύ ιδιαίτερες με φυσικά υλικά. Τι γίνεται όμως με το φαγητό; Είμαι περήφανη που στα τελευταία πάρτι, έχω καταφέρει ο μεγαλύτερος όγκος των απορριμμάτων να πάει στους κομποστοποιητές μας. Τα πιάτα είναι από ζαχαροκάλαμα ή μπαμπού, τα μαχαιροπίρουνα ξύλινα, τα ποτηράκια χάρτινα που μπορούν να κομποστοποιηθούν, όπως και οι χαρτοπετσέτες που είναι λευκές. Λόγω κορωνοϊού όλα είναι συσκευασμένα, σε ανθεκτικά νάυλον ατομικά σακουλάκια, και θα τα πάρουν τα παιδιά με τις κατασκευές τους. Καταλήγουμε ότι ο όγκος των οργανικών απορριμμάτων να είναι πολύ μεγαλύτερος από τον όγκο των ανακυκλώσιμων και των συμμείκτων. Όταν έχεις 50-60 άτομα και απομένει μια μικρή σακούλα σύμμεικτα, ε, αυτό είναι κατάκτηση…
Είμαι συνεπής με τη ζωή μου, πετυχαίνοντας να έχω μια διατροφική αυτάρκεια, κι αυτό έχω καταφέρει να το εμπνεύσω και να το μεταφέρω και σε άλλους. Όσο περισσότεροι είμαστε σε αυτό το μονοπάτι, τόσο καλύτερα. Είναι μια αέναη πάλη καλού – κακού. Δε νομίζω βέβαια ότι θα αλλάξει κάτι άμεσα με εντυπωσιακό τρόπο, αλλά υπάρχει αλλαγή στη συνείδηση, ενώ πριν από 10 χρόνια δεν υπήρχε ούτε ως συζήτηση».
Ένα παιδί μεγαλώνει στο κτήμα…
«Ο ερχομός του Ιάσωνα άλλαξε πραγματικά τα πάντα», παραδέχεται η Μυρτώ Φοίφα, εξηγώντας ότι «Άλλαξε το κομμάτι των προτεραιοτήτων και των σχεδίων. Έχω σταματήσει να κάνω σχέδια και αφήνω τα πράγματα να έρθουν. Ούτως ή άλλως έχω πολύ περιορισμένο χρόνο για να μπορέσω να δημιουργήσω και αυτό φάνηκε και στο κτήμα που έχει μείνει λίγο πίσω την τελευταία 2ετία, όπου δεν υπήρχαν πολλές εκδηλώσεις. Δε με πειράζει πολύ όμως, καθώς η ανάπτυξη πρέπει να προκύψει με τη βοήθεια των ανθρώπων που είναι περιμετρικά γύρω μας.
Το να μεγαλώνει στο κτήμα ένα παιδί έχει σίγουρα πλεονεκτήματα, αν και τον παράδεισο τον έχουμε μέσα μας και μπορούμε να τον φτιάξουμε οπουδήποτε.
Σίγουρα οποιοδήποτε παιδί ζει σ’ ένα περιβάλλον όπου έχει την ευκαιρία για άμεση επαφή με τον κύκλο των δέντρων, των φυτών, των πουλιών, αναπτύσσει οξύτητα στη σκέψη του, αναπτύσσει την παρατηρητικότητά του και μπορεί να διαχειριστεί καλύτερα τα συναισθήματά του, γιατί έχει διεξόδους, έχει χώρο. Αναπτύσσει το σώμα του καλά, έχει ευελιξία, δημιουργικότητα, δε φοβάται να πέσει ή να απομακρυνθεί, έχει πολύ καλύτερη κινητικότητα και ισορροπία, πατάει ξυπόλητο, αναπτύσσει ενδορφίνες, είναι χαρούμενο, αλλά μπορεί και να κλάψει ή να είναι νευρικό, καθώς είμαστε άνθρωποι και υπάρχουν εντάσεις και πράγματα που συμβαίνουν στη ζωή μας. Μεγαλώνοντας μέσα σε ένα πιο φυσικό περιβάλλον, το παιδί μπορεί να αυτοδιαχειριστεί καλύτερα τα συναισθήματά του, μαθαίνει να μη φοβάται να είναι μόνο του και με το να είναι μόνο του συνειδητοποιεί την οντότητά του και καταλαβαίνει τη θέση του στον κόσμο.
Η φύση για τους ανθρώπους είναι όπως το χώμα για την κομποστοποίηση. Αν δεν υπάρχει χώμα δεν γίνεται κομποστοποίηση, αν δεν υπάρχει φύση και χώρος δεν υπάρχει αρμονική ανάπτυξη του ανθρώπου», καταλήγει η Μυρτώ Φοίφα…
Της Χριστίνας Ελευθεράκη
