Σε λίγες μέρες λήγει ακόμη μια προθεσμία αυθαιρέτων, η τελευταία, όπως έσπευσε να ανακοινώσει το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, μιας σειράς παρατάσεων διοριών και νόμων που «κρατάνε» ουσιαστικά από το μακρινό 1968 (ΑΝ.410) και, κυρίως, από το Ν. 1337 του 1983 και την πρώτη σοβαρή προσπάθεια μαζικής αντιμετώπισης του προβλήματος των αυθαιρέτων από τον Αντώνη Τρίτση.
Η λήξη της προθεσμίας στις 30 Σεπτεμβρίου, που αφορά στη ρύθμιση των ιδιοκτησιών που δεν έχουν άδεια ή έχουν μεγάλες παραβάσεις, έχει προκαλέσει μεγάλη αναστάτωση στο κοινό και στους μηχανικούς, αφού οδηγεί πρακτικά στον «ξαφνικό θάνατο» αυτών των ιδιοκτησιών, αφού δε θα μπορούν ούτε να τακτοποιούνται ούτε να μεταβιβάζονται. Οι συνάδελφοι μηχανικοί βρίσκονται εδώ και καιρό σε ένα διαρκές αγώνα δρόμου αντιμέτωποι με ημιτελείς αποφάσεις και νομοθετικές παραλείψεις, που πηγάζουν από παλιά: Οι μεταπολεμικές ανάγκες άμεσης στέγασής μας, η αγωνία για την πρώτη κατοικία, η ανέχεια, οι αυθαίρετοι συνοικισμοί, οι παραθεριστικές υπερβολές, η άκριτη καταπάτηση του δημοσίου χώρου, η αχόρταγη ιδιωτική ιδιοκτησία που σάρωσε υδροκεφαλικά τα αστικά κέντρα, αποτελούν παραλλαγές του ίδιου φαινομένου της αυθαίρετης δόμησης.
Το κράτος μπροστά σε αυτό το φαινόμενο αποδείχθηκε κατώτερο των περιστάσεων. Επί δεκαετίες αντιμετώπιζε τις αυθαιρεσίες με αποσπασματικές ενέργειες, αναποτελεσματικά πρόστιμα, παρατάσεις επί παρατάσεων και άστοχες θεσμικές επεμβάσεις. Κάθε προσπάθεια ρύθμισης οδηγούσε νομοτελειακά στην επόμενη γενιά αυθαιρέτων. Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει στην πράξη, καθώς από το 1968 έως σήμερα η Πολιτεία θέσπισε δέκα νόμους για τη νομιμοποίηση αυθαιρέτων. Κυρίως θέλοντας να αντιμετωπίσει το έλλειμμα των δημοσίων εσόδων, παρά να επιλύσει μια και καλή το πρόβλημα, καταφεύγει σε ρυθμίσεις αυθαιρέτων, απειλώντας με προθεσμίες τους πολίτες να «δηλώσουν τα ακίνητα για να τα γράψουν στα παιδιά τους», όπως το 1983 καλούσε τους πολίτες να τα «δηλώσουν για να τα σώσουν», δίνοντας ακόμη μεγαλύτερες εκπτώσεις σε όσους ρυθμίσουν καθυστερημένα και δίχως να επιβραβεύει τους νομοταγείς πολίτες.
Γιατί, όμως, το κράτος να μπορεί να δώσει λύση, αφού το κράτος είμαστε εμείς; Η μοριακή δομή του αποτελείται από χιλιάδες ατομικά συμφέροντα. Τα δικά μας συμφέροντα. Aποτελούμε το πρόβλημα και ταυτόχρονα τη λύση του.
Λύσεις υπήρχαν και πάντα θα υπάρχουν, όπως η ολοκλήρωση των δασικών χαρτών και του Κτηματολογίου, οι οριοθετήσεις ρεμάτων και αιγιαλού, η απλοποίηση των διαδικασιών σχεδίων πόλεων, ο εκσυγχρονισμός των Δημοσίων Υπηρεσιών, η καταγραφή του δομημένου περιβάλλοντος και ένας ορθότερος χωροταξικός σχεδιασμός. Οι εξαιρετικοί, αν και χρειάζονται περισσότεροι εξειδίκευση, νόμοι για τους ελέγχους δόμησης σε όλες τις νέες οικοδομές και για την απαίτηση βεβαίωσης νομιμότητας στις δικαιοπραξίες μετέφεραν μεν το δυσβάστακτο βάρος στους μηχανικούς, εν τούτοις έχουν συγκρατήσει κατά ένα πολύ μεγάλο ποσοστό τη γέννηση νέων αυθαιρέτων.
Σήμερα, ζούμε διαρκώς την τραγελαφική κατάσταση των παρατάσεων για το αυτονόητο, από τη στιγμή που η εξάρτηση οποιασδήποτε δικαιοπραξίας και ρυθμισμένου ή νόμιμου ακινήτου είναι διαρκής. Ο νόμος των ρυθμίσεων δε θα πρέπει να λήξει, αλλά να ισχύει μέχρι να αποκτήσουν όλα τα ακίνητα Ηλεκτρονική Ταυτότητα, διαφορετικά δε θα μεταβιβάζεται τίποτα στο μέλλον.
Ο πολίτης θα πρέπει να γνωρίζει εξαρχής και δια παντός τι ισχύει με τα αυθαίρετα, τι γίνεται με τις μεταβιβάσεις, τι γίνεται με την Ταυτότητα Κτηρίου και με τις εξαιρέσεις από την κατεδάφιση. Όχι να απειλείται και να εκβιάζεται, αλλά να επιβραβεύεται, όταν τηρεί την νομιμότητα.
Εφόσον εφαρμοστεί το τελικό βήμα για την καταγραφή όλων των ιδιοκτησιών στη χώρα, εφόσον γνωρίσουμε και καταγράψουμε το δομημένο μας περιβάλλον, εφόσον μελετήσουμε και επανασχεδιάσουμε αυθαίρετες οικιστικές συγκεντρώσεις και προταθούν λύσεις πολεοδομικής ανακούφισης και στατικής ενίσχυσης, προτού ξαναθρηνήσουμε θανάτους όπως στο Μάτι, μόνο τότε θα έχει το δικαίωμα η Πολιτεία να εφαρμόσει απαρέγκλιτες προθεσμίες.
Σκοπός μας δεν πρέπει να είναι άλλη μια παράταση ή ρύθμιση με τιμωρητική λογική, αλλά με ξεκάθαρους όρους να σχεδιάσουμε Πολιτεία και επιστημονικό δυναμικό μαζί ολιστικές λύσεις προς όφελος των πόλεών μας και του δικαιώματος των μελλοντικών γενεών στους φυσικούς πόρους που απολαμβάνουμε σήμερα.
Του Βασίλη Παπαευσταθίου
Διπλωματούχου πολιτικού μηχανικού ΕΜΠ, MSc Αρχιτεκτονική, ΜSc Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων και Κτηρίων
