Αγνοούν την ύπαρξη Δικαστηρίου Ανηλίκου και ξαφνιάζονται όταν το μαθαίνουν
«Εκείνο που σε συνταράσσει όταν μιλάς με έναν έφηβο, ο οποίος παραπέμπεται στα γραφεία μας λόγω παραβατικής δράσης, είναι ότι αναγκάστηκε να «ξοδέψει» ώρες, μέρες, μήνες, χρόνια από τη ζωή του για να χτίσει πανύψηλους τοίχους και να κρύψει πίσω τους την παιδικότητά του. Παραπέμπεται γιατί έχει εκδηλώσει παραβατικότητα ή υπάρχουν ενδείξεις γι’ αυτήν ή εμφανίζεται ως ο νταής, ο σκληρός, ο επιθετικός. Προσπαθεί να σε πείσει ότι έτσι είναι. Ότι θέλει να είναι έτσι. Το χρειάζεται βλέπετε. Γιατί αν δεν είναι αυτό, τότε τι είναι; Δεν ξέρει.
Και σιγά σιγά αποδομείται όλη αυτή η σκληράδα και νιώθεις ότι απέναντί σου έχεις απλά ένα παιδί που αναγκάστηκε να φορέσει χιλιάδες προσωπεία. Για να κρύψει, τι; Αυτό το «τι» είναι η δουλειά μας. Αυτό το «τι» είναι που θα φωτίσει την ελπίδα, το καθήκον μας να μαζέψουμε τα κομμάτια της παιδικότητάς του. Μια παιδικότητα που τσάκισε ο ίδιος, για να μην την τσακίσουν άλλοι. Φανταστείτε, την εικόνα της μάνας που ρίχνει χαστούκι στο γιο έξω από το σχολείο καθώς φωνάζει «δεν σου είπα να μην χτυπάς γιατί με ξεφτιλίζεις;» ή τον πατέρα που προτείνει στο γιο «δεν θα κάθεσαι να τις τρως και να σε λένε δειλό. Θα του κατεβάζεις τη μούρη και ας λένε ότι θέλουν». Εκεί, σε αυτά τα σκαλοπάτια που λέγονται όλα αυτά, σε αυτές τις στιγμές, σακατεύεται η πιο όμορφη ηλικία. Σιγά, σιγά, σαν την υγρασία που μπαίνει στη ζωή και τη μουχλιάζει. Την αρρωσταίνει».
Με αυτά τα λόγια ξεκίνησε η κουβέντα μας με την Επιμελήτρια Ανηλίκων του Δικαστηρίου Καλαμάτας, Αγγελική Ρουμελιώτου, την οποία συναντήσαμε με αφορμή τα ενημερωτικά προγράμματα που γίνονται στα σχολεία για την πρόληψη της παραβατικότητας των ανηλίκων.
Το σχολείο είναι ο πιο σημαντικός σταθμός στη ζωή ενός παιδιού, μετά την οικογένειά του. Από εκεί θα πάρει πολλά ερεθίσματα, θετικά, αλλά δυστυχώς κάποιες φορές και αρνητικά. Είναι αυτή η στιγμή που μπορούν να γίνουν πολλά πράγματα για να ανατρέψει μια λαθεμένη πορεία. Είναι η ευκαιρία για να διορθωθούν και λάθη που γίνονται ακόμα και από την ίδια την οικογένεια. Οι ενημερώσεις που πραγματοποιούνται αυτή την περίοδο από την υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων, γνωρίζουν σημαντική επιτυχία, καθώς γίνονται δεκτές με μεγάλο ενδιαφέρον από τους μαθητές όλων των ηλικιών. Τις εμπειρίες αυτές ζητήσαμε να μοιρασθούμε με την κα Ρουμελιώτου.
Υπάρχει ελπίδα για ένα παιδί που βρίσκεται σε κίνδυνο;
Η παραβατικότητα εξελίσσεται όπως η αστάθεια στο βηματισμό. Και αυτή η αστάθεια, μεταφορικά, έχει να κάνει με τον καιρό που μαθαίνεις να περπατάς έξω στον κόσμο. Αν ήταν δίπλα σου κάποιος που σε στήριξε, που μόλις γονάτισες σε σήκωσε, που μόλις μάτωσες το γόνατό σου το φίλησε και το γιάτρεψε, που μόλις φοβήθηκες σου είπε «εδώ είμαι εγώ», που μόλις σκοτείνιασε άναψε το φως, τότε δεν φοβάσαι. Τα παραπατάς για λίγο και μετά επανέρχεσαι. Αν όμως αυτός ο «σημαντικός άλλος», ο γονιός σου ή όποιος είχε αναλάβει να σε φροντίζει ή και το ευρύτερο περιβάλλον σου ή και το σχολείο, η ομάδα σου κ.ο.κ., ήταν πνιγμένοι σε χίλια δυο άλλα δικά τους και δεν ήταν διαθέσιμοι για σένα, αν δεν «είδαν», αν έκαναν ότι «δεν είδαν», τότε μπορεί να χάθηκες σε λάθος μονοπάτια. Γιατί χρειαζόσουν κάποιον να σε παρηγορήσει, να σου γιατρέψει το πονεμένο γόνατο. Αλλά εσύ ήσουν μόνος στο σκοτάδι.
Οι άνθρωποι ρωτάνε: «Υπάρχει ελπίδα με τα παιδιά που χάσανε το δρόμο τους;» ή «με τους γονείς που αρνούνται την ευθύνη;» Πάντα υπάρχει ελπίδα, αρκεί να πιστέψεις σε αυτήν και να της επιτρέψεις να πιστέψει κι αυτή σε σένα. Να της επιτρέψεις να δει ότι είσαι πολύτιμος. Ότι έχεις αξία. Αλήθεια, ποιος άνθρωπος δεν έχει αξία; Ποιος άνθρωπος περισσεύει;
Ποιες είναι οι εμπειρίες σας από αυτές τις συναντήσεις στα σχολεία με τους μαθητές;
Όταν μιλάμε με τα παιδιά στα σχολεία βιώνουμε κάποιες από τις έντονες εμπειρίες μας. Κερδίζουμε πολλά εμείς οι ίδιοι, γιατί ξεφεύγουμε από το μονόχνοτο στοιχείο που μας διακρίνει, όταν κλειδωνόμαστε στα γραφεία μας με μόνο σύντροφό μας την επαγγελματική μοναξιά μας. Βγαίνουμε έξω, εκεί που χτίζεται η καθημερινότητα, εκεί που συμβαίνουν όλα σε πραγματικούς χρόνους και τόπους. Αυτό είναι για μας το σχολείο. Είναι το πεδίο που εξελίσσεται η πραγματική εφηβεία. Εκεί που συναντιούνται τα πρόσωπα, καθώς παλεύουν να γίνουν άνθρωποι. Εκεί που τα παιδιά μεταφέρουν τα όσα ζουν στα σπίτια τους και τα ακουμπούν στο πλατύσκαλο της τάξης και κρυφοκοιτάζουν αν θα σκοντάψει ο δάσκαλος. Εκεί που μπορείς να προλάβεις, να δεις, να ακούσεις την αλήθειά τους ατόφια. Με αβανταδόρους συνήθως τους συμμαθητές ή την παρέα.
Σπουδαίο πράγμα το αβανταδόρικο περπάτημα, γιατί από τη μια μπορεί να είναι η αιτία που θα λατρέψεις τα χρόνια μιας σχολικής αυλής, που θα σε συνεφέρει, που θα σου απογυμνώσει τις αλήθειες, που θα σε χτυπήσει φιλικά στην πλάτη, που θα σε κάνει να ονειρεύεσαι τον κόσμο όλο. Από την άλλη όμως, σε κάποιες περιπτώσεις, ευτυχώς λίγες, μπορεί να σε σπρώξει λοξά, να σε παρασύρει σε κακοτοπιές, αν δεν πιάσουν εγκαίρως τα προσωπικά σου φρένα, τα όρια δηλαδή. «Το κάνανε κι οι άλλοι, γιατί όχι κι εγώ;» απαντά στον εαυτό του ο ευάλωτος έφηβος που μπλέκει με μια μικροσυμμοριούλα για να κλέβει ρούχα. Και χωρίς να το αντιλαμβάνεται καταργεί σιγά – σιγά αυτό που λέγεται ηθικός κώδικας, αξίες, κανόνες σε ένα ανεξερεύνητο τοπίο πρώιμης παραβατικότητας.
Όλο αυτό είναι για μας ένα καινούριο βιβλίο. Εγκαταλείψαμε κάθε προσδοκία ότι θα μοιάζουν οι ιστορίες των παιδιών που συναντάμε. Εγκαταλείψαμε, εδώ και πολλά χρόνια, ότι θα φτιαχνόταν ένας οδηγός που θα μας έδειχνε τι να κάνουμε για κάθε παιδί. Μόνοι μας είπαμε «και τι είναι τα παιδιά; Συνταγές; Άνθρωποι είναι, με αξία και αξιοπρέπεια». Και είπαμε, «θα γράφουμε μια ιστορία για κάθε παιδί». Μια καινούρια ιστορία, και θα την αφιερώνουμε σε αυτό. Και κάθε φορά που όλα θα πηγαίνουν καλά, εμείς θα χαιρόμαστε μαζί του. Και κάθε φορά που όλα θα πηγαίνουν στραβά, εμείς θα λέμε, «πάμε πάλι από την αρχή». Και αυτό μας έσωσε.
Ποια είναι τα ζητήματα που σας θέτουν τα παιδιά στις συναντήσεις σας στο σχολείο;
Τα παιδιά μιλούν πολύ εύκολα για ό,τι αφορά το τώρα. Η τεχνολογία, η φιλία, ο έρωτας, η ελευθερία τους, το «λίγο ακόμη έξω ρε μαμά», το «μην το μάθει ο πατέρας μου», το «με στενοχωρεί που φοράω σιδεράκια», το «με κοροϊδεύουν που είμαι κοντή».
Δεν τα έχουν φορέσει σε έννοιες ακόμη, αλλά μπορούν σε μια καθημερινή ιστορία τους να χωρέσουν όλους τους προβληματισμούς που εμείς οι μεγάλοι φτιάχνουμε και ξαναφτιάχνουμε σε θεωρίες. Τα παιδιά μιλούν απλά. Και τους αρέσει να τα ακούς. Και πρέπει να τα ακούς. Αυτό είναι το καθήκον μας. Αν το καλοσκεφτείτε, το παράπονο των γονέων είναι ότι οι έφηβοι δεν μιλούν. Κι αυτό που τους λέμε είναι ότι οι έφηβοι μιλούν με τα μάτια, με τις πράξεις τους. Μερικές φορές και δια αντιπροσώπου. Ξέρετε πόσες φορές μας πλησιάζουν παιδιά και μας λένε «μια φίλη μου έκανε αυτό». Αυτοί οι ανώνυμοι φίλοι αναλαμβάνουν το ρόλο του πρεσβευτή. Και είναι σπουδαίος ρόλος να μιλήσεις για όσα περνάς φορώντας τη μάσκα του «φίλου αντιπροσώπου».
Πώς ακούν αυτά που τους λέτε; Αντιλαμβάνονται τους κινδύνους που τα περιτριγυρίζουν;
Μέσα από όλα αυτά προσπαθούμε να περάσουμε στα παιδιά κάποια μηνύματα.
Μιλάμε για την τεχνολογία, αλλά και για το σκοτεινό υπόγειό της όταν γίνεται κατάχρησή της για να βγουν προς τα έξω ρητορικές μίσους ή να εξευτελιστούν παιδιά, να συκοφαντηθούν άνθρωποι, ακόμη και να διακινηθούν φωτογραφίες με εξευτελιστικό, εκβιαστικό ή απειλητικό τρόπο.
Μιλάμε για την ανεμελιά της πλάκας αλλά δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την πλάκα που γελάει μόνο ο ένας. Και δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τη δυναμική των θεατών που, για τα μάτια τους, ο νταής μπορεί να βασανίζει ένα παιδί. Για να επιβεβαιώνει στην παρέα ότι «μπορεί». Η παρέα είναι το μυστικό. Έχουμε ευθύνη να πείσουμε τη συλλογικότητα ότι κατέχει τη δύναμη για να κόψει τη βία από τη ρίζα της.
Μιλάμε για τη γοητεία της εφηβείας. Αλήθεια, ποιος δεν την αναπολεί από μας; Αλλά μιλάμε και τους κινδύνους της. Για φανταστείτε, ας πούμε, ότι γενιές εφήβων χάνονται με τα μηχανάκια. Γενιές ολόκληρες καθηλώνονται με σοβαρούς τραυματισμούς.
Αλλά και για τους κινδύνους από τη σεξουαλική δραστηριότητα, αν αυτή δε συνοδεύεται από γνώση και σύνεση. Μιλάμε και με νούμερα και αριθμούς αν χρειαστεί. Τα παιδιά πρέπει να ξέρουν.
Μιλάμε ακόμη και για τον κίνδυνο να κληθούν ως υπόλογοι ενώπιον της Δικαιοσύνης λόγω παραβατικότητας, αν παραβιάσουν νόμους. Τους προκαλεί τεράστια έκπληξη ότι υπάρχει και Δικαστήριο ανηλίκων. Δεν το γνωρίζουν.
Καταλήγοντας, θα ήθελα να σημειώσω ότι ο ρόλος μας είναι να συμβάλλουμε, όσο μπορούμε ο καθένας μας, και από το σημείο που ο καθένας υπηρετεί, ώστε η παιδικότητα να είναι καταφύγιο, δικαίωμα και υποχρέωση παράλληλα. Είναι δικαίωμα των παιδιών να τη βιώσουν σε όλο της το μεγαλείο και υποχρέωση των ενηλίκων να την προστατεύσουν με κάθε δυνατό μέσο.
Είναι υποχρέωση όλων μας, ως άτομα, ως οικογένεια, ως φορείς, ως συλλογικότητες, να επενδύσουμε στα παιδιά. Διαφορετικά θα κληθούμε μια μέρα να το πληρώσουμε ως κοινωνία.
Της Βίκυς Βετουλάκη
