Ως γνωστόν, προκειμένου να διανοιχθή η οδός Υπαπαντής και φόβου υπάρχοντος μη κρημνισθή ο ναός του Αγίου Αθανασίου, το Υπουργείον της Παιδείας επέστησε την προσοχήν του Δημάρχου, όντος κεκηρυγμένου του ναού εθνικού κειμηλίου.
Τούτο ενέβαλεν εις αμηχανίαν την δημοτικήν αρχήν, διότι είναι φανερόν πόσον θα βλάψη την οδόν αφιέμενος ο Ναός.
Ο Λαμπάκης
Από της προχθές εν τη πόλει μας παρεπιδημεί ο υφηγητής της Χριστιανολογίας, ιδιαίτερος γραμματεύς της Α.Μ. της Βασιλίσσης ημών Λαμπάκης, χάριν των φυλακών και της περιθάλψεως των φυλακισμένων. Ο Δήμαρχος Μπενάκης ούτως περιελθόντος του ζητήματος απετάνθη εις τον ειδικόν δια την εκτίμησιν του Ναού Λαμπάκην έχων εν τη μερίμνη τινί τρόπω θ’ αρθή το κώλυμα και θα επιτραπή η κρήμνισις του Ναού, χάριν αυτής της πόλεως.
Ο Λαμπάκης ανέλαβε να ποιήσηται διάλεξιν και δια τούτο εκλήθη εκτάκτως το Δημοτικόν Συμβούλιον χθες.
Η εν τω συμβουλίω διάλεξις
Το απόγευμα συνήλθε το Δημοτικόν Συμβούλιον. Ο Δήμαρχος παρουσίασε τον Λαμπάκην, ο οποίος ανέπτυξε τα κατά το ζήτημα υπέρ την ώραν. Εξήτασεν από επιστημονικής απόψεως το χριστιανικόν μνημείον και δεν εύρε δεδικαιολογημένην την ενέργειαν των αρχαιολόγων να κηρύξουν αυτό εθνικόν μνημείον.
Ο Λαμπάκης απέδειξεν, ότι ελαχίστην αξίαν έχει ο ναός ούτος απέναντι του των Αγίων Αποστόλων, του Νεκροταφείου και του Αγίου Κωνσταντίνου των Καλογραιών, ο οποίοι πρωτίστως έπρεπε ν’ αναγνωρισθούν.
Ανέγνωσε μελέτην του Βυζαντινολόγου Αδ. Αδαμαντίου δημοσιευθείσαν εις τας «Αθήνας», όταν προ διετίας είχεν ανακοινωθή το ζήτημα και εσχολίασεν αυτήν και κατέρριψε τα εν αυτή επιχειρήματα, ως αστήρικτα επιστημονικώς και αβάσιμα.
Ετόνισε δε να ερωτηθούν οι ειδικοί αν αναγνωρίζουν τα λεγόμενα ταύτα του «νέου» Αδαμαντίου, οι οποίοι χωρίς αιτιολογίαν ανεγνώρισαν τον Ναόν.
Ο Λαμπάκης εμακρηγόρησε και επιστημονικώς ανέπτυξε το ζήτημα και έψεξε την Εφορείαν των Αρχαιοτήτων η οποία τόσα κειμήλια εις την Ελλάδα έχει αφήση εις την τύχην των και ανεγνώρισε το ελάχιστον, το οποίον είναι ανάξιον λόγου, το του Αγίου Αθανασίου.
Η ευχή
Το Δημοτικόν Συμβούλιον αμέσως εξέφρασε τας ευχαριστίας του προς τον Λαμπάκην και διετύπωσεν ευχήν εις το Υπουργείον, όπως αποστείλη επιτροπήν εξ ειδικών προς εξέτασιν του Ναού, το οποίον και ο Λαμπάκης διετύπωσεν εν τω λόγω του.
Τοιουτοτρόπως έχει την πεποίθησιν, ότι θ’ αρθή η αναγνώρισις και γίνη τοιαύτη εις τον Ναόν των Αγίων Αποστόλων και άλλους δύο.
Απεφασίσθη δ’ όπως επί τούτου ποιήσητε διάλεξιν ο Λαμπάκης εν τω Εμπορικώ Συλλόγω και εμβριθέστερον αναπτύξη το ζήτημα.
Ανά τους Ναούς
Κατόπιν καθώς διετύπωσεν εν τω λόγω του ο Λαμπάκης εγένετο η επίσκεψις εις τους Ναούς, ίνα επί τόπου αναπτυχθή η αξία των.
Εν σώματι το Δημοτικόν Συμβούλιον, ο Νομάρχης Πασχάλης, ο βουλευτής Σάκκης και πολύς κοσμάκης μετέβησαν εις τον Ναόν των Αγίων Αποστόλων. Ο Λαμπάκης ανέπτυξε την αξίαν του και επέδειξε διάφορα μεγάλης αξίας αυτού μέρη.
Κατόπιν μετέβησαν εις τον Ναόν του Αγίου Αθανασίου, όπου ο Λαμπάκης επέδειξε την επιστημονικήν ασημότητά του και διετύπωσε την έκπληξίν του πώς εγράφησαν τοιαύτα υπό του Αδαμαντίου.
Επί του δικεφάλου δ ‘ αετού και των λεόντων της θύρας εγένοντο πολλά σχόλια και επί των αγίων, τους οποίους δεν… εσεβάσθησαν!
Τους λέοντας τους ωνόμασαν λεονταράκια ή κατ’ ευφυολογίαν τσακαλολύκους!
Υπεδείχθη δε να κληθή ο του Ζωολογικού Κήπου Γερμανός ή ο Αποστολίδης να εξετάσουν την… ζωολογικήν αξίαν των!
Εν τέλει επεσκέφθησαν τον εκ τω Νεκροταφείω ναΐσκον του Αγίου Χαραλάμπους όπου ο Λαμπάκης δι’ αρκετών παρουσίασε την αξία του και συνέστησε την προφύλαξίν του, καθώς και τον ναόν των Καλογραιών.
Μετά ταύτα έληξε η επίσκεψις και ήρχισαν τα σχόλια του κοσμάκη!
Αναγκαία δήλωσις περί του εν Καλάμαις Ναού του Αγίου Αθανασίου
«ΘΑΡΡΟΣ» 20 Μαΐου 1908
Επειδή δεν διετυπώθη εν τω Τύπω ακριβώς η εν τω Δημοτικώ Συμβουλίω γνωμοδότησίς μου κατά την 17 Μαΐου περί του Ναού του Αγίου Αθανασίου, δύνανται δε ως εκ τούτου ποικίλαι να εγερθώσι παρεξηγήσεις, δηλώ τι ακριβώς περί εν Καλάμαις Ναών και του Ναού του Αγίου Αθανασίου είπον:
Εδήλωσα ότι κατ’ αρχήν δι’ ουδέν χριστιανικόν μνημείον ουδεμιάς εποχής θα δώσω ποτέ γνώμην, όπως τούτο καταστραφή, αφού άλλως τούτο είναι και ο σκοπός της χριστιανικής αρχαιολογικής εταιρείας ης γραμματεύς και διευθυντής του Μουσείου τυγχάνω.
Ο εν Καλάμαις Ναός του Αγίου Αθανασίου έχει συνήθους τέχνης έργα του 1626, βαναύσεως επιδιορθωθέντα τω 1866, ουχ ήττον ο Ναός έστω και ούτω πρέπει να σωθή.
Εάν δε εις τας Καλάμας έπρεπε να κηρυχθή χριστιανικόν τι μνημείον ως εθνικόν κειμήλιον, τούτο έπρεπε πρώτον να είναι ο Ναός των Αγίων Αποστόλων ή ο του Νεκροταφείου ή έστω αυτό το πενιχρόν ναΰδριον του Αγίου Κωνσταντίνου ή όπερ προ ολίγου είδον Χριστιανικόν ερείπιον του Αγίου Σώστου ή του Αγίου Γεωργίου, άπαντα οικοδομήματα ΙΑ΄, ΙΒ΄, και ΙΓ΄ αιώνος, πολυτίμους φέροντα κεραμοπλαστικάς διακοσμήσεις, τελευταίον δε ηδύνατο να σκεφθή τις περί συνήθους έργου ΙΖ΄ αιώνος ως το του Αγίου Αθανασίου, ων βρίθει η Ελλάς.
Η μονομερής αύτη ανακήρυξις του Αγίου Αθανασίου ως εθνικού κειμηλίου χωρίς να ληφθώσιν υπ’ όψιν αι ανωτέρω εκκλησίαι, ηδίκησεν ου μόνον αυτάς δικαιουμένας του σεβασμού, αλλά και την γνωμοτοτήσασαν επιτροπείαν, μη διαγνώσασαν εις τινάς των εν Καλάμαις ναών έγκειται η πραγματική αρχαιολογική αξία.
Εάν δε και ελαχίστη αμφιβολία προβληθή ας πεμφθή οιαδήποτε εξ επιστημόνων ανδρών επιτροπεία όπως ίδη τους εν Καλάμαις ναούς και κρίνη περί της αληθείας των λεγομένων μου.
Λυπούμαι μόνον, διότι επί τοιούτων γνωμοτοτήσεων ουδέποτε η γενική Εφορεία ερωτά την γνώμην ειδικού σωματείου, οίον η Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία.
Ως εν παρόδω δ’ ειρήσθω ότι εν τη εφημ. των «Αθηνών» 11 Δεκεμβρίου 1906 εδημοσιεύθη υπό το όνομα Α. Αδαμαντίου μακρά τις διατριβή περί του Ναού τούτου εν η δεν υπάρχει είδος μωρίας δήθεν ως επιστημονική εκτίμησις αναφερόμενον.
Γ. Λαμπάκης
Υφηγητής της Χριστιανικής Αρχαιολογίας
Η οδός Υπαπαντής
«ΘΑΡΡΟΣ» 23 Μαΐου 1908
Το ανακαινισθέν και πάλιν ζήτημα του ναού του Αγίου Αθανασίου αναμφιβόλως θα επιδράση, ίνα μη είπωμεν επέδρασεν, εις το να μη διανοιχθή η οδός Υπαπαντής, ή να παρακωλυθή η διάνοιξις αυτής. Το Δημοτικόν Συμβούλιον εψήφισε και την προαπαιτουμένην πίστωσιν ώστε να μην υπάρχη ουδεμία δυσκολία να κανονισθή οριστικώς το ζήτημα τούτο, το οποίον ήδη από τριετίας ολοκλήρου απασχολεί την πόλιν μας.
Το όλον του κωλύματός, ως γνωστόν, έγκειται εις το ότι ο ναός ούτος εκηρύχθη εθνικόν μνημείον και συνεπώς απαγορεύεται η κατεδάφισίς του. Μακρά εγένετο περί τούτου συζήτησις και διαφωνία προέκυψεν αισθητοτάτη όσον αφορά την αρχαιολογικήν αξία του ναού. Υπερίσχυσε δε η γνώμη ότι έχει μεν κάποιαν αξίαν ο ναός, αλλά και αν εκλείψει, τούτο δεν θα καταστή αισθητόν ούτε εν τη επιστήμη, ούτε εν τη πόλει μας.
Επ’ αυτού δεν θα είπωμεν ημείς την τελευταίαν λέξιν, καθώς ούτε θ’ αποκρούσωμεν το λεγόμενον ότι γελούν μ’ εμάς συζητούντας δια τοιούτον ανάξιον συζητήσεως ζήτημα. Το πράγμα ανάγεται εις την επιστήμην, η οποία δεν εμποδίζει ημάς ν’ αποτελειώσωμεν το αρξανόμενον έργον της διανοίξεως της οδού. Ας αφεθή ο ναός εν τω μέσω της οδού και όταν συντελεσθή η διάνοιξις θα γίνη καταληπτότερον πόσον εμποδίζει ούτος, οπόταν πλέον αυτό το πράγμα θα οδηγήση αν πρέπει να μείνη ή όχι ο Ναός.
Ο Λαμπάκης τοιαύτην συμβουλήν έδωκε και δεν πρέπει να παρέλθη απαρατήρητος αύτη, διότι καθώς είναι φανερόν δια τον προσεκτικόν παρατηρητήν, το ζήτημα λύεται κατά το πλείστον.
Άλλωστε τι άλλο δύναται να γίνη; Πρέπει να λήξη το ζήτημα τούτο. Αν ήτο δυνατόν να έπαιρνε πίσω που λέγουν όσα εξώδευσεν ο Δήμος και να μη γίνη τίποτε, θα εχειροκροτούσαμεν εξ αγαλλιάσεως, αλλά δυστυχώς το γεγονός ουκ απογίνεται. Είμεθα ηναγκασμένοι να διανοίξωμεν την οδόν και προς τούτο πρέπει να σπεύσωμεν ν’ απαλλαγώμεν το ταχύτερον του τόσου συγκοινωνούντος τούτου ζητήματος.
Ας λάβουν λοιπόν την ανωτέρω υπόδειξιν σοβαρώς υπόψιν οι αρμόδιοι και ας εργασθούν ούτως ώστε να μας απαλλάξουν του φλέγοντος τούτου ζητήματος, δια να στρέψωμεν την προσοχήν μας και επί άλλων, εκ των πληθούντων, τα οποία μας περιβάλλουν και ων έχομεν και αισθανόμεθα σπουδαίαν την ανάγκην.
Ο ναός του Αγίου Αθανασίου
«ΘΑΡΡΟΣ» 24 Μαΐου 1908
Χθες υπεβλήθη υπό του Δημάρχου εις την Νομαρχίαν το ψήφισμα του Δημοτικού Συμβουλίου Καλαμών, δι’ ου εκφράζεται η ευχή προς το Υπουργείον υπέρ της αποστολής ενταύθα επιτροπής εξ ειδημόνων προς εξέτασιν της αρχαιολογικής αξίας του κηρυχθέντος ως Εθνικού Κειμηλίου Ιερού Ναού του Αγίου Αθανασίου.
Το ψήφισμα τούτο σήμερον υποβάλλεται υπό του Νομάρχου εις το Υπουργείον της Παιδείας.
