Το δηλώνω από την αρχή: η έννοια του «επιτελικού κράτους» βρίσκεται στην καρδιά των μοντέλων διακυβέρνησης που καλούμαι να επιλέξω ως πολίτης. Κατ’ επέκταση, τηρώ θετική στάση για εκείνους που το εντάσσουν ως κύριο υλικό στην πολιτική τους πλατφόρμα, όπως ο πρωθυπουργός Μητσοτάκης από την περίοδο ακόμα που είχε θέσει υποψηφιότητα για την προεδρία του κόμματος που κυβερνά.
Διατυπώνοντας μία μορφή ορισμού για να το συγκεκριμενοποιήσω: ορίζω ως επιτελικό κράτος εκείνο το μοντέλο διακυβέρνησης που διαμορφώνει πλαίσιο λειτουργίας στηριγμένο στον προγραμματισμό, το συντονισμό και τον έλεγχο εφαρμογής των δημόσιων πολιτικών. Μία κριτική προσέγγιση των πεπραγμένων αυτής της κυβέρνησης, κατά τους 20 μήνες της μέχρι τώρα θητείας της, οδηγεί στη διαπίστωση ότι επιχειρήθηκε συνειδητά η θέση σε λειτουργία επιτελικού κράτους, και μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις με χειροπιαστά αποτελέσματα, που αναγνωρίζονται από μεγάλο ποσοστό πολιτών, μεγαλύτερο από την εκλογική της βάση, όπως φαίνεται κατά τις μετρήσεις γνώμης που βλέπουν το φως της δημοσιότητας.
Όμως, με την πρόοδο του χρόνου διακυβέρνησης άρχισαν να φαίνονται και οι αρνητικότητες στην εφαρμογή αυτού του δύσκολου εγχειρήματος. Ας τα δούμε αναλυτικότερα.
Η επιλογή ατόμων, αναγνωρισμένου κύρους, γνώσεων και εμπειρίας για τις θέσεις υπουργών, σε κρίσιμες, για τη δημιουργία και λειτουργία επιτελικού κράτους, θέσεις (υπουργών, υφυπουργών, γενικών γραμματέων), αποτέλεσε μία ισχυρή ώθηση για το μετασχηματισμό της έννοιας και του περιεχομένου του επιτελικού κράτους σε πράξη. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και ο Κυριάκος Πιερρακάκης για το νεοσύστατο υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής, που οι πολιτικές του διαχέονται σε ολόκληρο το φάσμα των κυβερνητικών ενεργειών. Όλοι οι πολίτες, λίγο ή πολύ, γευόμαστε τα θετικά αποτελέσματα από τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις που άπτονται της καθημερινότητάς μας. Μία από τις πρώτες ενέργειές του ήταν να προσλάβει ως ειδικό σύμβουλο έναν από τους πρώην πρωθυπουργούς της Εσθονίας (του μικρού σκανδιναβικού κράτους που βρίσκεται δυτικά της Ρωσικής Πετρούπολης), που πράγματι έχει συμβάλει αποτελεσματικά στο σχεδιασμό πολλών από τις μεταρρυθμίσεις που έφθασαν μέχρι τον μέσης ψηφιακής κατάρτισης Έλληνα πολίτη. Ας σημειωθεί ότι η Εσθονία αποτελεί, αν όχι το πρώτο, ένα από τα πρώτα κράτη – μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης με επιτελικές λειτουργίες στηριγμένες σε ψηφιακούς μετασχηματισμούς που ο υπουργός μας επιδιώκει η αντίστοιχη τεχνογνωσία να μεταφερθεί στη χώρα μας. Τότε που έγινε αυτή η επιλογή σκέφθηκα να γράψω ένα κειμενάκι για δημοσίευση με τίτλο παρμένο από τραγούδι του Διονύση Σαββόπουλου: Εδώ είναι Βαλκάνια δεν είναι παίξε – γέλασε. Ήλθε άλλη επικαιρότητα και έφυγε αυτή η σκέψη, αλλά τώρα, με την έντονη χιονόπτωση στην Αττική και τα δυσλειτουργικά προβλήματα για το επιτελικό κράτος που δημιούργησε, ξανάρθε. Την εκθέτω στη συνέχεια:
Στο επιτελικό κράτος, για να φθάσουν μέχρι τους πολίτες οι πολιτικές επιλογές που θέτει σε εφαρμογή, χρειάζεται καλούς αγωγούς για τη μεταφορά τους, δηλαδή πολιτικών προσώπων που το πιστεύουν, υπαλλήλων που το ενστερνίζονται και ευέλικτων θεσμικών πλαισίων εφαρμογής. Η κουλτούρα για τη διαμόρφωσή τους είναι μακροχρόνια υπόθεση, για να μη γράψω μακραίωνη, Η Εσθονία, ένας μεικτός λαός από Σκανδιναβούς και Σλάβους κατοίκους, υπέστη πριν από 6-7 αιώνες βίαιη ομογενοποίηση σε εκσυγχρονιστικές, για εκείνη την εποχή, βάσεις από τους Τεύτονες Ιππότες, που της επέβαλαν τον προτεσταντισμό και την ηθική της εργασίας, ανεβάζοντας και το μορφωτικό επίπεδο, για την αντιμετώπιση των κρίσιμων για την επιβίωση των κατοίκων της εμποροναυτικών δραστηριοτήτων. Στη συνέχεια αυτών των αιώνων ήλθαν οι εφτά δεκαετίες σοβιετικής επιβολής που εμπέδωσαν την ομογενοποίηση, που όμως στην πλειοψηφία της παρέμεινε στις αρχικές θεσμικές βάσεις. Έτσι, η επαναλειτουργία κατά τη δεκαετία του 1990, ως ανεξάρτητου κράτους, αυτής της χώρας, βρήκε πολίτες έτοιμους να βαδίσουν με γοργά βήματα στην ψηφιακή εποχή. Στη χώρα μας η επικρατούσα κουλτούρα, εκείνη που είχε διαμορφωθεί κατά τους τέσσερις αιώνες της οθωμανικής επιβολής, στηριζόταν στη διαφυγή από τις συνέπειες της σκλαβιάς και σε ατομικιστικού χαρακτήρα συμπεριφορές διάσωσης από τους μόνιμους κινδύνους. Ψήγματα αυτής της κουλτούρας παραμένουν ακόμα και στις ημέρες μας, δύο αιώνες από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους. Στη διατήρησή τους συντέλεσε και η διαχρονική λειτουργία του κράτους μας ως κομματικού βραχίονα με σχέσεις προστασίας για τους πολίτες – ψηφοφόρους των κομμάτων εξουσίας.
Σε αυτό το πλαίσιο καλείται να λειτουργήσει το δικό μας επιτελικό κράτος. Παρ’ όλα αυτά στις θεσμικές μεταρρυθμίσεις που δεν απαιτούν ενδιάμεσες διαμεσολαβήσεις, τα αποτελέσματα είναι χειροπιαστά και αναγνωρίσιμα από όλους. Το πρόβλημα έγκειται εκεί που υπάρχουν ενδιάμεσες διαμεσολαβήσεις, όπως πρόσφατα στα προβλήματα ηλεκτροδότησης – υδροδότησης που παρουσιάστηκαν κατά τις χιονοπτώσεις στην Αττική. Το αποτέλεσμα θα κριθεί από το αν οι κυβερνητικές επιλογές, εκτός από τις θεσμικές νομοθετήσεις, κατέβουν σε χαμηλότερο επίπεδο, δηλαδή στις επιλογές των προσώπων που θα συντονίζουν και εκείνων που θα ελέγχουν την εφαρμογή των κυβερνητικών επιλογών σε όλα τα επίπεδα διοίκησης μεταξύ κυβέρνησης και πολιτών. Θα βρεθούν κατάλληλα πρόσωπα;
Του Νίκου Ευστρ. Μαραμπέα
