Το να είσαι καλλιτέχνης και γυναίκα στην Ελλάδα είναι, από μόνο του, μια τεράστια περιπέτεια. Αποφασίζεις ότι πρέπει να το κάνεις, με πλήρη συνείδηση των δυσκολιών του εγχειρήματος. Μια τέτοια περίπτωση είναι η μουσικός Σοφία Λαμπροπούλου.
Σημαντικό ρόλο στη ζωή της έπαιξε το Δημοτικό Ωδείο Καλαμάτας. Η σχέση της με την πόλη ξεκινά το 1986, χρονιά του μεγάλου σεισμού, όταν οι γονείς της μετακόμισαν από την Αθήνα.
Στην εφημερίδα “Αυγή της Κυριακής” διαβάσαμε ένα πολύ όμορφο αφιέρωμα στην καριέρα της με την υπογραφή του Ιλάν…
Δάσκαλοι και φίλοι
«Για όποιον έζησε την Καλαμάτα μετά τους σεισμούς του 1986, από τη μία επικρατούσε χάος και από την άλλη μια εντυπωσιακή στροφή προς τον πολιτισμό… Δεν ήταν μόνο το ωδείο, αλλά ολόκληρος ο πολιτιστικός χάρτης της πόλης που άλλαξε. Είχαμε τότε την ευκαιρία να έρθουμε σε επαφή με όλες τις μορφές τέχνης και να επιλέξουμε αυτό που ταίριαζε στον καθένα μας. Τι να πρωτοθυμηθώ; Τα εικαστικά, το χορό, το θέατρο, τον κινηματογράφο, τη μουσική; Αν ήθελες, μπορούσες να περάσεις από όλα και να επιλέξεις αυτό που σου ταίριαζε περισσότερο».
Εκεί η Σοφία είχε την τύχη να ξεκινήσει τη μουσική της πορεία δίπλα σε ανθρώπους όπως ο διευθυντής του Ωδείου Γιώργος Κουρουπός, η Ελένη Ζαχαράκη και η Νέλλη Σεμιτέκολο, από τις οποίες διδάχτηκε το πιάνο.
Κάποιοι απ’ τους «δάσκαλους» που γνώρισε αργότερα ήταν η Robyn Schulkowsky -η περκασιονίστρια και συνθέτις που η συνεργασία τους στο πρότζεκτ «Sunday» τoυ 2014 επηρέασε βαθιά τη σκέψη της Σοφίας για τη μουσική-, ο Ballake Sissoko, αυτός ο δεξιοτέχνης της αφρικανικής άρπας kora από το Μάλι και ο απών από το 2017 καλός μας φίλος Άγγελος Μαστοράκης, που σήμαινε πολλά για τη Σοφία.
«Η πρώτη σημαντική επιβράβευση από έναν καλό δάσκαλο είναι να σε θέλει δίπλα του. Όμως, ο πραγματικά ξεχωριστός δάσκαλος είναι αυτός που σε διώχνει από κοντά του για να μην εγκλωβιστείς κάτω από την επιρροή του» αναλογίζεται η Σοφία.
Κανονάκι, το «πιάνο της Ανατολής»
Το κανονάκι είναι για τις παραδόσεις της Ανατολής ό,τι είναι το πιάνο για την κλασική μουσική της Δύσης. Και kanun στα τούρκικα και στα αραβικά σημαίνει τον «κανόνα», τον νόμο. Πρώτη φορά το άκουσε να συνδυάζει την άρπα και τα κρουστά που ονειρευόταν να μάθει σε έναν δίσκο του Αντώνη Απέργη. Το 2003, όταν τελείωσε τις σπουδές στη βυζαντινή μουσική, η Σοφία μετακόμισε στην Τουρκία για να αφοσιωθεί στη μελέτη της οθωμανικής μουσικής και να μελετήσει το κανονάκι «στην πηγή».
Στην Κωνσταντινούπολη έκανε μαθήματα τεχνικής δίπλα στον Ahmet Meter, τον άνθρωπο που εξέλιξε τη δεξιοτεχνία του οργάνου, καθώς και Μακάμ και ρεπερτόριο της οθωμανικής μουσικής με τους Omer Egdodular και Necati Celik. Το να ζεις, όμως, στην Πόλη είναι, από μόνο του, μια σπουδαία εμπειρία. «Είναι μια χαοτική πόλη, που, όταν κάνεις το λάθος να πεις ότι την κατανόησες, αυτή σε διαψεύδει με έναν τρόπο αμείλικτο. Μια συνεχής πρόκληση σ’ όλα τα επίπεδα» θυμάται.
«Ταξιδευτής» και όχι τουρίστας
Η Σοφία Λαμπροπούλου έχει έναν ξεχωριστό, προσωπικό ήχο, που παντρεύει την ελληνική λαϊκή μουσική και τις μουσικές παραδόσεις της Μεσογείου με τον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό. Ταξιδεύοντας αποκομίζει νέες εμπειρίες και αυτό που εύχεται είναι να το κάνει «ως ταξιδευτής και όχι ως τουρίστας».
Η σχέση της με τη Βουδαπέστη ξεκίνησε πριν από δεκαπέντε χρόνια. Στη διάρκειά τους είχε πολλές ευκαιρίες να αναπτύξει σχέσεις μουσικές αλλά και προσωπικές με κάποιους απ’ τους πιο σημαντικούς μουσικούς, όπως ο Kalman Balogh, o Viktor Toth, ο Miklos Lukacs και η διεθνούς φήμης περσόνα της world music Marta Sebestyen.
Στην Ουγγαρία του Viktor Orbαn
Μετακόμισε στη Βουδαπέστη τον Αύγουστο του 2015, όταν ξεκίνησαν τα γεγονότα στο σταθμό Keleti, τα οποία σηματοδότησαν την αρχή της προσφυγικής – μεταναστευτικής κρίσης στην Ευρώπη. Τα νότια σύνορα της Ουγγαρίας έκλεισαν με συρματοπλέγματα και από τότε η χώρα μπήκε σε μία περίοδο ακραίας πολιτικής περιδίνησης.
Η επιρροή του ακροδεξιού πρωθυπουργού Viktor Orban απλώθηκε σαν χείμαρρος σε οργανώσεις, εκπαιδευτικά ιδρύματα και επιχειρήσεις.
Οι αντίθετες φωνές απομονώθηκαν ή αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα. Σε αυτό το κλίμα το 2017 η Σοφία μαζί με το σύντροφό της Σωτήρη Μπέκα αποφασίζουν να καταγράψουν τις εξελίξεις σχετικά με την προσπάθεια της μονολιθικής, αντιδημοκρατικής αλλαγής στη χώρα.
Αφορμή γι’ αυτό υπήρξε η φήμη ότι το αρχείο του Ούγγρου φιλοσόφου Gyorgy Lukacs απειλείται με κλείσιμο. Στο ντοκιμαντέρ τους μιλούν σπουδαίες προσωπικότητες, όπως η Agnes Heller, η Vera Ligeti, ο Βασίλης Βασιλικός, ο Anselm Jappe, ο Michael Lowy, ο Κωνσταντίνος Καβουλάκος και ο Νίκος Βλαχάκης ανάμεσα σε άλλους. Τελικά το αρχείο πράγματι έκλεισε πριν ολοκληρωθεί το ντοκιμαντέρ, για το οποίο η Σοφία υπογράφει και τη μουσική, μαζί με το συνεργάτη της Γιάννη Σαξώνη. Από τον Αύγουστο του 2020 η Σοφία και ο Σωτήρης μένουν πια μόνιμα στη Βιέννη.
Σχέσεις μουσικής, σχέσεις ζωής
Ο σχέσεις της με τους ανθρώπους που παίζει είναι μακροχρόνιες και βιωματικές. Δεκάδες όμορφες στιγμές επάνω στη σκηνή με ανθρώπους όπως η Marta Sebestyen, η Mamak Khadem, η Ghada Shbeir, ο Dominique Vellard, ο Efren Lopez, η Tijana Stankovic, ο Βασίλης Κετεντζόγλου και οι Lost Bodies.
Μια από τις ιδιαίτερα σημαντικές συνεργασίες της Σοφίας είναι αυτή με το συνθέτη John Psathas στo “Νο man’s land”, με αποκορύφωμα την περιοδεία του έργου στη Νέα Ζηλανδία το 2016, αλλά και οι συναντήσεις με αξιοσημείωτους ανθρώπους εκτός σκηνής, όπως ο Gyorgy Kurtag, η Marta Kurtag και ο Christian Wolff, ο Luca Bigazzi και ο Gyula Csapo.
Με τα λόγια της Σοφίας
«Ό,τι και να κάνεις, πάντα πρέπει να γυρίζεις στη βάση σου, να κλείνεις τον κύκλο, να επαναπροσδιορίζεσαι και να ξαναρχίζεις, χωρίς πολλές σκέψεις. Να ξαναπερνάς από τα μέρη που έχεις περάσει και, πού ξέρεις, μπορεί κάποτε να δεις κάτι που δεν πρόσεξες την προηγούμενη φορά».
«Ένας μουσικός πρέπει να ζει βαθιά για να μπορεί να έχει ιστορίες να αφηγηθεί μέσω της τέχνης του. Να απαιτεί, να έρχεται σε σύγκρουση, να κλείνει πόρτες, να λέει ‘όχι’. Να προχωράει χωρίς προστατευτικές δικλίδες. Με τα μάτια του κλειστά. Σε ένα τόσο αφηρημένο σύμπαν, όπως είναι αυτό της μουσικής, όλα συμβαίνουν μόνο μία φορά, όπως και στη ζωή. Είναι κάτι που γεννιέται και χάνεται ταυτόχρονα. Πρέπει να αγαπάς πολύ αυτό που κάνεις για να συνεχίζεις υπό οποιεσδήποτε συνθήκες».
Ο Σίσυφος και η πεταλούδα
Ανάμεσα στις άπειρες πολύμορφες συνεργασίες της με μουσικούς απ’ όλον τον κόσμο, από το 1998 μέχρι και σήμερα, η Σοφία Λαμπροπούλου έπαιξε με πολλές σημαντικές φωνές και δημιουργούς της χώρας μας όπως η Δόμνα Σαμίου, ο Χρόνης Αηδονίδης, η Γλυκερία, ο ντράμερ της τζαζ Γιώργος Τρανταλίδης, ο Θοδωρής Κοτονιάς, ο Κάρολος Βουτσινάς και άλλοι, εξίσου σημαντικοί, ων ουκ έστιν αριθμός.
Όταν δεν ταξιδεύει, η Σοφία γράφει μουσική ή παρουσιάζει σεμινάρια για το κανονάκι και την ελληνική λαϊκή μουσική. Ύστερα από μια μακρά μουσική γνωριμία και συνεργασία με τον κλασικό κιθαρίστα Βασίλη Κετεντζόγλου, οι δύο κυκλοφόρησαν το άλμπουμ με τίτλο «Butterfly» (πεταλούδα) για τη δισκογραφική Odradek.
Ο μύθος του Σίσυφου
Το CD “Sisyphus”, o πρώτος προσωπικός της δίσκος, κυκλοφόρησε τις τελευταίες μέρες της πρώτης χρονιάς της πανδημίας, το Δεκέμβριο του 2020, και πάλι από την αμερικανική Odradek. Πηγή έμπνευσής του υπήρξε ο αρχαίος ελληνικός μύθος του Σίσυφου και η ερμηνεία που του έδωσε ο Albert Camus: «ένας αέναος κύκλος, μια τιμωρία».
Σύμφωνα με τον Καμύ, ο Σίσυφος καταφέρνει να μεταλλάξει την τιμωρία που του έχουν επιβάλει οι θεοί σε κάτι δημιουργικό, ίσως για να τους ξεγελάσει ακόμη μια φορά. Στον «Μύθο του Σίσυφου» ο Καμύ ανυψώνει τον Σίσυφο ως έναν «παράδοξο» ήρωα, ενώ ο Frederick Karl αναφέρει: «Ο άνθρωπος που αγωνίστηκε για να φτάσει στα ύψη μόνο και μόνο για να ριχτεί στα βάραθρα ενσαρκώνει όλα τα ιδανικά του Κάφκα, μένοντας ο εαυτός του, μόνος και μοναχικός».
Στο “Sisyphus” το «Μοιρολόι του τέλους και της αρχής» ανοίγει το δίσκο με την εκφραστική φωνή της Marta Sebestyen που παίζει και ποιμενικό αυλό. Συμμετέχουν η Σοφία Ευκλείδου στο τσέλο και η Ουρανία Λαμπροπούλου σαντούρι, συνδέοντας το τέλος με την αρχή. Όπως στη ζωή ή όπως σε μια λαϊκή γιορτή. Όπως π.χ. στα Ζαγόρια της Ηπείρου, όπου το πανηγύρι ξεκινάει με ένα μοιρολόι.
