Η πόλις χθες αφυπνίσθη με εντελώς ασυνήθη όψιν. Οι αραιοί διαβάται με κάπως πεφοβισμένον βλέμμα παρετήρουν προς τον σιδηροδρομικόν σταθμόν.
Όσον επροχώρει η ώρα επί τοσούτον οι δρόμοι εγέμιζαν διαφόρων πολιτών, εκ των οποίων οι πλείστοι διηυθύνοντο προς τον σταθμόν δια να ροφήσουν με βουλιμίαν τα εκ των χωρικών πληροφορίας.
Και σχεδόν πάντοτε, ηρώτων: Έρχονται; Πόσοι είναι; Είναι ωπλισμένοι; Πού είναι τώρα;
Αι αρχαί
Από της 5ης πρωινής ο Νομαρχών Σταματόπουλος, ο Εισαγγελεύς Ψυχαλίνος, ο Φρούραρχος Λ. Καλκανδής, ο Διευθυντής της Αστυνομίας Παζούρος και οι αστυνόμοι Πανουσόπουλος και Κωνσταντινίδης μετά του Σιδ. Σταθμάρχου διεξήγον συνεννοήσεις περί των μέτρων, α έδει εκ των περιστάσεων να λάβωσιν, ενώ συγχρόνως το σιδ. τηλ. σύρμα εδονείτο μεταβιβάζον διαταγάς και λαμβάνον πληροφορίας.
Τι γίνεται έξω
Εις το τοπικόν εκ Κυπαρισσίας τραίνον πολλοί εκ των χωρικών εισήλθον εις Διαβολίτσιον, Μελιγαλά και Τζεφερεμίνην ερχόμενοι εδώ δια το συλλαλητήριον.
Την άφιξιν του τραίνου εις τον σταθμόν μεν Ασλάναγα ανέμενεν πλήθος χωρικών με μαύρας σημαίας και εν κραυγαίς αναγκάσαν την ατμομηχανήν να αποχωρισθή των οχημάτων και να κατέλθη εις το Ασπρόχωμα.
Κατόπιν δια ιαχών και με τας λέξεις «όλοι κάτω, θα πάμε με τα πόδια» ηνάγκασαν τους εκ των Δήμων Ανδανείας, Οιχαλίας, Ιθώμης και Αμφείας χωρικούς να κατέλθουν.
Κατόπιν της εκφωνήσεως ενός λόγου, όστις εξηρέθισε τα πνεύματα των χωρικών, υπό την οδηγίαν δύο μαύρων σημαιών, φερουσών την λέξιν «Σταφίδα» και τους ήχους μιας σάλπιγγος: «Κάτω η Ενιαία, πεινάμε, κάτω οι κλέφτες», το πλήθος ακολουθούν την σιδηροδρομικήν γραμμήν βαίνει εις τας Καλάμας.
Εις τους άλλους σταθμούς
Εις τους σταθμούς Μικρομάνης, Θουρίας και Ασπροχώματος, άλλοι χωρικοί, άλλοι λόγοι, πυροβολισμοί, σαλπίσματα και διάτοροι φωναί. Ενώνονται όλοι, οι πλείστοι των οποίων φέρουν όπλα και γκράδες, μεταξύ των οποίων κυριαρχούν οι αγροφύλακες, και με φωνάς τρομακτικάς αράς και βλασφημίας εξακολουθούν την δια Καλάμας πορείαν των.
Πολλοί εις τον σταθμόν Ασπροχώματος λαβόντες γνώσιν των αυστηρών μέτρων των Αρχών αφήνουν τα όπλα των εις τα διάφορα μαγαζειά ενώ άλλοι λαμβάνουν την προς τα χωρία των άγουσα.
Στρατοκρατία
Ενώ όλα αυτά συνέβαινον εις τους διαφόρους σιδηροδρομικούς σταθμούς και εις την σιδηροδρομικήν γραμμήν, εις την πόλιν μας παρετηρείτο άλλη ζωηροτάτη κίνησις. Ο κόσμος έσπευσε προς όλας τας διευθύνσεις δια να ίδη, ακούση, πληροφορηθή.
Αι Αρχαί δίδουν εντόνους διαταγάς. Η πόλις στρατοκρατείται.
Εις λόχος με σάλπιγγας παρατάσσεται προς του σιδηροδρομικού σταθμού, έτερος διαιρούμενος εις δύο φυλάσσει το Υποκατάστημα της Προνομιούχου, έτερος μεταβαίνει εις την οδόν Καλαμών – Μεσσήνης και έτερος καταλαμβάνει το δυτικόν μέρος της κάτω πλατείας.
Ολόκληρος η αστυνομική δύναμις διαιρεθείσα εις δύο, τοποθετείται η μεν πρώτη υπό τον υπομοίραρχον Κωνσταντινίδην εις τον σιδηροδρομικόν σταθμόν, η δε ετέρα εις την πλατείαν. Ο αστυνόμος Πανουσόπουλος έφιππος με εφίππους υπαξιωματικούς και χωροφύλακας τρέχει πανταχού.
Έρχονται – έρχονται
Είναι η μόνη ψυχολογική στιγμή, κατά την οποίαν οι Καλάμιοι τα έχασαν.
Τι πρέπει να κάνουν εν η περιπτώσει συμβή σύρραξις; Συζητούν, σχολιάζουν, κρίνουν, επικρίνουν. Σχηματίζονται όμιλοι και αναπτύσσονται διάφοροι γνώμαι. Τας σκέψεις και τα σχόλια διακόπτει μία λέξις, η λέξις «έρχονται».
Όντως την στιγμήν αυτήν επιφαίνεται η κεφαλή της διαδηλώσεως εκείθεν του εργοστασίου Σταματελάκη. Την εμφάνισίν των οι χωρικοί καθιστούν γνωστήν δι’ ολίγων πυροβολισμών και αγρίων φωνών «πεινάμε, κάτω η Ενιαία».
Η υπό τον Κωνσταντινίδην αστυνομική δύναμις τίθεται προ των αφιχθέντων χωρικών με εφ’ όπλου λόγχην.
Αι Αρχαί σπεύδουν και καθιστούν γνωστόν εις αυτούς ότι είναι ελεύθεροι να διαδηλώσουν το φρόνημά των, αλλά εν πάση νομικότητι και άνευ πυροβολισμών.
Ο Νομαρχών Σταματόπουλος δηλοί προς την επιτροπήν του συλλαλητηρίου ότι πάσα έκνομος πράξις των χωρικών θα αντιμετωπίση το κράτος του Νόμου και καθιστά υπεύθυνον την επιτροπήν δια πάσαν παρεκτροπήν.
Εις τας συστάσεις του Σταματοπούλου οι χωρικοί εν χορώ φωνάζουν: «όχι, όχι, είμεθα ήσυχοι, δεν ήρθαμε να σκοτώσωμε, ήρθαμε να κλάψουμε την πείνα μας. Μας κλέπτουν, μας παίρνουν το ψωμί από το στόμα των παιδιών μας. Ήσυχα, μωρέ παιδιά, ήσυχα».
Μετ’ ολίγον καταφθάνουν και οι λοιποί χωρικοί, οίτινες συγκεντρούνται προ του Τσίτουρα, όστις παρακαλεί αυτούς ν’ αποφύγουν τους πυροβολισμούς και τας ταραχάς.
Μετά ταύτα όπισθεν των χωρικών τοποθετείται εις λόχος και ούτω η διαδήλωσις βαίνει προς την πλατείαν. Όταν εκείνος ο εκ των χωρικών όγκος, ανερχόμενος εις 1.200 περίπου άτομα, έφθασε εις την νέαν πλατείαν, ρίπτονται ολίγοι πυροβολισμοί, ενώ φωναί εκκωφαντικαί δονούν τον αέρα. Τελεία σύγχυσις γλωσσών και ιδεών, αληθής Βαβυλών.
-Κάτω, κάτω οι κλέφτες, θα τους βάλουμε φωτιά, μας έψησαν, μας έψησαν, θα τους φάμε, θα τους βάλουμε δυναμίτιδα, α-α-α-α-!!!
Η διαδήλωσις διέρχεται το Υποκατάστημα της Προνομιούχου φυλασσόμενον υφ’ ενός λόχου. Είναι η κρισιμωτέρα στιγμή. Θα επιτεθούν; Αλλά τότε τι θα γείνη; Ο λοχαγός Μαυρομιχάλης αρχηγός του λόχου μειδιών, χαιρετά τους χωρικούς. Το αυτό πράττουν οι υπαξιωματικοί και οι στρατιώται. Αυτό ήτο εν μέτρον έξοχον, καταπραϋντικόν.
Οι χωρικοί όμως πρέπει να ξεσπάσουν. Πρέπει κάτι να κάνουν. Και αρχίζουν με φωνάς ουρανομήκεις μέχρι ξεσχίσματος του λάρυγγος:
«Α-α-α-α!. Κάτω οι κλέφτες, κάτω η Ενιαία, φωτιά, φωτιά. Μας έφαγε, μωρ’ αδέλφια, μας ήπιε το αίμα της καρδιάς μας, φωτιά, δυναμίτη».
Ο στρατός μειδιά, χαιρετά. Οι χωρικοί ενθουσιάζονται και προχωρούν, αντιπαρερχόμενοι την Προνομιούχον.
Ήδη βαίνουν με ιαχάς με τρομακτικάς βλασφημίας και κατάρας προς την πλατείαν την οποία έχει καταλάβει ο στρατός. Από παντού στρατός και χωροφύλακες. Οι χωρικοί πανταχόθεν αποκεκλεισμένοι.
Εις την πλατείαν
Εισέρχονται οι διαδηλωταί εις την πλατείαν έχοντες εστραμμένα τα βλέμματα προς τον Εμπορικόν Σύλλογον, από τον εξώστην του οποίου ανέμενον τον ρήτορά των. Φωναί, ύβρεις κατά της ενιαίας συγκεχυμέναι. Καθείς φωνάζει ό,τι θέλει και όσο αντέχουν οι πνεύμονές του. Αίφνης από τον εξώστην του Ξενοδοχείου ο «Ερμής» επιφαίνεται ο δικηγόρος Παν. Σπηλιώτης, όστις δια γλαφυράς γλώσσης διεκτραγωγεί τα δεινά των σταφιδοπαραγωγών, τα βάσανα, τας θυσίας, τας στερήσεις τας οποίας υφίστανται χάριν της σταφίδος, την οποίαν η προνομιούχος δια των απανθρώπων μέσων προσπαθεί ν’ αφαιρέση από τους χωρικούς εκείνους, οι οποίοι πάντοτε πληρώνουν χωρίς να δύνανται να ίδουν καλήν ημέραν.
Ψέγει δριμύτατα την Εταιρείαν, ήτις ουδενός εφείσθη χάριν κερδοσκοπίας και συνιστά νομιμότητα και ησυχίαν, αφού μάλιστα η Κυβέρνησις μετά πατρικής μερίμνης ανέλαβε την υποστήριξιν των συμφερόντων των παραγωγών.
Μετά ταύτα υπό τα χειροκροτήματα και τας επιδοκιμασίας των διαδηλωτών ανέγνωσε το κάτωθι ψήφισμα!
«Ο λαός των επαρχιών Καλαμών και Μεσσήνης, συνελθών σήμερον την 11ην ώραν π.μ. εις συλλαλητήριον και ακούσας του δικηγόρου Παν. Σπηλιώτη, ψηφίζει:
Διαμαρτύρεται μετ’ αγανακτήσεως κατά της υπούλου αποφάσεως της προνομιούχου αντιστρατευομένης εις τα αληθή συμφέροντα των σταφιδοπαραγωγών και διηνεκώς παραβιαζούσης την σύμβασιν.
Εκφράζει μετ’ εμπιστοσύνης θερμήν ευχήν εις την Κυβέρνησιν, ίνα αύτη μετέλθη παν μέσον εις την μεταβολήν της ληφθείσης αποφάσεως της Προνομιούχου.
Συνιστά αυστηρότερον και δικαιότερον τον έλεγχον της Κυβερνήσεως εκ του τρόπου καθ’ ου η προνομιούχος διοικείται εμπιστευομένη την τύχην αυτής και τα συμφέροντα των παραγωγών εις τας χείρας ανθρώπων εκμεταλλευομένων την εμπιστευτικήν θέσιν των.
Αναθέτει την διαβίβασιν του παρόντος ψηφίσματος προς την Κυβέρνησιν και ορίζει επιτροπήν αποτελουμένην εκ των Π. Τσίτουρα, Ι. Γαλανοπούλου, Π. Νικολοπούλου, Σπ. Λούπη, Α. Σχινά, Κ. Αγγελοπούλου και Κ. Μπαρδοπούλου».
Την ανάγνωσιν του ψηφίσματος υποδέχονται χειροκροτήματα και φωναί:
«Εύγε, εύγε, μάλιστα, κάτω οι τύραννοι, κάτωωωω».
Ο Π. Τσίτουρας
Μετά ταύτα λαμβάνει τον λόγον ο Π. Τσίτουρας, όστις δι’ ολίγων ερμηνεύει άρθρα τινά της συμβάσεως δια των οποίων, ως λέγει, διαφαίνεται ο δόλος της Προνομιούχου. Το αλαλάζον πλήθος μυκάται, χειροκροτεί, φωνάζει.
Ο Τσίτουρας κατόπιν εν νευρική ταραχή συνιστά ησυχίαν και τάξιν.
Εις την Νομαρχίαν
Ο Νομαρχών και ο Εισαγγελεύς από το δυτικόν εξώστην του Εμπορικού Συλλόγου παρηκολούθουν το συλλαλητήριον, έφυγον δε μόλις το πλήθος ήρχισε να προχωρή προς την Νομαρχίαν δια την επίδοσιν του ψηφίσματος.
Η επίδοσις του ψηφίσματος
Εντός των γραφείων του Νομαρχεύοντος όλαι αι αρχαί ανέμενον την επιτροπήν του συλλαλητηρίου, ήτι αμέσως κατέφθασε, προηγηθείσα των διαδηλωτών, οίτινες με πρωτοφανή αλλαλαγμόν ενόμιζον ότι δια της φωνής θα επιφέρουν το ποθούμενον αποτέλεσμα.
Η επιτροπή εισερχομένη εις την Νομαρχίαν επιδίδει το ψήφισμα προς τον Σταματόπουλον, προς ον αναπτύσσει προφορικώς το δίκαιον των χωρικών.
Το πλήθος έξω κυριολεκτικώς μαίνεται και δεν αφήνει κανέναν ν’ ακούση τι λέγει η επιτροπή. Τούτο αναγκάζει τον Σταματόπουλον να εξέλθη εις το παράθυρον και να είπη:
«Κύριοι όταν σεις φωνάζετε, πώς θέλετε ν’ ακούσωμεν τι μας λέγει η επιτροπή σας. Παύσατε παρακαλώ διότι δεν είναι επί τέλους κατάστασις αυτή».
Το πλήθος ησυχάζει επ’ ολίγον δια να επαναλάβει αγριώτερον τας φωνάς. Εξέρχεται εις το παράθυρον ο Εισαγγελεύς και λέγει προς τους φωνασκούντας:
«Τι κάνετε έτσι; Είναι εκδήλωσις αυτή φρονήματος; Ησυχάσατε, διότι άλλως δεν δυνάμεθα να εργασθώμεν από τας φωνάς».
Μετά την επίδοσιν του ψηφίσματος και την προφορικήν ανάπτυξιν της ευχής του λαού, ο Σταματόπουλος εις μεν την επιτροπήν συνιστά νομιμοφροσύνη, διότι άλλως θα λειτουργήση ο Νόμος, εις δε το πλήθος λέγει περίπου τα εξής:
«Κύριοι, έλαβον το ψήφισμά σας, το οποίον θα μεταβιβάσω αυτήν την στιγμήν προς την Κυβέρνησιν. Εστέ βέβαιοι, ότι η Κυβέρνησις θα πράξη το καθήκον της. Τώρα διαλυθήτε ησύχως. Τούτο σας συνιστώ θερμώς. Προσέξατε. Δεν θα επιτρέψωμεν εις κανένα να διαταράξη την ησυχίαν».
-Μάλιστα – ναι – ναι!!!
Και πάλιν εις την πλατείαν
Το πλήθος προχωρεί προς την πλατείαν εις την οποία συγκεντρούται. Επί του εξώστου του ξενοδοχείου ο «Ερμής» ο δικηγόρος Σταθουλόπουλος λέγει ολίγα προς τους χωρικούς. Εξηγεί προς το πλήθος ότι το δίκαιόν των είναι μέγα και πάντες το αναγνωρίζομεν. Λέγει ο Σταθουλόπουλος ότι η υπόθεσις ευρίσκεται εις χείρας της Δικαιοσύνης της πατρίδος μας. Η κυβέρνησις υποστηρίζουσα εκθύμως τα συμφέροντά σας, παρέπεμψε την υπόθεσιν προς το Εφετείον των Αθηνών, το οποίον μετ’ ολίγας ημέρας θα εκδώση την απόφασίν του.
Διαλυθήτε ησύχως και αναφωνήσετε μετ’ εμού: Ζήτω η Κυβέρνησις.
-Ζήτω, ζήτωωωω!
Λιθοβολισμοί
Μερικοί εκ του πλήθους, οι ζωηρότεροι, προσπαθούν να εκβιάσουν την θύραν του Εμπορικού Συλλόγου, αλλά ταχέως αφήνουν το έργον των, ενώ οι λοιποί δια λίθων κατά των παραθύρων και της ταράτσας αποδοκιμάζουν φωνάζοντες:
«Θάρθουμε πάλι την Τετάρτην και την Κυριακήν».
Εις τον σιδηρόδρομον
Την 4ην απογευματινήν ώραν οι χωρικοί συνεκεντρώθησαν εις τον σιδηροδρομικόν σταθμόν καταλαβόντες τα διάφορα οχήματα αυτού. Επειδή ήτο αδύνατον, λόγω του μεγάλου αριθμού των επιβατών, να εκκινήση το τραίνον, η αμαξοστοιχία δεν εξετέλεσε το ταξείδιόν και ούτω οι χωρικοί ηναγκάσθησαν πεζή να επιστρέψουν εις τα χωρία των.
