Η Περιφέρεια της Ελλάδας με τις περισσότερες καμένες εκτάσεις, από τις πιο καταστροφικές δασικές πυρκαγιές κατά τη 40ετία 1980 – 2020, είναι η Πελοπόννησος. Αυτό είναι ένα από τα συμπεράσματα έρευνας με θέμα «Οι φονικές και καταστρεπτικές πυρκαγιές στην Ελλάδα (1980 – 2020)» που έκανε ο αντιστράτηγος – υπαρχηγός της Πυροσβεστικής ε.α, νομικός, ειδικός ερευνητής – δικαστικός πραγματογνώμονας Διερεύνησης Εγκλημάτων Εμπρησμού, Ανδριανός Γκουρμπάτσης, την οποία δημοσίευσε στη σελίδα του Δασαρχείου.
Από τη μελέτη, ανάλυση και αξιολόγηση των στοιχείων για το υπό έρευνα διάστημα των 41 ετών από το 1980 έως και το 2020, και συμπληρωματικά για προηγούμενα έτη, με έναρξη το 1950, εξάγονται τα εξής συμπεράσματα σε επίπεδο επικράτειας:
-Κατά τη δεκαετία του 1950 παρατηρείται ο μικρότερος έως και τη δεκαετία του 2010 ετήσιος αριθμός δασικών πυρκαγιών και καμένων εκτάσεων
-Η χειρότερη δεκαετία από το 1950 έως και τη δεκαετία του 2010, σε αριθμό δασικών πυρκαγιών / ανά έτος, είναι η δεκαετία 1990 – 1999, με 1.728,6 περιστατικά, ενώ η χειρότερη σε καμένες εκτάσεις είναι η δεκαετία 2000 – 2009, με 599.351,4 στρέμματα.
-Από τη μεταπολίτευση (1975) και μετά τριπλασιάστηκαν οι καμένες εκτάσεις. Ειδικότερα, υπάρχει αύξηση τόσο του αριθμού των πυρκαγιών δασών και υπαίθρου όσο και των καμένων εκτάσεων από τη δεκαετία του 1980 και εφεξής. Σύμφωνα με τη μελέτη σε αυτό συνετέλεσαν σημαντικά παράγοντες όπως η εγκατάλειψη της υπαίθρου, η αστικοποίηση και η εξ αυτής αλλαγή χρήσης γης (κυρίως οικοπεδοποίηση δασικών εκτάσεων) σε περιοχές ζώνης μίξης πόλεων και δασικών εκτάσεων, δεδομένης της έλλειψης κτηματολογίου, δασολογίου, δασικών χαρτών κ.λπ.
-Ο συνολικός αριθμός των καμένων εκτάσεων από τη μεταπολίτευση (1975 – 2020) ανέρχεται σε 19.323.462 στρέμματα και οι εκτάσεις αυτές κάηκαν από το συνολικό αριθμό των 60.176 δασικών πυρκαγιών.
Κάηκε μια Πελοπόννησος και μια Αττική!
Κατά το υπό έρευνα διάστημα των 41 ετών (1980-2020) έχει καταστραφεί από τις συνολικά προκληθείσες 56.326 δασικές πυρκαγιές συνολική έκταση 18.190.592 στρεμμάτων, που αντιστοιχεί στο 13,8% της συνολικής έκτασης της Ελλάδας. Κάηκε, δηλαδή, έκταση ίση συνολικά με τη συνολική έκταση της Πελοποννήσου και της Αττικής.
Ο μέσος ετήσιος αριθμός των δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα κατά το διάστημα των 41 ετών είναι 1.373,8, ενώ ο μέσος ετήσιος αριθμός των καμένων αγροτοδασικών εκτάσεων είναι 443.672,9 στρέμματα.
Σε πληθυσμό ανά 100.000 κατοίκων σε ολόκληρη την επικράτεια αντιστοιχούν 12,7 δασικές πυρκαγιές.
Οι μεγαλύτερες (>10.000 στρ) σε καμένες εκτάσεις πυρκαγιές στην Ελλάδα είναι σε ποσοστό πολύ λιγότερες από 1 πυρκαγιές (0,3%) στις 100 πυρκαγιές. Συγκεκριμένα, είναι σχεδόν η 1 στις 300 δασικές πυρκαγιές και ευθύνονται για το 32,2% του συνολικού αριθμού των καμένων εκτάσεων στην Ελλάδα.
Στην Αττική προκαλείται η 1 σχεδόν στις 6 από τις μεγαλύτερες πυρκαγιές της επικράτειας και σε αυτήν καταστρέφεται το 6,3% του συνολικού αριθμού των καμένων εκτάσεων στην επικράτεια.
Οι πιο καταστροφικές σε καμένες εκτάσεις (>70.000 στρ) δασικές πυρκαγιές στην Ελλάδα είναι μόλις 36, δηλαδή ποσοστό 0,06% του συνολικού αριθμού των καμένων εκτάσεων και ευθύνονται για το 28,3% του συνολικού αριθμού των καμένων εκτάσεων.
Θύματα πυρκαγιών
Από το συνολικό αριθμό των 56.326 δασικών πυρκαγιών που προκλήθηκαν το διάστημα των 41 ετών έχασαν τη ζωή τους 250 άνθρωποι και υπέστησαν σοβαρό τραυματισμό (εγκαύματα) άλλοι 102. Δηλαδή, κατά το υπό έρευνα χρονικό διάστημα στην Ελλάδα κάθε χρόνο κατά μέσο όρο χάνουν τη ζωή τους από δασικές πυρκαγιές 6 άνθρωποι (1 θύμα / νεκρός κάθε μήνα κατά την αντιπυρική περίοδο) και τραυματίζονται σοβαρά άλλοι 3 περίπου (1 εγκαυματίας κάθε 2 μήνες κατά την αντιπυρική περίοδο).
Τα 8 στα 10 θύματα (νεκροί) από δασική πυρκαγιά έχασαν τη ζωή τους κατά το διάστημα από το έτος 1998 μέχρι σήμερα (2021), οπότε η καταστολή των δασικών πυρκαγιών είναι ευθύνη του Πυροσβεστικού Σώματος.
Η συντριπτική πλειοψηφία των θυμάτων (νεκρών) από δασικές πυρκαγιές έχασαν τη ζωή τους σε ανοιχτό (εξωτερικό) χώρο.
Το 1 στα 2 θύματα (νεκροί), δηλαδή τα μισά θύματα από δασικές πυρκαγιές στην επικράτεια, απώλεσαν τη ζωή τους από πυρκαγιά που προκλήθηκε στην Αττική.
Από τις 10 μεγαλύτερες σε καμένες εκτάσεις δασικές πυρκαγιές, πλέον των 4 πυρκαγιών προκαλούνται το μήνα Ιούλιο, άλλες περίπου 4 προκαλούνται τον Αύγουστο, η 1 το Σεπτέμβριο και άλλη 1 τους λοιπούς μήνες.
Από τις 10 φονικότερες δασικές πυρκαγιές, οι 5 προκλήθηκαν τον Αύγουστο, οι 3 τον Ιούλιο και από 1 το Σεπτέμβριο και τον Ιούνιο.
Αίτια
Από τις 100 δασικές πυρκαγιές που προκαλούνται στην Ελλάδα, στις 26 δε διακριβώνονται τα αίτια πρόκλησής τους, πλέον των 64 πυρκαγιών οφείλονται σε ανθρωπογενή αίτια (εμπρησμό από αμέλεια και εμπρησμό από πρόθεση) και σχεδόν οι 10 οφείλονται σε τυχαία ή φυσικά αίτια.
Στις 10 μεγαλύτερες σε καμένη έκταση δασικές πυρκαγιές για τις 4 και πλέον πυρκαγιές δεν εξακριβώνονται τα αίτια, ενώ περισσότερες από τις 6 πυρκαγιές οφείλονται σε ανθρωπογενή αίτια.
Στους 100 δράστες για την πρόκληση ισάριθμων εγκλημάτων εμπρησμού σε δάση (είτε από πρόθεση είτε από αμέλεια) καταδικάζονται μόνον οι 12 κατηγορούμενοι αυτών.
Στις κάθε είδους φυλακές κάθε χρόνο παραμένουν για το αδίκημα του εμπρησμού σε δάση ως κατάδικοι ή υπόδικοι 4 και σχεδόν όλοι τους είναι άνδρες.
Ο διωκτικός μηχανισμός του Πυροσβεστικού Σώματος (Δ.Α.Ε.Ε. και Ανακριτικά Γραφεία) είναι ιδιαίτερα αναποτελεσματικός και ανεπαρκής επιχειρησιακά για την πάταξη του εγκλήματος του εμπρησμού σε δάση (από πρόθεση και από αμέλεια). Ειδικά για το έτος 2021 (α΄ εξάμηνο) συλλαμβάνεται στα όρια του αυτοφώρου 1 δράστης για κάθε 250 δασικές πυρκαγιές (αδικήματα).
Η φονικότερη δασική πυρκαγιά στην Ελληνική Ιστορία, αλλά και η 2η παγκοσμίως στον 21ο αιώνα, προκλήθηκε στη Βορειοανατολική Αττική (Νταού Πεντέλης – Ν. Βουτζάς – Μάτι – Κόκκινο Λιμανάκι) στις 23 Ιουλίου 2018 από εγκληματική αμελή συμπεριφορά (καύση υπολειμμάτων κλαδιών) σε ημέρα που ο κίνδυνος πυρκαγιάς ήταν πολύ υψηλός (Κατηγορία 4), με αποτέλεσμα 102 νεκρούς και 58 σοβαρά εγκαυματίες.
Οι περισσότερες απώλειες ανθρώπινων ζωών από δασικές πυρκαγιάς παρατηρούνται στην Αττική και συγκεκριμένα στη Βορειοανατολική Αττική.
Επίσης η Βορειοανατολική Αττική είναι η πιο πυρόπληκτη Περιφερειακή Ενότητα της Περιφέρειας Αττικής.
Ηλεία η περισσότερο πυρόπληκτη, Πελοπόννησος με τα περισσότερα καμένα Η περισσότερο πυρόπληκτη Περιφέρεια της Ελλάδας, τόσο σε αριθμό δασικών πυρκαγιών όσο και σε καμένες εκτάσεις, κατά τα τελευταία 21 έτη είναι η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας και εντός αυτής η περισσότερο πυρόπληκτη Περιφερειακή Ενότητα είναι η Π.Ε. Ηλείας.
Ενώ πανελλαδικά σε πληθυσμό ανά 100.000 κατοίκων αντιστοιχούν 12,7 δασικές πυρκαγιές, στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας ανά 100.000 κατοίκους αντιστοιχούν 223,5 δασικές πυρκαγιές, ενώ στην Περιφερειακή Ενότητα Ηλείας ανά 100.000 κατοίκους αντιστοιχούν 369,9 δασικές πυρκαγιές.
Στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου προκλήθηκαν κατά τα τελευταία 21 έτη οι λιγότερες δασικές πυρκαγιές, ενώ στην Περιφέρεια των Ιονίων Νήσων οι λιγότερες καμένες εκτάσεις.
Η Πελοπόννησος είναι η Περιφέρεια της Ελλάδας με τις περισσότερες καμένες εκτάσεις από τις πιο καταστροφικές δασικές πυρκαγιές.
Οι περισσότερες καταστροφικές δασικές πυρκαγιές προκλήθηκαν στην Περιφερειακή Ενότητα Ευβοίας.
Οι μεγαλύτερες ετήσιες καταστροφές καταγράφηκαν το έτος 2007 (όχι μόνον πανελλαδική, αλλά και πανευρωπαϊκή πρωτιά) και ακολουθούν τα έτη 2000 και 1988 κ.λπ.
Οι περισσότερες καμένες εκτάσεις (περίπου 1.000.000 στρέμματα και άνω) παρατηρούνται σε έτη με έντονη ξηρασία ή και πολιτική δραστηριότητα, όπως διενέργεια βουλευτικών εκλογών (18/10/1981,2/6/1985, 1988, 9/4/2000, 16/9/2007).
Συμπεράσματα
Οι περισσότερες καταστροφικές αλλά και οι περισσότερες φονικές δασικές πυρκαγιές παρατηρούνται κατά το διάστημα που είχε την ευθύνη καταστολής των δασικών πυρκαγιών και συνεπώς της διαχείρισής τους το Πυροσβεστικό Σώμα.
Στα 10 πιο καταστροφικά έτη κατά το υπό έρευνα διάστημα των 41 ετών, τα 7 έχει την ευθύνη της καταστολής των δασικών πυρκαγιών το ΠΣ και τα 3 η Δασική Υπηρεσία.
Η τρέχουσα αντιπυρική περίοδος εκτιμάται από τα υπάρχοντα μετεωρολογικά στοιχεία (http://www.meteo.gr), όπως αυξημένα σε σχέση με τη μέση κλιματική τιμή επίπεδα θερμοκρασιών, σχετικής υγρασίας, περιορισμένες βροχοπτώσεις σε συνδυασμό με τον αυξημένο αριθμό πυρκαγιών, ότι εξελίσσεται ως ιδιαίτερα καταστροφική και με αυξημένο αριθμό πυρκαγιών, αν ληφθεί υπόψη ότι κατά το α΄ εξάμηνο 2021, σύμφωνα με το E.F.F.I.S της Ε.Ε., το ποσοστό αύξησης των καμένων εκτάσεων στην Ελλάδα, σε σχέση με το μέσο ετήσιο αριθμό καμένων εκτάσεων των ετών 2008 – 2020, ανέρχεται σε 324% και των δασικών πυρκαγιών 220%.
Το κόστος της δασοπροστασίας (πρόληψη και καταστολή δασικών πυρκαγιών) κατά το 2021 υπολογίζεται ότι θα υπερβεί κατά πολύ τα 500.000 ευρώ.
Κατόπιν τούτων από τη μελέτη συνάγεται ότι το ισχύον μοντέλο της δασοπροστασίας, όπου η πρόληψη και η αποκατάσταση των καμένων εκτάσεων είναι ευθύνη της Δασικής Υπηρεσίας και η καταστολή των πυρκαγιών δασών και υπαίθρου είναι ευθύνη του Πυροσβεστικού Σώματος και η δασοπροστασία στηρίζεται πρωτίστως στην καταστολή των πυρκαγιών και δευτερευόντως στην πρόληψη, δοκιμάστηκε στην πράξη επί 23 έτη (1980-2021) και αποδείχθηκε ότι εμφανίζει διαχειριστική ανεπάρκεια. Είναι, δηλαδή, και αναποτελεσματικό.
Ο ίδιος, ωστόσο, μηχανισμός δασοπροστασίας, πέραν από αναποτελεσματικός, είναι και ιδιαίτερα δαπανηρός. Ως εκ τούτου, δεν επιτεύχθηκαν οι δικαιολογητικοί λόγοι (σκοποί) για τους οποίους η Πολιτεία το έτος 1998 δικαιολόγησε το παράτολμο και χωρίς εμπεριστατωμένη ειδική μελέτη σκοπιμότητας εγχείρημα της ανάθεσης της καταστολής των δασικών πυρκαγιών στο ΠΣ. Ειδικότερα, με το ισχύον από το έτος 1998 σύστημα δασοπυρόσβεσης δε δημιουργήθηκε ένα περισσότερο αποτελεσματικό σύστημα πυροπροστασίας του δασικού μας πλούτου, ούτε αντιμετωπίστηκαν αποτελεσματικότερα οι δασικές πυρκαγιές και, ως εκ τούτου, δε μειώθηκε το μέγεθος των καταστροφών του δασικού μας πλούτου και δεν αναβαθμίστηκε η ποιότητα του φυσικού μας περιβάλλοντος και εν τέλει ούτε μειώθηκε η επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού, στόχοι που προβλήθηκαν στην Εισηγητική Έκθεση του Ν. 2612/1998, προκειμένου να πεισθούν τα πολιτικά κόμματα στη Βουλή το κρίσιμο διάστημα της ψήφισης του.
Όπως επισημαίνει, λοιπόν, ο κ. Γκουρμπάτσης, επιβάλλεται η διαχείριση των πυρκαγιών δασών και υπαίθρου, τόσο σε επίπεδο πρόληψης όσο και σε επίπεδο καταστολής, αν όχι και αποκατάστασης, να γίνεται από ενιαίο φορέα, προκειμένου να υπάρχει αποτελεσματικότητα στη διαχείριση της δασοπροστασίας.
«Οι φάσεις αυτές είναι απολύτως και άρρηκτα συνδεδεμένες και αλληλοεξαρτώμενες. Δεν είναι δυνατόν να αποκόπτονται και να ανατίθεται η άσκηση των αρμοδιοτήτων αυτών σε διαφορετικούς φορείς με καμία αλληλεξάρτηση και, μάλιστα, στην πράξη σε επιχειρησιακό επίπεδο χωρίς επιβεβλημένη (αναγκαία) συνεργασία.
Για το λόγο αυτό η Πολιτεία, εν όψει και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στα δασικά οικοσυστήματα, όπως λ.χ. η αύξηση της έντασης των πυρκαγιών στο άμεσο μέλλον, απαιτείται να προβεί σε αναθεώρηση της δομής του μοντέλου δασοπροστασίας και την αντικατάσταση του ισχύοντος σήμερα μοντέλου / συστήματος από άλλον ενιαίο φορέα, που θα έχει την ευθύνη τουλάχιστον της πρόληψης και της καταστολής των δασικών πυρκαγιών, αν όχι και της αποκατάστασης των καμένων εκτάσεων και θα είναι συγκροτημένος με κυρίαρχο δόγμα την πρόληψη σε πρώτη προτεραιότητα και ακολούθως την καταστολή», καταλήγει.
Της Βίκυς Βετουλάκη
