Η μελέτη που κατατέθηκε αντιμετωπίζει σε πολύ μεγάλο βαθμό τους κινδύνους
Από την πρώτη ημέρα που είδε το φως της δημοσιότητας η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για την αντιπλημμυρική θωράκιση του Νέδοντα και μεγάλου μέρους της Καλαμάτας από την εταιρεία “Μορέας”, προέκυψαν μια σειρά από συζητήσεις και παρεμβάσεις.
Το Δημοτικό Συμβούλιο Καλαμάτας καταψήφισε τη μελέτη, δημιουργήθηκε κίνημα πολιτών κατά του έργου, ενώ και στην τελευταία σύσκεψη στην Περιφέρεια Πελοποννήσου δε φάνηκε «να λειαίνονται» οι αντιρρήσεις.
Μπορεί κοινή αφετηρία όλων να είναι η αναγκαιότητα της αντιπλημμυρικής θωράκισης της Καλαμάτας, αλλά στο “πώς” θα γίνει αυτή υπάρχουν διαφωνίες. Μέχρι σήμερα τα περισσότερα κείμενα που δημοσιεύτηκαν εκφράζουν επιφυλάξεις για το έργο.
Το “Θ”, στην προσπάθειά του να… φωτίσει από όλες τις πλευρές τη μελέτη, απευθύνθηκε και στον τέως γενικό διευθυντή της ΔΕΥΑΚ, Αριστείδη Τσαούση, ο οποίος, αν μη τι άλλο, γνωρίζει το θέμα πολύ καλά, ενώ από τη θέση που κατείχε, αγωνιούσε καθημερινά για την αντιπλημμυρική θωράκιση της πόλης, μια και ήξερε τα προβλήματα που υπάρχουν.
Ο ίδιος δέχτηκε να μας παραχωρήσει την παρακάτω συνέντευξη υπό δύο προϋποθέσεις. Πρώτον, ότι δε σχολιάζει το θέμα της υλοποίησης του έργου από το “Μορέα” και πώς φτάσαμε στη συγκεκριμένη εταιρεία. Δεύτερον, σύμφωνα με τον ίδιο, πρέπει να καταλάβουμε ότι ένα τμήμα των έργων που θα προστατεύσουν την πόλη από τα ακραία καιρικά φαινόμενα δεν είναι θέμα καμίας εταιρείας, αλλά της ΔΕΥΑΚ.
-Ποιος είναι αρμόδιος για την αντιπλημμυρική προστασία της πόλης της Καλαμάτας;
Σύμφωνα με το Ν. 4258 ΦΕΚ Α΄9/14.4.2014, αρμόδιοι για την αντιπλημμυρική προστασία της πόλης της Καλαμάτας είναι το υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, το υπουργείο Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων, η Περιφέρεια Πελοποννήσου και οι αρμόδιες υπηρεσίες της Αποκεντρωμένης Διοίκησης, ενώ με απόφαση του γενικού γραμματέα Αποκεντρωμένης Διοίκησης μπορεί να γίνει και ο Δήμος Καλαμάτας.
-Τι προβλήματα έχουμε στα υδατορέματα της πόλης και πώς αυτά αντιμετωπίζονται στη μελέτη που συνέταξε ο “Μορέας”;
Είναι γνωστό ότι το σύστημα διαχείρισης των ομβρίων υδάτων της Καλαμάτας είναι ανεπαρκές. Αυτό αποδεικνύεται τόσο από τα πλημμυρικά φαινόμενα που έχουν πλήξει την πόλη έπειτα από έντονες ή λιγότερο έντονες βροχοπτώσεις, όσο και από τις μελέτες που έχουν επί τούτου συνταχθεί. Τα αίτια πρέπει να αναζητηθούν στην άναρχη πολεοδομική εξέλιξη και στις παρεμβάσεις που έγιναν ή δεν έγιναν κατά τη διάρκειά της, κυρίως στους αποδέκτες, δηλαδή στα ρέματα, τις λαγκάδες και τον Νέδοντα.
Αν εξαιρέσει κάποιος το ρέμα “βαθιά λαγκάδα” ή Αγίας Τριάδας όπως συνηθίζεται να λέγεται, το οποίο παρουσιάζει κυρίως προβλήματα προσχώσεων, όλα τα υπόλοιπα έχουν και προβλήματα επάρκειας της διατομής τους σε μεγάλα τμήματά τους μέσα στην πόλη για να μπορούν να διοχετεύουν με ασφάλεια την παροχή αιχμής τους.
-Τι προτείνει η μελέτη;
Το μεγαλύτερο μέρος των ρεμάτων και συγκεκριμένα τα ρέματα Ελαφογκρέμι, Λαγκάδα, Βέλιουρας, Καλαμίτσι Πολιτέικο 1 και Πολιτέικο 2 στο ύψος του περιμετρικού εκτρέπονται σε άλλους αποδέκτες, που είναι τα ρέματα Καραμπογιάς, Κερεζένια και ο χείμαρρος Νέδοντας.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα εκτρεπόμενα ρέματα στο εντός πόλεως τμήμα τους να μη δέχονται νερά από τις εξωτερικές τους λεκάνες, να παροχετεύουν μόνο τα τοπικά νερά και έτσι να αντιμετωπίζουν με άνεση και επάρκεια την εναπομένουσα παροχή, χωρίς να απαιτείται γενικά καμία παρέμβαση στα κατάντη τους, παρεμβάσεις που, εκτός του ότι θα δημιουργούσαν μεγάλη όχληση στην πόλη, σε κάποιες περιπτώσεις είναι σχεδόν ανέφικτες, όπως, για παράδειγμα, στο ρέμα Ελαφογκρέμι (Αγίας Σωτήρας), στο ύψος του στην οδό Αθηνών, λόγω των κτισμάτων που βρίσκονται σε επαφή.
Στα ρέματα αποδέκτες που ούτως ή άλλως πρέπει και μπορεί να γίνουν παρεμβάσεις, η μελέτη προτείνει τέτοιες, προκειμένου να μπορούν, εκτός της δικής τους παροχής, να παραλαμβάνουν και τις παροχές των συγκλινόντων ρεμάτων, επιτυγχάνοντας με αυτό τον τρόπο και έργα οικονομίας κλίμακας.
-Επειδή τα προτεινόμενα έργα αφορούν κυρίως στο Νέδοντα, θα ήθελα να κάνουμε μια ιδιαίτερη αναφορά σε αυτόν…
Στον αποδέκτη Νέδοντα θεωρώ ότι πρέπει να μείνουμε λίγο περισσότερο, αφού σε αυτόν επικεντρώνεται το ενδιαφέρον και η αντιπλημμυρική θωράκιση της πόλης εξαρτάται, κυρίως, από τις παρεμβάσεις σε αυτόν.
Ο Νέδοντας με λεκάνη 128 τετραγωνικά χιλιόμετρα, την τρίτη κατά σειρά μεγέθους στην περιοχή μας, έπειτα από αυτές των ποταμών Πάμισου και Άριος, με 540 και 205 τετραγωνικά χιλιόμετρα αντίστοιχα, τροφοδοτείται κυρίως από τον Ταΰγετο και έχει μεγάλη επιφανειακή κλίση 39%.Στο ύψος του λατομείου Μπάκα εκατέρωθεν υπάρχουν 2 αναβαθμοί θραύσης ενέργειας αρκετών μέτρων ύψους, ενώ στο πεδινό αδιαμόρφωτο τμήμα του, μήκους περίπου 1.250 μέτρων, η ανατολική του κυρίως όχθη έχει διαμορφωθεί από εναπόθεση μπαζών, με αποτέλεσμα να είναι αρκετά ασταθής.
Επισημαίνω ότι το φαράγγι του χειμάρρου από το χάνι του Λαγού μέχρι περίπου το ύψος του Περιφερειακού και σε μήκος 9 χιλιομέτρων έχει χαρακτηριστεί περιοχή NATURA 2000. Ακολουθεί η διαμορφωμένη κοίτη από το ύψος της οδού Σπάρτης έως την εκβολή του στη θάλασσα.
Η διαμορφωμένη κοίτη του των 3.100 μέτρων κατασκευάστηκε τη δεκαετία του 1960, ύστερα από μελέτη με υπολογιζόμενη τότε αιχμή της λεκάνης 300 κυβικά το δευτερόλεπτο.
Η μελέτη προέβλεπε τη διαμόρφωση διατομής πλάτους 16,5 μέτρων και μέσο ύψος 2,10 μέτρα. Επιπρόσθετα, προέβλεπε έξω από την παραπάνω διατομή την κατασκευή μπαγγινών, δηλαδή αύξηση της διατομής 1 μέτρο κατά το ύψος και 4 μέτρα κατά πλάτος από κάθε πλευρά, οριοθετημένες με λιθοδομή ύψους 1 μέτρου, με σκοπό να συγκρατούν τα τυχόν υπερχειλίζοντα νερά.
Στην πράξη, εκτός του ότι δεν κατασκευάστηκαν ποτέ οι μπαγγίνες, για να σκεπασθεί ο Νέδοντας, από το ύψος της πλατείας της 23ης Μαρτίου έως την οδό Κιλκίς, σε μήκος 230 μέτρων, τοποθετηθήκαν 2 σειρές υποστυλωμάτων ανά 5 μέτρα περίπου, καθώς επίσης για να κατασκευαστεί η γέφυρα της οδού Ιατροπούλου τοποθετήθηκε μεσόβαθρο διαστάσεων 2 επί 7 μέτρα.
Μετά αυτές τις άστοχες παρεμβάσεις η παροχετευτικότητα του Νέδοντα έπεσε στα 75 κυβικά το δευτερόλεπτο, δηλαδή στο 1/4 της απαιτούμενης από την τότε μελέτη.
Η μελέτη του Μορέα προτείνει την εκτροπή της παροχής των εξωτερικών λεκανών των ρεμάτων Ελαφογκρέμι και Λαγκάδα στο ρέμα Καραμπογιάς μέσω σήραγγας και στη συνέχεια και τα τρία εκβάλλουν στο Νέδοντα, στο ύψος της εξόδου του νέου ΚΤΕΛ. Επίσης, στο ύψος της οδού Σπάρτης ο Νέδοντας παραλαμβάνει και τα νερά από τις εξωτερικές λεκάνες των ρεμάτων Βέλιουρα και Καλαμίτσι.
Μετά και τις συμβολές των παραπάνω ρεμάτων υπολογίστηκε η αιχμή που θα πρέπει να παροχετεύει ο Νέδοντας, η οποία είναι τα 400 κυβικά το δευτερόλεπτο και για να μπορεί να οδηγηθεί η αιχμή αυτή με ασφάλεια στη θάλασσα, προτείνει στη διευθετημένη κοίτη των 3.100 μέτρων τις παρακάτω παρεμβάσεις:
α) Από το ύψος της οδού Σπάρτης έως την οδό Μακεδονίας, σε μήκος 2.200 μέτρα, να γίνει εκβάθυνση αφαιρώντας συγχρόνως τόσο τα υποστυλώματα όσο και το μεσόβαθρο από τη γέφυρα της Ιατροπούλου, ανακατασκευάζοντας τις οροφές που θα καταστραφούν.
β) Από την οδό Μακεδονίας έως τη θάλασσα δεν προτείνεται εκβάθυνση πάρα μόνο διεύρυνση κατά τη δυτική του πλευρά για να φτάσει το εύρος του στα 22,5 μέτρα. Επίσης προβλέπονται εργασίες στην εκβολή του στη θάλασσα.
-Απ’ όσα μας είπατε φαίνεται πως, σύμφωνα με τη μελέτη, στο Νέδοντα εκτρέπονται τα ρέματα Ελαφογκρέμι, Λαγκάδα, Βέλιουρας και Καλαμίτσι. Το ερώτημα είναι μήπως, στην περίπτωση που στο Νέδοντα διοχετευθεί μόνο η παροχή των ρεμάτων που περισσεύει, αποφευχθεί μέρος της προβλεπόμενης ανακατασκευής του;
Η ανάγκη ανακατασκευής του Νέδοντα με τον τρόπο που προτείνεται, δεν έχει σχέση με τις πρόσθετες παροχές των παραπάνω ρεμάτων που προβλέπεται να διοχετευτούν σε αυτόν. Στις παραδοχές και τα σενάρια του μελετητή για να προσδιορίσει την παροχή υπολογισμού του Νέδοντα παρουσιάζεται το «περίεργο» εκ πρώτης όψεως ότι, ενώ η παροχή του κάθε ρέματος ξεχωριστά είναι αρκετά μεγάλη, συνολικά όλη είναι 139,92 m3/sec με το σύνολο των λεκανών τους 12,3 Km2, στο ύψος του περιμετρικού, οπότε δεν έχει προστεθεί κανένα ρέμα, η παροχή του νερού που έρχεται από το βουνό υπολογίζεται στα 451,67 m3/sec, όταν προστίθενται Βέλιουρας και Καλαμίτσι, δηλαδή στο ύψος της οδού Σπάρτης η παροχή στο Νέδοντα γίνεται 453,18 m3/sec (αύξηση 1%) και όταν προστίθενται και τα υπόλοιπα τρία (Λαγκάδα, Ελαφογκρέμι και Καραμπογιάς, ο οποίος κανονικά πρέπει να αφαιρεθεί, αφού έτσι κι αλλιώς εκβάλλει στο Νέδοντα), η παροχή στο ύψος του ΚΤΕΛ φθάνει τα 461,75 m3/sec, φθάνοντας τη συνολική αύξηση στο 2,2%.
Έτσι προκύπτει ότι, ενώ οι μεμονωμένες παροχές φθάνουν το 30% της παροχής του Νέδοντα και οι λεκάνες περίπου το 10% της λεκάνης του, η συμβολή τους στην παροχή υπολογισμού του Νέδοντα είναι μόνο 2,2%.
Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι η λεκάνη του Νέδοντα έχει σημαντικό χρόνο συρροής, ενώ οι μικρότερες λεκάνες των συμβαλλομένων ρεμάτων εμφανίζουν μικρούς χρόνους συρροής, με αποτέλεσμα, λόγω χρονισμού των παροχών, η επίδρασή τους στην παροχή αιχμής του Νέδοντα να είναι σχεδόν αμελητέα. Επομένως, η ανάγκη επέμβασης στο Νέδοντα δεν εξαρτάται σχεδόν καθόλου από το αν τα ρέματα συνδεθούν ή όχι με το Νέδοντα, αλλά ουσιαστικά από την παροχή αιχμής της λεκάνης του.
-Η ΔΕΥΑΚ είχε συντάξει μια μελέτη που με την ένωση των υποστυλωμάτων αύξανε την παροχετευτικότητα του Νέδοντα. Μήπως και αυτό είναι κάποια λύση;
Πράγματι η ΔΕΥΑΚ, αν και δεν ήταν κατά νόμο αρμόδια, γνωρίζοντας το μεγάλο πρόβλημα στον Νέδοντα, στην προσπάθειά της να βελτιώσει την παροχετευτικότητά του, συνέταξε μελέτη, η οποία προέβλεπε την ένωση των υποστυλωμάτων με τοιχίο, για να μειωθούν οι στροβιλισμοί και να αυξηθεί η ταχύτητα του νερού και, άρα, η παροχετευτικότητά του.
Έτσι στο τμήμα αυτό, των 230 μέτρων, διαμορφώνονταν 3 κανάλια. Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα η παροχετευτικότητα του Νέδοντα από 75μ3/δευτ. να ανέλθει στα 170μ3/δευτ. σημαντικά αυξημένη, αλλά πολύ χαμηλότερη της απαιτούμενης, που στη μελέτη του Μορέα έχει υπολογισθεί στα 400μ3/δευτ.
Σημειώνω ότι σε διάρκεια δεκαπενταετίας, αν και έγιναν πολλές προσπάθειες για την αδειοδότηση του έργου, αυτό δεν κατέστη δυνατόν, διότι οι υπηρεσίες επέμεναν ότι η όποια παρέμβαση θα έπρεπε να λύνει οριστικά το πρόβλημα, δηλαδή να μπορεί να παροχετεύει ο Νέδοντας την εκτιμούμενη τότε παροχή, που ήταν τα 300μ3/δευτ. Για τον ίδιο λόγο απεντάχθηκε το έργο εκτροπής των ρεμάτων Βέλιουρα και Καλαμίτσι στο Νέδοντα.
-Άρα, έπειτα από αυτά που μας είπατε, μήπως η λύση για τον Νέδοντα θα ήταν η κατασκευή φραγμάτων;.
Η αλήθεια είναι πως εάν κατασκευάζονταν τόσο μεγάλα φράγματα ανάσχεσης της παροχής, ούτως ώστε να διοχετεύεται στα κατάντη του φράγματος παροχή μόνο 75μ3/δευτ. ή 170μ3/δευτ, εφόσον διορθώνονταν τόσο τα υποστυλώματα όσο και το μεσόβαθρο, αυτό θα ήταν μια λύση. Ο μελετητής του Μορέα, στο πλαίσιο διερεύνησης εναλλακτικών λύσεων, εξέτασε την κατασκευή φράγματος ανάσχεσης επί του Νέδοντα στην περιοχή του Λατομείου Μπάκα. Μελετώντας την κατασκευή φράγματος ύψους 18,5 μέτρων διαπίστωσε ότι αυτό έδινε αμελητέα ανάσχεση, πράγμα που δεν υποστήριζε την κατασκευή του. Θα μπορούσε ίσως διερευνώντας και άλλες θέσεις και προσθέτοντας και άλλα φράγματα να έφτανε στο επιθυμητό αποτέλεσμα ανάσχεσης.
Σύμφωνα με τον κανονισμό ασφαλείας φραγμάτων ΦΕΚ β 4420/30-12-2016, καθώς και την πρόσφατη απόφαση ΦΕΚ 841/24-2-2022 περί κατάταξης σπουδαιότητας έργων, τα φράγματα τέτοιου μεγέθους και μάλιστα σε περιοχή Νατούρα, που είναι η περίπτωσή μας, κατατάσσονται σε έργα υψηλής σπουδαιότητας και η αδειοδότησή τους, η κατασκευή τους, η πρώτη πλήρωση τους, η παρακολούθηση τους και η συντήρησή τους είναι πολύπλοκη, χρονοβόρα και με μεγάλο κόστος.
Θα σας αναφέρω μόνο ένα από τα πολλά ενδιαφέροντα του κανονισμού. Μεταξύ των μελετών που πρέπει να υποβάλλει ο μελετητής, με επί πλέον αμοιβή, είναι να εκπονήσει χάρτες κατακλυζόμενων περιοχών για διάφορα πλημμυρικά φαινόμενα, αστοχίας κ.λπ., με τις αντίστοιχες περιοχές εκκένωσης.
Καταλαβαίνετε τη σημασία που δίνει ο νομοθέτης και τις πολύπλοκες διαδικασίες που πρέπει να τηρούνται, αφού ένα φράγμα μπορεί να έχει μικρό κίνδυνο μερικής η ολικής αστοχίας, ο οποίος δεν μπορεί να μειωθεί στο μηδέν, αλλά παρουσιάζει υψηλή επικινδυνότητα, όταν συμβεί η αστοχία, ειδικά όταν στη ζώνη πλημμύρας ζει μεγάλος αριθμός ανθρώπων. Μετά και τα παραπάνω θα έλεγα ότι, όπου μπορεί να δοθεί διαφορετική λύση, δεν πρέπει να κατασκευάζονται φράγματα ανάσχεσης ανάντη και πλησίον μιας πόλης.
-Με άλλον τρόπο δε θα μπορούσαμε να αποφύγουμε την ανακατασκευή του Νέδοντα, κυρίως στο σκεπασμένο του τμήμα;
Ένας τρόπος θα ήταν να μελετηθεί για την πρόσθετη παροχή που απαιτείται να παροχετευτεί, να κατασκευαστεί ένας τεράστιος, παράλληλα με τον Νέδοντα, αγωγός επί της οδού Αρτέμιδος, είτε καθ’ όλο το διευθετημένο τμήμα του, από την οδό Σπάρτης έως τη θάλασσα, είτε τοπικά με “μπάι πας” και επεμβάσεις στο ξεσκέπαστο τμήμα του, είτε και συνδυαστικά και με μερική παρέμβαση χωρίς να αποξηλωθεί η οροφή του σκεπασμένου τμήματος.
Πιστεύω ότι ο μελετητής έχει εξετάσει τις παραπάνω λύσεις, αλλά θα έκρινε, κάτι που φαίνεται εκ πρώτης όψεως, ότι οποιαδήποτε από τις λύσεις που προανέφερα θα έχει πολύ μεγαλύτερη όχληση κατά τη διάρκεια κατασκευής του έργου, το συνολικό έργο θα έχει πολύ μεγαλύτερο κόστος, καθώς επίσης, η λειτουργικότητα του δε θα συγκρίνεται με την προτεινομένη λύση, όσο και η συντήρηση θα πρέπει να γίνεται σε πιο τακτά χρονικά διαστήματα, συντήρηση που δε θα είναι εύκολη υπόθεση και θα έχει πολύ μεγαλύτερο κόστος.
-Βλέπετε κάποιο πρόβλημα ή παράλειψη που μπορεί να έχει η μελέτη;
Εκείνο που έχω διαπιστώσει και είναι άξιο απορίας είναι ότι η μελέτη δεν προβλέπει καμιά παρέμβαση στο Νέδοντα στα ανάντη της οδού Σπάρτης, δηλαδή στο μη διαμορφωμένο τμήμα του.
Όπως έχω αναφέρει, σε μήκος περίπου 1.250 μέτρων η διατομή του έχει διαμορφωθεί από φερτά μπάζα που έχουν εναποτεθεί με ασταθή πρανή σε μεγάλο ύψος.
Τουλάχιστον σε αυτό το τμήμα απαιτείται να συμπληρωθεί η μελέτη και να προβλεφτούν εργασίες διαμόρφωσης για την αιχμή παροχής του Νέδοντα και να γίνει σταθεροποίηση των πρανών. Πιστεύω ότι το τμήμα αυτό της λεκάνης του Νέδοντα, αφού μελετηθούν οι αναγκαίες εργασίες, εκτός από την προστασία που θα εξασφαλίσουν στις παρακείμενες εγκαταστάσεις όπως στο σκοπευτήριο, το πεδίο βολής, το γήπεδο Λουκαρέας, τα συνεργεία του Δήμου και της ΔΕΥΑΚ, το νέο θέατρο και τις εγκαταστάσεις του Δασαρχείου, θα μπορέσουν να βοηθήσουν να εμπλουτίζεται με νερό ο υπόγειος υδροφορέας. Είναι ένα από τα τμήματα της λεκάνης του Νέδοντα, που λόγω και του υπεδάφους με τις κατάλληλες εργασίες μικρής κλίμακας και μικρού κόστους θα έχουμε σημαντικό αποτέλεσμα στον εμπλουτισμό του υπόγειου υδροφορέα.
-Μετά όλα τα παραπάνω…
Οι μελετημένες προτάσεις έργων από το Μορέα για την πόλη της Καλαμάτας, εάν συμπληρωθούν με παρεμβάσεις και στο μη διευθετημένο τμήμα του Νέδοντα, θα θωρακίσουν σε σύντομο χρονικό διάστημα με αποτελεσματικότητα την πόλη μας έναντι πλημμυρών, προκαλώντας τις λιγότερες οχλήσεις κατά το στάδιο κατασκευής τους. Είναι έργα που θα χρειάζονται ελάχιστες εργασίες συντήρησης, ενώ το κόστος τους συγκριτικά με άλλες λύσεις από πρώτη εκτίμηση θα είναι λιγότερο.
Εάν τα παραπάνω έργα συμπληρωθούν και με έργα κατασκευής εσωτερικών δικτύων από τη ΔΕΥΑΚ, έργα που είναι και σύμφωνα με το νομοθετικό πλαίσιο αρμοδιότητά της, η πόλη της Καλαμάτας θα αποκτήσει όσο ελάχιστες πόλεις ένα πλήρες σύστημα προστασίας από τις βροχοπτώσεις.
Του Αντώνη Πετρόγιαννη
