Ο δημόσιος διάλογος για τα αντιπλημμυρικά έργα στην πόλη μας έχει εγείρει μια σειρά από ζωηρές πολιτικές αντιπαραθέσεις με αντιδιαστολή πολλών απόψεων και τοποθετήσεων.
Είναι κρίσιμο να στεκόμαστε απέναντι στο σημαντικό θέμα αυτό με όσο πιο αντικειμενική ματιά και θεώρηση μπορεί να έχουμε, εξετάζοντας προσεκτικά όλες τις επί μέρους τεχνικές και πέραν αυτής πτυχές του θέματος, προσπαθώντας να μην εγκλωβιστούμε σε μια μερική άποψη, αλλά να έχουμε μια όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη και καθαρή προοπτική ως προς τα πράγματα, όντας ενεργοί πολίτες, ενημερωμένοι στα θέματα της πόλης με ενδιαφέρον για το μέλλον της, αλλά ταυτόχρονα με σεβασμό στην ιστορική μνήμη του τόπου αυτού.
Παρακάτω εν συντομία και με περιεκτική περιγραφή παραθέτονται ζητήματα και ερωτήματα που αφορούν το προκείμενο θέμα.
Το μεγαλύτερο μέρος της σύγχρονης πολεοδομικής συγκρότησης της Καλαμάτας έχει κτιστεί επάνω σε προσχώσεις που κουβαλούσε επί αιώνες μέσα στην κοίτη του το ποτάμι του Νέδοντα από τις πλαγιές του Ταϋγέτου.
Το διαπιστώνει κανείς από παλιές λιθογραφίες και γκραβούρες, διηγήσεις πολλών ξένων περιηγητών, αλλά και περιγραφές Ελλήνων από την προ του 1900 σύγχρονη Ελλάδα, το πως δηλαδή κυριαρχούσε στο τοπίο ο Νέδοντας και σχημάτιζε με μια σειρά από διάσπαρτα παραπόταμα όλη αυτή την περιοχή που είναι σήμερα η πόλη, καθώς οδηγούσε τα νερά του προς τις εκβολές στη θάλασσα. Θα λέγαμε χαρακτηριστικά ότι η Καλαμάτα είναι μια πόλη «κτισμένη επάνω στο νερό».
Ήταν ο Νέδοντας τότε σαν το μεγάλο ανήμερο θεριό που στέκονταν απειλητικά επάνω από την πόλη και μπορούσε ανά πάσα στιγμή να επιφέρει καταστροφή από το πουθενά. Οι παλιοί το θυμούνται ακόμη, με τις παλιές γέφυρες που οδηγούσαν από τη μια μεριά του ποταμιού στην άλλη.
Αυτή η φυσική προϊστορία του τόπου είναι θεμελιώδης και πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη όσον αφορά στη φυσιολογική εκ των πραγμάτων συνύπαρξη πόλης και ποταμιού. Κάποια στιγμή, μέσα από τεχνικές ανθρώπινες παρεμβάσεις, οριοθετήθηκαν με διαφορετικό τρόπο οι σχέσεις ανάμεσά τους.
Είναι καλό όμως να έχουμε κατά νου, ότι η φύση διατηρεί την ιστορική μνήμη της, και οι νόμοι που αδιάλειπτα επενεργούν στα πράγματα είτε το αντιλαμβανόμαστε έγκαιρα, είτε κατόπιν εορτής. Μπροστά σε μια τέτοια συγκυρία βρέθηκαν οι κάτοικοι της πόλης, αμήχανοι το Σεπτέμβριο του 2016.
Σημαντικό επίσης να έχουμε κατά νου ότι οι πλαγιές του Ταϋγέτου, που κατηφορίζουν και υπεισέρχονται κάτω από τη σημερινή πόλη, είναι κατ’ ουσίαν μέρη από γεωλογικά ρήγματα.
Η πορεία του Νέδοντα προς την Καλαμάτα είναι επάνω και κατά τον άξονα γεωλογικού ρήγματος, που εκκινεί από την περιοχή της Αλαγονίας. Το αυτό επίσης ισχύει και για μια σειρά από άλλα γεωλογικά ρήγματα, που μπορεί κανείς να τα παρατηρήσει επάνω από την πόλη, στις απότομες πλαγιές του Ταϋγέτου, καθώς είναι εμφανείς οι πορείες που διατρέχουν όλη την περιοχή, απολήγοντας στο μυχό του Μεσσηνιακού κόλπου όπου ευρίσκεται και ο σημερινός αστικός ιστός της Καλαμάτας.
Επάνω σε ρήγματα
Η Καλαμάτα είναι μια πόλη κτισμένη «επάνω σε νερό» αλλά και «επάνω σε γεωλογικά ρήγματα».
Επίσης, πρέπει να επισημανθεί ότι πέρα από τα νερά των βροχοπτώσεων ή της χειμερινής χιονόπτωσης στους ορεινούς όγκους του Ταϋγέτου, υπάρχουν σημαντικές ποσότητες από υπόγεια νερά που απολήγουν, μετά από πορείες χιλιομέτρων, κάτω από την πόλη και αναδύονται στη θάλασσα μπροστά από την πόλη κατά το εύρος της παραλίας της Καλαμάτας.
Λόγω της διαφοράς της πυκνότητάς τους και της αλατότητας είναι εμφανής η παρουσία τους όπως ανέρχονται από τον πυθμένα και αναβλύζουν προς την επιφάνεια, σχηματίζοντας “θαλάσσια ποτάμια” που τρέχουν επάνω στην επιφάνεια. Οι ποσότητες αυτές είναι σημαντικές, καθόλη τη διάρκεια της χρονιάς και δεν έχουν εκτιμηθεί ποσοτικά. Η Καλαμάτα είναι μια πόλη «επάνω σε νερό», «επάνω σε γεωλογικά ρήγματα», και «δίπλα στη θάλασσα».
Επίσης, η γεωλογική υφή των υπεδαφών στην περιοχή όπου είναι κτισμένη η πόλη, πέρα από τα φερτά υλικά και τις ποταμίσιες προσχώσεις, παρουσιάζει μεγάλη διαφοροποίηση από σημείο σε σημείο.
Στους ορεινούς όγκους που γειτνιάζουν με την πόλη, συνυπάρχουν δίπλα γεωλογικά πετρώματα από διάφορες γεωλογικές εποχές, που συμπτύχτηκαν μέσα από τεκτονικές διαδικασίες δεκάδων εκατομμυρίων ετών, καθώς η τεκτονική πλάκα της Αφρικής συνεχώς κινείται προς αυτή της Ευρώπης.
Στην περιοχή της Καλαμάτας μπορεί κάποιος να παρατηρήσει αυτές τις γεωλογικές ζώνες την μία δίπλα στην άλλη, πετρώματα Πίνδου, Τριπολιτσάς Γάβροβο, καθώς και με καθαρά αμμώδη πετρώματα που κατ’ ουσίαν ήταν πυθμένας θάλασσας εκατομμύρια χρόνια πριν. Η γκάμα αυτή είναι ιδιαίτερα εμφανής ειδικά στην βορειανατολική πλευρά της πόλης!
Αυτό είναι σημαντικό, διότι όπου συνέρχονται αυτές οι ζώνες αναβλύζουν συνήθως υπόγεια νερά. Τα υπόγεια αυτά νερά δεν είναι απαραίτητο να έχουν προέλθει από τοπικές επιφανειακές βροχές ή χιονοπτώσεις, αλλά μπορεί να μεταφέρονται από άλλες περιοχές, μέσα από εσωτερικές κοιλότητες, στις μεγάλες αυτές οροσειρές.
Εν ολίγοις, η περιοχή της Καλαμάτας είναι προικισμένη μεν με εξαίρετη ομορφιά και εναλλαγή τοπίων, αλλά αποτελεί ένα πολύπλοκο γεωφυσικό και γεωλογικό σύστημα από έντονες αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στα μέρη που την καθορίζουν.
Ειδικότερα για τα τεχνικά θέματα που θίγονται στην ΜΠΕ και με ιδιαίτερη προσοχή στις αναφορές και τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγουν οι μελετητές, εδικά στο Παράρτημα V, “Υδρολογική Μελέτη του ποταμιού Νέδοντα”, που κατ’ ουσίαν αποτελεί τη θεμέλιο λίθο των μετέπειτα υπολογισμών των διατομών των όμβριων αγωγών της μελέτης της ΜΠΕ, είναι σημαντικό να αναφερθούν τα παρακάτω.
Μια τεχνική μελέτη βασίζει τη συστηματική βήμα βήμα διεξοδική και εμπεριστατωμένη ανάλυση που διεξάγει, εκκινώντας πάντοτε από κάποιες βασικές παραδοχές, κάποια αξιωματικά σχεδόν δεδομένα, επάνω στα οποία εδράζεται όλη η περαιτέρω διαδικασία ανάπτυξης της τεχνικής ανάλυσης και τα συμπεράσματα στα οποία οδηγεί.
Είναι σημαντικό λοιπόν, προτού «πάμε στο δια ταύτα» να ελέγξουμε ενδελεχώς και με κάθε λεπτομέρεια τη στιβαρότητα αυτών των παραδοχών, όταν καλούμαστε να υιοθετήσουμε τα αποτελέσματα μιας μελέτης στο έμπρακτο πεδίο, ειδικά όταν αυτά θα οδηγήσουν σε σημαντικές παρεμβάσεις, ζωτικής σημασίας για την καθημερινότητα των επόμενων γενιών και τη μακροχρόνια επιβίωση της ίδιας της πόλης.
Πέραν τούτων είναι σημαντικό επίσης να αναφερθεί ότι η ΜΠΕ εστιάζει και στην υδρολογική σύζευξη και ενοποίηση του περιφερειακού δρόμου με τα σημεία όπου αυτός σμίγει στη χάραξή του με τις λεκάνες απορροής των πλαγιών του Ταϋγέτου, στα ρέματα του Καραμπογιά, Ελαφογκρεμη, Λαγκαδά κ.λπ. Εκεί που εν πολλοίς είναι και τα όρια του σχεδίου της πόλης, η δε δικαιοδοσία ευθύνης για τη σύζευξη δεν είναι πλήρως καθορισμένη.
Ακολουθείται η εξής μεθοδολογία:
Η υδρολογική ανάλυση βασίζεται σε αριθμητικές προσομοιώσεις που γίνονται με ειδικά λογισμικά επεξεργασίας (λαμβάνοντας υπόψη, ποσότητα και ένταση βροχοπτώσεων, υδατοπερατότητα πετρωμάτων και διάβρωση πετρωμάτων στις ροές των λεκανών απορροής προς τη θάλασσα, υπολογισμός φερτών υλικών, χρονοκαθυστέρηση και ταχύτητα των ροών μέσα στα ρέματα, κ.λπ.) εξετάζοντας μία γκάμα συμπτώσεων, με δυσμενή σενάρια φόρτισης του υδρολογικού συστήματος της ευρύτερης περιοχής και όχι μόνο.
Με τα αποτελέσματα που προκύπτουν από τέτοιου είδους παραμετρικές προσομοιώσεις μέσω υπολογιστών, γίνεται η μετέπειτα λεπτομερής τεχνική ανάλυση, λαμβάνοντας κατ’ ουσίαν υπόψη τη χειρότερη δυνατή υδραυλική φόρτιση που μπορεί να επηρεάσει όλες τις λεκάνες απορροής της ευρύτερης περιοχής.
Γι’ αυτό το λόγο γίνεται αναδρομή σε ιστορικά δεδομένα βροχοπτώσεων στην περιοχή μας.
Στην προκειμένη λοιπόν περίπτωση της μελέτης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των αντιπλημμυρικών έργων (ΜΠΕ), μία από τις βασικές παραδοχές που παρουσιάζεται ως αξιωματικό θεμελιώδες δεδομένο, σαν «input» για τη λεπτομερή ανάλυση, είναι το μέγιστο ύψος βροχής σε mm, καθώς και η ένταση της βροχής σε mm/sec, που έχει καταγραφεί τα τελευταία 50 χρόνια στην περιοχή μας από διάφορους μετεωρολογικούς σταθμούς, υπό την αναφερόμενη ορολογία «ως επισκεψιμότητα φαινομένου».
Η χειρότερη δυνατή υδρολογική φόρτιση στο σύστημα απορροής προς τη θάλασσα των λεκανών και υπολεκανών, ολόκληρης της περιοχής της Καλαμάτας, και αποτελούν δεδομένα για τη μελέτη της ΜΠΕ, είναι οι υδατομετρήσεις επιπέδου και έντασης της βροχής από μια σειρά από μετεωρολογικούς σταθμούς εγκατεστημένους στην περιοχή μας, όπως αυτόν στην περιοχή της Νέδουσας, στο Αγρίλι-Πήδημα, στο αεροδρόμιο της Καλαμάτας και μια σειρά από άλλους ιδιωτικούς μετεωρολογικούς σταθμούς.
Τα δεδομένα αυτά όμως, δεν είναι ικανά να δώσουν το κρίσιμο αυτό σημείο αναφοράς της χειρότερης δυνατής βροχόπτωσης και υδρολογικής φόρτισης όλης της περιοχής, διότι αφενός δεν έχουν χρονική συνέχεια και συνέπεια, καθότι έχουν παρουσιάσει κατά καιρούς βλάβες και έχουν μείνει εκτός λειτουργίας για ικανά χρονικά διαστήματα, παρουσιάζοντας έτσι κενά δεδομένων, ώστε οι μετρήσεις από τους διάφορους σταθμούς να μην ταιριάζουν μεταξύ τους ώστε να θεωρηθούν αξιόπιστες για να «αποδώσουν αξιόπιστα δεδομένα» σε όλη τη γεωγραφική έκταση της περιοχής μας. Καλύπτονται δε, στοιχειωδώς και αποσπασματικά μετεωρολογικά χρονικά διαστήματα των 10 με 15 τελευταίων ετών.
Συνέπεια αυτού, ως ακραίο φαινόμενο έντονης βροχόπτωσης και σημείο αναφοράς για τους υπολογισμούς του υδρολογικού μοντέλου, έμφαση δόθηκε στα χαρακτηριστικά της διήμερης βροχόπτωσης στην περιοχή μας το Σεπτέμβριο του 2016, λίαν προσφάτως δηλαδή, ο μεσογειακός κυκλώνας Ζορμπάς, που έπληξε όχι μόνο την περιοχή μας αλλά όλη την Ελλάδα, και αναφέρεται με περίοδο επαναφοράς 1000 ετών.
Τα φαινόμενα κακοκαιρίας του κυκλώνα Ζορμπά, δεν μπορούν να αποτελούν ιστορική βάση επαναλληπτικότητας, διότι κατά πάσα πιθανότητα σχετίζεται με την κλιματική αλλαγή και είναι πρωτόγνωρο στην κλιματική ιστορία της περιοχής.
Γνωρίζουμε ότι οι ορεινοί όγκοι πάνω από την Καλαμάτα, δημιουργούν πολύ έντονα τοπικά διαφοροποιημένα καιρικά φαινόμενα, με τοπικά χαρακτηριστικά και έντονες απρόβλεπτες βροχοπτώσεις, τα νερά των οποίων μετέπειτα οδηγούνται μέσα από τα ρέματα και τις απότομες πλαγιές προς τη θάλασσα.
Μαρτυρία αυτού του τοπικού χαρακτήρα είναι όσοι από εμάς τύχαμε να βρεθούμε μετά την πλημμύρα του Σεπτεμβρίου του 2016 στην περιοχή του Πηδήματος, όπου παρατηρήσαμε τις τεράστιες ποσότητες νερού, που σχεδόν σαν τεράστιοι καταρράκτες έπεφταν για μέρες μετά το φαινόμενο από τα κάθετα πρανή του βουνού. Τεράστιες ποσότητες νερού είχαν συσσωρευτεί επάνω στο βουνό, αποστραγγίζονταν προς την πεδιάδα.
Να σημειωθεί ότι οι επί διήμερο έντονες και συνεχείς βροχοπτώσεις του καλοκαιρινού μεσογειακού κυκλώνα του Ζορμπά, που έπληξε την Καλαμάτα το Σεπτέμβριο του 2018, ουδεμία φόρτιση υδραυλική επέφεραν στις απορίες του Νέδοντα και των ρεμάτων της περιοχής. Επηρεάστηκε μόνο η ακτογραμμή, λόγω αύξησης της στάθμης και της φουσκοθαλασσιάς.
Σημειωτέον ότι και τα δύο αυτά φαινόμενα ισχυρών βροχοπτώσεων συνέβησαν κατά το μήνα Σεπτέμβριο.
Σχετικές μετρήσεις βροχοπτώσεων λοιπόν επάνω στα βουνά πλησίον της Καλαμάτας, των τελευταίων 50 ετών, εάν υπήρχαν, θα ήταν πολύ πιο ενδεικτικές σαν βάση υπολογισμού της ταχύτητας σε m/sec και των ποσοτήτων των νερών καθόδου σε m3/sec, ώστε να τρέξουν οι προσομοιώσεις του υδρολογικού μοντέλου, και λαμβάνοντας τις συνεχείς αλλαγές στις διατομές των ρεμάτων να υπολογιστούν μετέπειτα τεχνικά όλες οι απαιτούμενες διαστάσεις και διατομές των όμβριων αγωγών που χρειάζονται, για να διοχετεύονται με ασφάλεια τα νερά της βροχής προς τη θάλασσα.
Επιχειρείται επίσης στη μελέτη μια σύγκριση δεδομένων από διάφορες περιοχές με όμβριες καμπύλες ( διαγράμματα mm βροχής ως προς το χρόνο t) που είναι βασισμένες σε ολόκληρη γεωγραφική ενότητα, όπως η Δυτική Πελοπόννησος. Όμως η σύγκριση των διαφορών ανάμεσα στις όμβριες καμπύλες γίνεται μέσα από διαγράμματα όπου οι κλίμακες είναι λογαριθμικές και ελαχιστοποιούνται έτσι γραφικά οι όποιες διαφορές προς αξιολόγηση.
Δυνητικά θα μπορούσε να παρθούν, σαν σημείο αναφοράς τοπικού χαρακτήρα, δεδομένα που έχουν χαρακτηριστικά περιορισμένης γεωγραφικής επήρειας από πρόσφατα καταγεγραμμένες έντονες και απρόβλεπτες βροχοπτώσεις, σε περιοχές με παρόμοια γεωλογικά ανάγλυφα και κλιματικά χαρακτηριστικά σαν της Καλαμάτας, από την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου (Κινέττα, Άγιοι Θεόδωροι, Μάνδρα Αττικής, Τρίκαλα και περιοχή Θεσσαλίας, Πόντος Τουρκία).
Όμως εδώ είμαστε μπροστά στα πρώιμα στάδια μιας ραγδαίας επερχόμενης κλιματικής αλλαγής, που έχει χαρακτηριστικά χρονοκαθυστέρησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων από ατασθαλίες πρότερων δεκαετιών, όμοια της οποίας δεν έχουν ματαδεί οι οργανωμένες ανθρώπινες κοινωνίες, για τις σημαντικές επιδράσεις της οποίας δεν υφίστανται ιστορικά δεδομένα!
Οπότε και η χειρότερη δυνατή βροχόπτωση στην περιοχή τα τελευταία 50 χρόνια, δεν μπορεί να αποτελεί το άρρηκτο θέσφατο ότι «μελετήσαμε με ασφάλεια – σχεδιάσαμε με στιβαρότητα- τώρα υλοποιούμε και πρόβλημα έληξε”, ή το πλέον σωστό, βάσει πιθανοτήτων, μάλλον έληξε!
Κλιματική αλλαγή και Καλαμάτα
Τί μπορεί όμως να σημαίνει κλιματική αλλαγή για την περιοχή της Καλαμάτας, ούτως ώστε να ληφθούν υπόψη τυχόν επιδράσεις της στο έργο αυτό της αντιπλημμυρικής προστασίας της πόλης;
Οι συσσωρευμένες εκπομπές του CO2 στην ατμόσφαιρα, λόγω της ανθρώπινης δράσης κυρίως από την έναρξη της βιομηχανικής εποχής (τέλη του 1700 και εντεύθεν) και της εντατικής χρήσης κυρίως υδρογονανθράκων σαν πηγή ενέργειας για τις βιομηχανίες, τη μετακίνηση, τη θέρμανση κ,λπ., δημιουργούν σαν μια θερμική κάλυψη πάνω από τη γη που έχει σαν αποτέλεσμα να εγκλωβίζεται περισσότερη θερμική ενέργεια μέσα στο γήινο περιβάλλον. Αυτό οδηγεί στην αύξηση της μέσης θερμοκρασίας στη γη, καθώς και της θερμοκρασίας των θαλασσών και των ωκεανών, το λιώσιμο παγετώνων στους πόλους, αλλά ταυτόχρονα συμβάλει και στην αύξηση των νεφώσεων, ιδίως κοντά στον Ισημερινό.
Οι αυξημένες νεφώσεις από μόνες τους έχουν σαν αποτέλεσμα να αποθηκεύεται ακόμη περισσότερη θερμική ενέργεια μέσα στη γήινη ατμόσφαιρα και να συμβάλλουν και αυτές επιπρόσθετα στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, οπότε μαζί με τις εκπομπές του CO2 λειτουργούν σαν ντουέτο, σαν ένα ολοένα και περισσότερο εντεινόμενο σπιράλ περαιτέρω αύξησης της θερμοκρασίας και των νεφώσεων (feedback loop).
Αυτό αναφέρεται σα βάση σκέψης, όπου φαινόμενα σαν τον ασυνήθιστο για τα κλιματολογικά δεδομένα μεσογειακό θερινό κυκλώνα του Ζορμπά το Σεπτέμβριο του 2018, οι απότομες ισχυρές βροχοπτώσεις τοπικού περιορισμένου γεωγραφικού χαρακτήρα, που έλαβε μέρος πάλι το μήνα Σεπτέμβριο του 2016, όταν πλημμύρισαν μεν μεγάλα κομμάτια της Καλαμάτας, αλλά με λίγη επίδραση στη στάθμη του Νέδοντα, μπορεί τελικά να μην έχουν ιστορική επαναληπτικότητα στα 1000 χρόνια, αλλά πλέον η περιοχή να τα συναντάει συχνά.
Εφέτος η Δυτική κυρίως Ευρώπη έχει έρθει αντιμέτωπη με πρωτοφανή φαινόμενα ξηρασίας, με εκτεταμένες μη αναμενόμενες ως προς την έκταση και την ένταση πυρκαγιές στην Ιβηρική χερσόνησο και τη Νότια Γαλλία, λειψυδρία στην Αγγλία, πτώση στις πλωτές κοίτες του Τάμεση και του Ρήνου, κ.ά. Τέτοια εποχή συνήθως, πυκνές νεφώσεις κατάκλυζαν τη γηραιά ήπειρο, από τον Ατλαντικό ωκεανό, δημιουργώντας ένα εντελώς διαφορετικό σκηνικό ως προς τον καιρό.
Υφίσταται μια θεώρηση από διάφορες επιστημονικές πηγές, ότι έχει παρατηρηθεί μια σημαντική επιβράδυνση στο γνωστό θαλάσσιο ρεύμα του κόλπου του Μεξικού (Mexico gulf stream), που δρα σαν μια τεράστια κυλιόμενη ζώνη μεταφοράς μάζας και ενέργειας και μετακινεί τεράστιες ποσότητες νερού του Ατλαντικού ωκεανού από περιοχές του Ισημερινού προς το Βόρειο Πόλο και τούμπαλιν. Αυτή η επιβράδυνση εάν συνεχιστεί, είναι κρίσιμης σημασίας για τη διαμόρφωση των συνθηκών του κλίματος όσον αφορά στη Δυτική Ευρώπη κυρίως, αλλά και για μας, διότι όλα αυτά τα μετεωρολογικά φαινόμενα αλληλοσυνδέονται παγκοσμίως όπως εναλλάσσουν ενέργεια με το περιβάλλον, τους ωκεανούς, και την επιφάνεια της γης. Με την περιστροφή της γης, οι νεφώσεις που δημιουργούνται επάνω από τον Ατλαντικό μεταφέρονται ανατολικότερα προς τη Δυτική Ευρώπη και τις περιοχές της Μεσογείου. Ειδικότερα στην περιοχή μας, αυτά τα μετεωρολογικά συστήματα έρχονται σε επαφή και εμπλέκονται με τις θερμές μάζες του αέρα που κινούνται Β-ΒΑ προς Ευρώπη, προερχόμενες από τις περιοχές της ερήμου της Σαχάρας, καθώς επίσης με τις ζεστές μάζες αέρα που προέρχονται από την περιοχή της Μέσης Ανατολής, και με τις κρύες μάζες του αέρα που κατέρχονται από την περιοχή της Σιβηρίας. Γίνεται μια συνεχής διελκυστίνδα ανάμεσα σε αυτές τις αλληλοεπιδράσεις, με τη μια φορά να υπερισχύει το ένα και μια το άλλο.
Το κλίμα και ο καιρός είναι δύο διαφορετικές έννοιες. Το κλίμα αφορά μακροπρόθεσμες κλίμακες χρόνου και ο καιρός από την άλλη προσδίδει την πρόσκαιρη έκφραση του κλίματος.
Είναι ένα παγκόσμιο ντόμινο αλληλεπιδράσεων, αλλού έντονες βροχοπτώσεις, αλλού ξηρασίες, καθότι η γη αποτελεί ένα κλειστό σύστημα. Όποια χημική ένωση ή στοιχείο υπάρχει μέσα στη γη (H2O, CO2, κ.λπ.) παραμένει σταθερό σε συνολική μάζα, απλώς διάφορα μέρη της αλλάζουν τη φάση και την κατάσταση που βρίσκονται, αναδιατάσσοντας και αναδιανέμοντας τη σύσταση της συνολικής μάζας παγκοσμίως.
Το σημαντικότερο όμως ζήτημα που προκύπτει από την κλιματική αλλαγή, το οποίο ήδη τεκμηριώνεται και συνδέεται άρρηκτα με την αντιπλημμυρική θωράκιση της πόλης, αφορά στην αύξηση της στάθμης της θάλασσας, όπου εκβάλει ο Νέδοντας και όλες οι λοιπές απόρροιες των όμβριων της πόλης.
Η παραδοχή στην ΜΠΕ, όσον αφορά στην αύξηση της στάθμης της θάλασσας, είναι ότι αναμένεται στο χειρότερο δυνατό σενάριο μια αύξηση της τάξης των 50 cm. Τεκμηριώνεται αυτή η παραδοχή και από διεθνείς Οργανισμούς.
Σύμφωνα με την Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας (ΝΟΑΑ) των ΗΠΑ, η στάθμη της θάλασσας έχει υπερδιπλασιαστεί από 1,4 χιλιοστά ετησίως, κατά το μεγαλύτερο διάστημα του 20ού αιώνα, σε 3,6 χιλιοστά το χρόνο από το 2006 έως το 2015. Την ίδια στιγμή, η ΝΟΑΑ προβλέπει ότι η στάθμη της θάλασσας ενδεχομένως να αυξηθεί κατά τουλάχιστον 0,3 μέτρα πάνω από τα επίπεδα του 2000 μέχρι τις αρχές του επόμενου αιώνα, ενώ η Διακυβερνητική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή εκτιμά, ότι θα αυξηθεί από 40 έως 63 εκατοστά μέχρι το 2100.
Αυτό όμως είναι μια μεσοσταθμική παραδοχή σε παγκόσμιο επίπεδο. Τοπικά αυτό μπορεί να διαφέρει σημαντικά, είτε προς τα κάτω είτε αυξητικά. Δεν είναι μια παραδοχή που μπορεί να δεχθεί κανείς ότι έχει ικανά περιθώρια ασφάλειας για επιτυχή τεχνικό σχεδιασμό με ορίζοντα δεκαετιών. Σε ένα σχεδιασμό, λόγω της πολυπλοκότητας των τυχόν αλληλεπιδράσεων που εν δυνάμει μπορεί να αντιμετωπίσει ένα τεχνικό έργο, προσδίδεται επί πλέον «μπόσικο» ένα περιθώριο της τάξης του 50%. Λαμβάνοντας υπόψη λιγότερο από αυτό, ας υποθέσουμε της τάξης των 15% με 25%, αποτελεί μια καθόλου συντηρητική τεχνική προσέγγιση, όπως οφείλει να είναι.
Η στάθμη της θάλασσας παγκοσμίως είναι πλέον ακράδαντα τεκμηριωμένο, μέσα από ενδελεχείς μετρήσεις από δορυφόρους κυρίως, ότι ανέρχεται τις τελευταίες δεκαετίες από το 1970 και μετέπειτα, μεσοσταθμικα σε παγκόσμιο επίπεδο με ένα ετήσιο ρυθμό της τάξης των 3 mm περίπου κατ’ έτος. Αλλού περισσότερο αλλού λιγότερο.
Αυτό οφείλεται στην τήξη των παγετώνων στους πόλους της γης, λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη κυρίως, λόγω των συσσωρευμένων εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα από τις ανθρώπινες δραστηριότητες πρωτίστως τις τελευταίες δεκαετίες, και επενεργεί με διαφορά χρονικής φάσης.
Η αύξηση της στάθμη της θάλασσας οφείλεται επίσης στη διαστολή (αύξηση όγκου) που κάνουν οι θαλάσσιες μάζες καθώς θερμαίνονται περισσότερο.
Σε τοπικό επίπεδο στην Καλαμάτα, σε αυτή την αύξηση της στάθμης της θάλασσας που παρατηρείται, θα πρέπει να προστεθούν κατά περίπτωση και επιδράσεις στη στάθμη από περιοδικά επενεργούντα τοπικά θαλάσσια ρεύματα, καθώς και η επίδραση της παλίρροιας, που οφείλεται στην έλξη της Σελήνης επάνω στα νερά των θαλάσσιων μαζών, καθώς διέρχεται επάνω από την περιοχή.
Ειδικότερα για την περιοχή της Καλαμάτας, η αύξηση της στάθμης της θάλασσας τις τελευταίες δεκαετίες είναι καταγεγραμμένη Online Δεδομένα του Δικτύου Μέτρησης Στάθμης Θάλασσας μέσω του Διεθνούς Ωκεανογραφικού Οργανισμού (IOC) από το σταθμό που είναι εγκατεστημένος στο λιμάνι της, καταγράφοντας ιστορικά δεδομένα από το 1970 και αθροιστικά μεσοσταθμικά επιδεικνύει από τότε μια αύξηση της τάξης των 10 με 15 cm (https://www.psmsl.org/data/obtaining/stations/411.php ).
Αυτά αναφέρονται λόγω του ότι όλα αυτά τα έργα οδηγούν επιπρόσθετα νερά του Ταϋγέτου, μέσα από τον Νέδοντα, στη θάλασσα. Εάν προκύψουν στο μέλλον συμπτώσεις και συγκυρίες, με μη προβλέψιμη αύξηση της στάθμης της θάλασσας λόγω εκτροπής στα προσδοκώμενα σενάρια ήπιας προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, από 2 βαθμούς Κελσίου στους 4 και 5 βαθμούς αύξηση της μεσοσταθμικής θερμοκρασίας του πλανήτη, με συνεπακόλουθη αύξηση της στάθμης μέχρι και μερικά μέτρα, και σε αυτό το σενάριο συνυπολογιστούν ταυτόχρονες συγκυρίες από τις επιπτώσεις μιας παλίρροιας ή ενός έντονου καιρικού φαινομένου που θα συμπέσουν με φουσκοθαλασσιά μερικών μέτρων, όπως επέφερε ο κυκλώνας του Ζορμπά το 2018, τότε τα νερά στην κυριολεξία θα μπλοκαριστούν μέσα στο Νέδοντα και η Καλαμάτα θα κινδυνεύσει, όποια έργα και εάν έχουν γίνει εν τω μεταξύ στην πόλη, στα ρέματα του Καραμπογιά, του Ελαφογκρέμη, Λαγκάδα, ή στο ρου του Νέδοντα.
Έστω και λιγοστές πιθανότητες να υφίστανται, κάτι το οποίο δεν μπορούμε να υπολογίσουμε λόγω του ότι η κλιματική αλλαγή είναι μπροστά μας, προκύπτουν από το πουθενά σενάρια που δεν μπορούν να τυποποιηθούν σε ένα αναμενόμενο μπούσουλα βροχόπτωσης.
Βαδίζουμε προς μια κλιματική κατάσταση απρόβλεπτη, χαρακτηριζόμενη με “weather singularities”.
Η πόλη «ζει» σε ένα εύθραυστο περιβάλλον και δεν μπορεί να ποντάρει και να αποδεχτεί τέτοια ρίσκα, όσο απόμακρα μπορεί να φαίνονται τώρα.
Είναι οι συμπτώσεις και οι συγκυρίες που καθορίζουν και καθιστούν το τοπίο αβέβαιο, και το παρελθόν είναι πάντα εκεί!
Θέλουμε δεν θέλουμε, υπάρχει μνήμη στη
φύση! Τα πάντα τείνουν προς το να εμποδίσουν ένα ελάχιστο κοινό ενεργειακό
παρανομαστή, ό,τι έργα και να τοποθετήσει ο άνθρωπος στο διάβα της.
Μια πρόταση προς εξέταση που θα μπορούσε να ληφθεί υπόψη στα ήδη προτεινόμενα
από την ΜΠΕ, προς στις εκβολές του Νέδοντα, είναι να εγκατασταθεί βυθιζόμενο
αντλιοστάσιο στον πυθμένα, που να
ενεργοποιείται και να τραβάει ποσότητες από το ρου και να τις διοχετεύει σε
απόσταση 50 με 200 m με σωλήνες μέσα στη θάλασσα, όταν ανέρχεται με
γρήγορους ρυθμούς η στάθμη του ποταμού, αυξάνοντας έτσι την παροχέτευση σε
m3/sec μέσα από το δίκτυο απορροής των έργων που θα δρομολογηθούν, συμβάλλοντας
στη γρήγορη υδραυλική αποφόρτιση σε ολόκληρο το σύστημα και στη μείωση του
κινδύνου πλημμύρας, ειδικά στις περιοχές της πόλης χαμηλά, κοντά στις εκβολές
του Νέδοντα.
Επίσης, είναι σημαντικό, έχοντας ελάχιστο κόστος, να εγκατασταθούν αισθητήρες με ασύρματο δίκτυο μέτρησης: 1) των επιπέδων και έντασης της βροχόπτωσης πέριξ επάνω ακριβώς από την πόλη και σε κοντινή απόσταση μερικών χιλιομέτρων πλησίον της πόλης και 2) ένα δίκτυο με αισθητήρες μέτρησης των ροών (m3/sec) μέσα στα ρέματα που οδηγούν προς την πόλη, που συνδυαστικά θα δρουν σαν ένα προειδοποιητικό σύστημα, που θα κρούει τον κώδωνα κινδύνου, για άμεση κινητοποίηση των υπευθύνων της πόλης σε περίπτωση ανάλογη με αυτή της πλημμύρας του 2016 (early warning system).
Εξίσου κρίσιμο σημείο και ίσως το σημαντικότερο θέμα που εμπεριέχει μεγάλη
επικινδυνότητα ΤΩΡΑ για τη συνεχιζόμενη ομαλή λειτουργία και ευημερία της
πόλης στα επόμενα χρόνια, είναι η καθαυτού ποιοτική και ομαλή υλοποίηση στο
πεδίο των έργων αυτών που προτείνονται, ή κάποιων παραλλαγών, διότι αφορούν την
“καρδιά” της πόλης όπως έχει εξελιχθεί τις τελευταίες δεκαετίες, που
ρυθμίζει την ομαλή λειτουργία της, που είναι οι χώροι που έχουν αναπτυχθεί
επάνω στο Νέδοντα!
Εκεί διαχωρίζεται, από τη μια ο οικιστικός ζωτικός της χώρος και από την άλλη ο εμπορικός, επαγγελματικός και ψυχαγωγικός, με το χώρο μετάβασης από τον ένα στον άλλο ακριβώς στη μέση.
Οποιαδήποτε διατάραξη αυτού του συνδετικού κρίκου, που αφορά το ποτάμι πάντα, θα υποθάλψει την ίδιο-ταυτοπροσωπία της πόλης και τη σχέση των πολιτών με αυτή. Η καθαίρεση των τσιμεντένιων σκέπαστρων του Νέδοντα ενέχει σημαντικούς κινδύνους για την εύρυθμη λειτουργία της πόλης και θα είναι σαν να βαδίζει η πόλη σε ναρκοπέδιο με απρόβλεπτες συνέπειες. Θα αποδυναμώσει σημαντικά το χαρακτήρα της. Εκεί συγκεντρώνεται όλη η κίνηση των επισκεπτών στην πόλη προκειμένου να ξεκινήσουν το καθημερινό τους πρόγραμμα.
Στην περιγραφή των έργων αυτών της ΜΠΕ δεν αναφέρεται πουθενά το χρονοδιάγραμμα της υλοποίησης των επί μέρους πτυχών του, το οποίο είναι ζωτικής σημασίας για την πόλη.
Πώς θα εξελιχθεί το έργο αυτό; Ποια κομμάτια θα γίνουν πρώτα, ποια δευτέρα, ποια τελευταία;
Στην παγκόσμια αναγνωρισμένη μέθοδο διαχείρισης των έργων από τον Οργανισμό project management institute (PMI), πέρα από το λεγόμενο Gant chart, που είναι το μέχρι τελευταίας λεπτομέρειας περιγραφή με χρονοδιάγραμμα της ανάπτυξης του έργου με κάθε προαπαιτούμενο σε κάθε βήμα, με αναφορά σε απαιτούμενους πόρους και τεχνικά μέσα που απαιτούνται για να προχωράει σταδιακά και να αναπτύσσεται ομαλά, εντός χρονοδιαγράμματος και προϋπολογισμού και εντός ποιοτικών standard, υπάρχει και το ονομαζόμενο critical path method ή στα Ελληνικά “Μέθοδος της Κρίσιμης Διαδρομής”. Βασικά, είναι η αλληλουχία μιας ομάδας έργων που εάν δεν γίνουν ” exactly on time”, κινδυνεύει να τιναχθεί όλο το έργο στον αέρα, από πλευράς τελικής παράδοσής του, βάσει του αναγγελθέντος χρονοδιαγράμματος και του καθορισμένου προϋπολογισμού!
Στο συγκεκριμένο αντιπλημμυρικό έργο, η κρίσιμη αλληλουχία έργων δεν είναι άλλη από αυτή που αφορά τα έργα μέσα στο ρου του Νέδοντα και ειδικότερα αυτή της καθαίρεσης των τσιμεντένιων σκέπαστρων, όπου φιλοξενούνται τώρα χώροι στάθμευσης. Οποιαδήποτε εμπλοκή σε αποκατάσταση και απόδοση στην πόλη αυτών των δύο χώρων, μπορεί να καταστεί ολέθρια για την πόλη. Είτε λόγω καθυστέρησης, είτε λόγω τεχνικών απρόβλεπτων συνθηκών, είτε λόγω στάσης έργων, αιτία μη πληρωμών προς τις υπεργολαβίες, όπως έχουμε δει να συμβαίνει συχνά σε άλλα έργα στην πόλη.
Το κομμάτι αυτό του όλου έργου πρέπει να έχει πολλαπλές δικλίδες ασφαλείας για την απρόσκοπτη και ταχύτατη ολοκλήρωσή του, με εναλλακτικές έτοιμες λύσεις σε διάφορα που μπορεί να προκύψουν (αύξηση υλικών, φυσικές συνθήκες, μη ικανότητα εκτέλεσης υπεργολαβίας, κ.λπ.).
Πρέπει να προηγηθεί όλων των άλλων υποέργων και σε «χρόνο dt» και ας κοστίσει πολύ παραπάνω από ό,τι θα κόστιζε εάν γινόταν υπό «νορμάλ συνθήκες», διότι το συνεπακόλουθο κόστος για την πόλη είναι τεράστιο και μη εύκολα αναστρέψιμο.
Τα υπόλοιπα κομμάτια των αντιπλημμυρικών έργων ας γίνουν μετέπειτα “με το πάσο τους”.
Σε αυτό πρέπει να υπάρχει μηδενική ανοχή!
Αυτό το κομμάτι του έργου πρέπει να έχει
επίβλεψη διεθνών οίκων διαχείρισης έργων,
με πολλές επικαλυπτόμενες υπεργολαβίες,
γρήγορη εκτέλεση, άμεσες πληρωμές, διαδικασίες για γρήγορη έως άμεση
απομάκρυνση σε περίπτωση μη ικανοποιητικής εκτέλεσης του έργου, με ακριβές ρήτρες συμμετοχής και βαριές ρήτρες
αποζημίωσης, από εταιρείες που δεν πληρούν
κριτήρια τεχνικής αξιοσύνης, με πολυπειρία εταιρικής αξιοπιστίας,
οικονομικής ευμάρειας.
Το συγκεκριμένο ρίσκο θα μπορούσε να μειωθεί σημαντικά, εάν πριν γίνει
οποιαδήποτε καθαίρεση των τσιμεντένιων σκέπαστρων που είναι σχεδόν στο
επίπεδο των πέριξ δρόμων, Αρτέμιδος, Κλαδά, κ.λπ., κατασκευαζόταν από πάνω τους
προς άμεση χρήση και αποδίδονταν στο κοινό ένας δεύτερος όροφος παρκινγκ,
το οποίο χρειάζεται έτσι και αλλιώς, οι
δε εργασίες από κάτω θα μπορούσαν να εξελιχθούν με λιγότερες παρενέργειες ως
προς την ομαλότητα της πόλης.
Θα μπορούσε αυτή η κατασκευή να γίνει με ατσάλινα δομικά στοιχεία γρήγορα, να διατηρηθεί και μετά την αποκατάσταση, ή να αποσυναρμολογηθεί πλήρως μετά την ολοκλήρωση των έργων και να τοποθετηθεί σε άλλη περιοχή της πόλης, προσθέτοντας θέσεις παρκινγκ που έτσι και αλλιώς χρειάζονται με τους ρυθμούς που αυτή αναπτύσσεται.
Τα παραπάνω επ’ ουδενί δεν πρέπει να αποτρέψουν την πόλη από το να δράξει την ευκαιρία που της δίνεται, αλλά θα πρέπει να οδηγήσουν στη διεξαγωγή των απαιτούμενων έργων με τρόπο αποτελεσματικό και στρατηγικό. Σκοπό έχουν δε, να θέσουν προβληματισμούς, και τις βάσεις για μια πιο ολιστική θεώρηση, ώστε να γίνει ένας αντιπλημμυρικός σχεδιασμός με ουσιαστική σημασία και αποτέλεσμα που θα αφορά την ίδια την πόλη και όχι τη σύζευξή της με τον περιμετρικό δρόμο. Για να δρομολογηθεί μια ποιοτική υλοποίηση των απαραίτητων έργων, σε μια ακμάζουσα πόλη, με ορίζοντα πλημμυρικής θωράκισης δεκαετιών, που να εμπεριέχει σχεδιαστική ευελιξία και βαθμούς ελευθερίας για πρόσθετες επεμβάσεις εάν και ό,ποτε χρειαστούν.
Του Τάκη Παπαδόπουλου
Μηχανολόγου- μηχανικού, με ειδίκευση σε ρευστομηχανική, μετάδοση θερμότητας, ενέργεια, ΑΠΕ, σχεδιασμό συστημάτων
