ΜΕΡΟΣ Β’
Η αλληλογραφία, μεταξύ του ιστορικού συγγραφέα και των δύο εκ των τριών επιφανών δια την εποχή ανδρών που έκαμαν την ανασκαφή, πραγματοποιήθηκε κατά το έτος 1908 και ημπορεί κανείς να τήνε παρακολουθήσει αυτούσια ανατρέχοντας στο τεύχος Α’ του Νέου Ελληνομνήμονος, για το έτος 1923. Άξιο αναφοράς πάντως είναι πως ο εις εξ αυτών, ο Φίλλιπος Λέλλης, αναφέρει εις την επιστολή του προς τον Εγγλέζο ιστορικό, ότι επί της θέσεως εις την οποία ανακαλύφθηκε ενταφιασμένος ο τεράστιος σκελετός του Ναΐτου πολεμιστού, ευρίσκονταν κατά την ιδιογνωμοσύνη του, άλλα ρημάδια, εκείνα του ναού του Αγίου Στεφάνου, μίας ακόμη δηλαδή «αόρατης» σήμερα μεσαιωνικής εκκλησιάς τεχνοτροπίας γοτθικής, η οποία γνωρίζομε πως άνηκε εις το σταυροφορικό τάγμα των Τευτόνων Ιπποτών. Παρενθετικά, εις το αυτό σημείο, θαρρώ πως είναι της στιγμής να καταθέσω μίαν άποψη προσωπική, ως απλή παρατήρηση, δια την ιστορική σημασία την οποία νομίζω πως έχει ο εν λόγω σκελετός, τόσο για την ιστορικότατη κωμόπολη εις την οποίαν ευρέθη, όσο και για τον κάθε ένα φιλίστορα ταξιδευτή που επισκέπτεται τον τόπο.
Είμαι λοιπόν της αντιλήψεως ότι, το ανωτέρω αναφερθέν εύρημα του απολεσθέντος λειψάνου του σταυροφόρου στρατιώτου, εξαιτίας των δυο παραγόντων, δηλαδή, του τεραστίου μεγέθους του και προπαντός της ιδιότητας του αγνώστου μεσαιωνικού προσώπου εις το οποίο αντιστοιχεί (σ.σ. Είτε ισχύει πράγματι πως ήταν μέλος του ναϊτικού τάγματος, είτε ήταν ένας «απλός» σταυροφόρος πολεμιστής), είναι λίαν σημαντικό να βρεθεί εκ νέου μέσω επισταμένης ερεύνης του αναλόγου υπουργείου, με σκοπό να εξασφαλίσει μια θέση περίοπτη -σε συντροφιά με την ανακαλυφθείσα αιχμή του δόρατός του- εις εν εκ των μεσαιωνικού ενδιαφέροντος μουσείων της πατρίδος μας, κι ακόμη ειδικότερα (ως θεωρώ) εις το λίαν κατάλληλο δια την αυτήν περίσταση, μουσείο της «Ιπποτοκρατίας» του κάστρου Clermont παρά την Κυλλήνη.
Νομίζω όμως πως αρκετά αναλύσαμε τα περί του σκελετού. Ας ιδούμε τώρα μιάν άλλη πληροφορία που ξεχωρίζομε μες από το βιβλίο του αειμνήστου ιστορικού ερευνητού Γεωργ. Παπανδρέου «Η Ηλεία διά μέσου των αιώνων», η οποία πραγματεύεται το ζήτημα της τύχης των χαμένων οστών των τριών πριγκίπων:
[…] Εγγύς προς Β’ της Ανδραβίδας 8’ της ώρας περίπου εγγύς προς Δ’ της αμαξιτής και σιδηροδρομικής οδού Ανδραβίδας-Λεχαινών εν τω κτήματι των κληρονόμων Περ. Νικολουτσόπουλου είναι επιμήκης μεγάλη πλαξ, υφ’ ην έκειντο οι τάφοι των Βιλλεαρδουίνων οι περί το 1893 ανασκαφέντες υπό των απογόνων αυτών, μετακομισάντων τα οστά των εις Γαλλίαν, εκεί δ’ έκειτο και ο ναός του Αγίου Ιακώβου διασωζόμενος ζωηρώς εν τη μνήμη του λαού […]
Τώρα ας περάσομε εις το πολύ χρήσιμο και δυσεύρετο πλέον έργο του Ανδρέα Μπούτσικα «Η Φραγκοκρατία στην Ηλεία» για να ανασύρουμε μερικές ακόμη πληροφορίες περί του ζητήματος. Εις την σελ. 90 του Α’ τόμου του αυτού πονήματος, βρίσκουμε μεταξύ άλλων στοιχείων τα εξής λόγια:
[…] Ο κος Αθανάσιος Βακαλόπουλος (Ανδραβίδα, εφημ. Πατρίς-Πύργου,31/1/71) μας πληροφορεί ότι λίγα χρόνια μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, τα οστά των τριών πριγκίπων μεταφέρθηκαν από μακρινούς απογόνους τους στη Γαλλία. Αλλά και ο Ανδραβιδαίος ιερέας-καθηγητής Θεολογίας Κωνστ. Καπετανόπουλος (Ιστορικές πτυχές της Ανδραβίδας, σελ. 67) γράφει: «Από πληροφορίες που έχω, πρό του πολέμου ήλθαν Γάλλοι και πήραν τα οστά των Βιλλαρδουίνων, που είχαν ταφεί και τα μετέφεραν στη Γαλλία» Και ότι ο ναός του Αγίου Ιακώβου βρισκόταν στη σταφιδάμπελο του κου Καραθανάση […]
Ως γίνεται πια περσότερο σαφές, όσο δεν θα εκτελούνται εις την περιοχή της Ανδραβίδας ανασκαφές, η ακριβής τοποθεσία εις την οποία ευρίσκονται χωμένα τα οστά των τριών ιπποτών-πριγκίπων του Μορέως, ή έστω ο αδειανός τάφος τους (σ.σ. Τούτο, εάν παραδεχθούμε ότι οι αυτοί σκελετοί επάρθηκαν για να μεταφερθούν εις την Γαλλία), θα παραμένει ένα δύσλυτο αίνιγμα. Ως παρακολουθήσαμε, περί του ζητήματος ετούτου, ουσιαστικά δυο θεωρήσεις υπάρχουν. Η μιά επιθυμεί τα οστά να ευρίσκονται ακόμη κάτω από τη σύγχρονη κωμόπολη της Ανδραβίδας ή σε κάποιον αγρό πέριξ αυτής και πάλι υποκάτω της επιφανείας της γης, ενώ το έτερο θεώρημα θέλει να επάρθηκαν μυστηριωδώς από πολύ μακρινούς απογόνους των Βιλλεαρδουίνων, ίσως κατά το έτος 1918 (σ.σ. Όταν έληξε οριστικώς δηλαδή ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος) ή λίγο υστερότερα.
Μολαταύτα, θα πρέπει να σας ειπώ (περαιώνοντας), πως, παρά το γεγονός ότι ο «αόρατος» ηγεμονικός τύμβος των Βιλλεαρδουίνων, καθώς και τα ρημάδια του Αγίου Ιακώβου εις του οποίου το εσωτερικό ευρίσκεται ή ευρισκόταν ο ταφικός χώρος μετά των τριών σαρκοφάγων (όπως είδαμε), δεν ευρέθηκαν -τουλάχιστον επισήμως- ποτέ, κάποια άλλη, ίσως όχι εφάμιλλης αξίας, μα οπωσδήποτε σπουδαιότατη ανακάλυψη, η οποία σημειώθηκε εις την ευρύτερη περιοχή της κωμοπόλεως της Ανδραβίδας κατά το έτος 1916, παρουσίασε κάτι τρομαχτικά ενδιαφέρον: Ένα φραγκικό μαυσωλείο, το οποίο ήταν πιθανόν απομεινάδι μιας ολάκερης ιπποτικής (;) νεκροπόλεως. Σας δίνω περιληπτικά -πριν τον επίλογό μας- το τι μας λέγει ο «Νέος Ελληνομνήμων» του έτους 1916 (τομ. 13ος) περί της αυτής ανακαλύψεως (σ.σ. Ο έντονος χρωματισμός των γραμμάτων από εμένα):
«Ο έφορος των βυζαντιακών αρχαιοτήτων κ. Γεώργιος Σωτηρίου, κατόπιν διαταγής του Υπουργού της Παιδείας Σπυρ. Π. Λάμπρου μετέβη εις το Κάστρον Χλουμουτζίου, την Γλαρέντζαν (Κυλλήνην), το Ποντικόκαστρον (Κατάκωλον) και την Ανδραβίδαν, ίνα μελετήση και διά σκαφικής ερεύνης προσδιορίση τα των κυριωτάτων τούτων κατά τους χρόνους της εν Ελλάδι φραγκοκρατίας κέντρων της ηγεμονίας της Αχαϊας […] Ανδραβίδα […] –Επί της θέσεως, ένθα λέγεται ότι έκειντο οι δυο μεγάλοι ναοί, ο του Αγίου Στεφάνου και ο του Αγίου Ιακώβου, μετά του ξενώνος και του μαυσωλείου των Βιλλαρδουίνων, ενηργήθη μόνον δοκιμαστική έρευνα, ήτις απέδειξαν, ότι εις των μεγάλων λαξευτών πώρινων λίθων των χρησιμοποιηθέντων διά τάς πλησίον οικοδομάς και ληφθέντων εκ της περιοχής εκείνης. Τοίχοι ισχυροί όμοιοι των ανωτέρω διακρίνονται και εντός ομοίου βάθους φρεάτων, άτινα οι χωρικοί έχουσιν ανοίξει καθ’ όλην την από της Αγίας Σοφίας μέχρι της θέσεως Βάρα έκτασιν, δηλαδή εις ακτίνα δύο περίπου χιλιομέτρων, όπου και θα εξετείνετο η φραγκική πόλις, η καταχωσθείσα πιθανώτατα εξ επιχωματώσεων από του μόλις απέχοντος πελοποννησιακού Πηνειού.
Καθ’ όλην την έκτασιν ταύτην ευρίσκεται πλήθος κεράμων και πλίνθων, δύναται δε ο διερχόμενος διά του σιδηροδρόμου το από Ανδραβίδας εις Λεχαινά διάστημα να ίδη εκατέρωθεν της γραμμής σωρούς τοιούτων σχηματιζομένους υπό των κατ’ έτος καθαριζόντων τους αγρούς χωρικών. Συστηματική έρευνα του μέρους τούτου θα παρουσιάσει νεκρόπολιν μεγίστης εκτάσεως και σπουδαιότητος δια τον βίον του Μορέως. Επί της θέσεως Βάρα ενηργήθη σκαφική έρευνα και απεκαλύφθη μαυσωλείον με υπόγειαν στοάν, ής η επίπεδος οροφή βαστάζεται υπό δώδεκα κτιστών κιόνων· το δάπεδον του μαυσωλείου διατηρεί τα ίχνη της διά μαρμάρων επιστρώσεως, οι δε τοίχοι ήσαν δι’ ορθομαρμαρώσεως επενδεδυμένοι […]»
Με τούτα τα λιγοστά λόγια που ακολουθούν λοιπόν, κλείνομε και το άρθρο μας:
Επιβάλλεται, ως εκτιμώ, να επισημανθεί πως το ίδιο ρώτημα που εγείρεται από τα όσα κατέθεσα ανωτέρω σχετικά με τους τάφους των ηγεμόνων Βιλλεαρδουίνων, δηλαδή, για το πού ευρίσκονται τα λείψανά τους, και για ποια αιτία δεν πραγματοποιούνται ενέργειες σήμερα ώστε να έλθουν εις τον ήλιο, ισχύει και για το ευρεθέν αυτό μεσαιωνικό μαυσωλείο που μόλις είδαμε ότι, είχε ανακαλυφθεί κατά τις αρχές του περασμένου αιώνος. Ένα μνημείο, φοβεράς σημασίας διά την ιστορία τόσο των Ελλήνων όσο και των Γάλλων, το οποίο ανακαλύφθηκε μάλιστα από την ελληνική αρχαιολογική υπηρεσία και τον εμβληματικό της βυζαντινολόγο Γεώργιο Σωτηρίου και όχι κατόπιν κάποιας ιδιωτικής ανασκαφής.
Του Μιλτιάδη Τσαπόγα
