Με ΦΕΚ του 2007 ιδρύθηκε το Εργαστήριο Αρχαιομετρίας που λειτουργεί στην Πανεπιστημιακή Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών της Καλαμάτας.
Στην αρχή «έμεινε στα χαρτιά» μέχρι που στην πόλη βρέθηκε ο καθηγητής Νίκος Ζαχαριάς. Με καταγωγή από το Μεσολόγγι, σπούδασε χημικός μηχανικός, ενώ στη συνέχεια εργάστηκε ως μόνιμος καθηγητής στο «Δημόκριτο». Κάποια στιγμή θα ερχόταν αυθημερόν στην πόλη για μια δουλειά του «Δημόκριτου» σε μουσείο. Λίγο πριν ξεκινήσει για την Καλαμάτα, διάβασε μια ανακοίνωση του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου για καθηγητές και ειδικότερα Αρχαιομετρίας.
Με
την ευκαιρία της επίσκεψής του, αποφάσισε να περάσει από το Πανεπιστήμιο της
πόλης, κι όταν μπήκε στο χώρο, «κόλλησε», όπως μας είπε χαρακτηριστικά. Εκεί
είδε ένα κτήριο που είχε την επιγραφή «Εργαστήριο Αρχαιομετρίας» και εντός μόνο
πάγκους.
Όταν επέστρεψε στην Αθήνα, ανακοίνωσε στην οικογένειά του ότι θέλει να δουλέψει
στο συγκεκριμένο πανεπιστήμιο και ότι θα έκανε αίτηση για τη θέση του καθηγητή
Αρχαιομετρίας.
Αφού εν συνεχεία επιλέχθηκε για τη θέση του καθηγητή, ξεκίνησε να διδάσκει στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών, όπου κατόπιν έγινε πρόεδρος και πλέον είναι κοσμήτορας της Σχολής.
Όταν
έφτασε στην Καλαμάτα το 2010, είχε βάλει τρεις στόχους: Πρώτον, να φτιάξει ένα
Εργαστήριο Αρχαιομετρίας. Δεύτερον, να γίνει το παγκόσμιο συνέδριο του κλάδου
το ISA (International Symposium on Archaeometry) στην Καλαμάτα και,
τρίτον, να λειτουργήσει ένα αγγλόφωνο μεταπτυχιακό στην πόλη.
Μέχρι το 2016 όλοι είχαν γίνει πραγματικότητα, αφού το 2016 διεξήχθη το
συμπόσιο, το 2015 ξεκίνησε το Μεταπτυχιακό, ενώ το 2013 είχε φτάσει ο πρώτος
εξοπλισμός για το Εργαστήριο Αρχαιομετρίας.
Πρόκειται, λοιπόν, για Εργαστήριο που ξεκίνησε δειλά δειλά, αλλά ο κ. Ζαχαριάς κατάφερε να το απογειώσει και να θεωρείται ένα από τα καλύτερα σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτός είναι, άλλωστε, ο λόγος που φοιτητές, αλλά και ερευνητές από όλο τον κόσμο, έρχονται στη μεσσηνιακή πρωτεύουσα για να εργαστούν.
Να σημειωθεί ότι στο Εργαστήριο υπάρχουν δύο μικροσκόπια: το ένα σάρωσης, που υπάρχει σε αρκετά ιδρύματα της χώρας, καθώς και το μικροσκόπιο διέλευσης. Είναι δε το μοναδικό στη χώρα σε πανεπιστημιακό εργαστήριο που μελετά αρχαιοϋλικά.
Συνδυαστικά, δε, με τα καινούργια μηχανήματα για τις μελέτες και τις αναλύσεις, το Εργαστήριο Αρχαιομετρίας είναι το μοναδικό που κάνει ολοκληρωμένη μελέτη της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Το «Θάρρος» βρέθηκε στο Εργαστήριο, όπου μίλησε με ερευνητές και, φυσικά, το διευθυντή Νίκο Ζαχαριά και σας μεταφέρει τη σπουδαία δουλειά που γίνεται εκεί.
Ερευνητές
Στα μέταλλα τα οποία προέρχονται από αρχαιολογικές ανασκαφές και την τεχνολογία τους ειδικεύεται ο Νερατζής Νερατζής. Αυτό που κάνει στο Εργαστήριο Αρχαιομετρίας είναι η επιστημονική μελέτη, με κάποιες τεχνικές φυσικοχημικής ανάλυσης, προκειμένου να γίνει γνωστό από τι αποτελούνται αυτά τα μεταλλικά αντικείμενα, να γίνει γνωστή η τεχνολογία κατασκευής, όπως τι θερμοκρασίες μπορούσαν να πετύχουν, και στη συνέχεια θέματα προέλευσης, από πού μπορεί να προέρχονταν οι πρώτες ύλες.
Τα παραπάνω, όπως παρατήρησε, είναι σημαντικά, αφού ανοίγουν ορίζοντες για το αρχαίο εμπόριο, την οργάνωση της οικονομίας και πόσο ευρύτερα ήταν τα δίκτυα.
Για παράδειγμα, μας είπε, μελέτες έχουν δείξει ότι ήδη από την Προϊστορική Περίοδο, από την Εποχή του Χαλκού, υπήρχαν πολύ ευρεία δίκτυα ανταλλαγής πρώτων υλών. Ο κασσίτερος, για παράδειγμα, που ήταν σπάνιος και δεν υπήρχε στο Αιγαίο, ερχόταν από την κεντρική Ασία ή και τη νότια Αγγλία για να κρεματωθεί με χαλκό, που μπορούσε να είναι με τοπικά κοιτάσματα, κι έτσι όλα αυτά δίνουν πολύ χρήσιμες πληροφορίες για τον αρχαίο κόσμο.
Ο κ. Νερατζής κατάγεται από την Ξάνθη και τα τελευταία δύο χρόνια εργάζεται στο Εργαστήριο, έχοντας ταξιδέψει αρκετά και δουλέψει σε άλλα εργαστήρια του εξωτερικού.
Κλείνοντας παρατήρησε ότι το Εργαστήριο Αρχαιομετρίας είναι μοναδικό, αφού οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται είναι πολύ σύγχρονες. Υπάρχουν σε αυτό ηλεκτρονικά μικροσκόπια σάρωσης που είναι επίσης πολύ σύγχρονα, ενώ εκτίμησε ότι σε επίπεδο Ελλάδας μετά τον «Δημόκριτο», που είναι το μεγαλύτερο ερευνητικό κέντρο, ακολουθεί το Εργαστήριο της Καλαμάτας.
Σύμφωνα με τη Βάγια Παναγιωτίδη, το Εργαστήριο έχει ανακαινιστεί το τελευταίο έτος λόγω του νέου ερευνητικού προγράμματος, οπότε πλέον στεγάζονται εδώ τα ψηφιακά, ό,τι έχει να κάνει με αποτυπώσεις, χαρτογραφήσεις, 3d μοντελοποίησης, σάρωση, εκτύπωση κ.λπ. «Εγώ», εξήγησε, «εστιάζω περισσότερο σε αποτυπώσεις με εναέρια μέσα, δηλαδή drone, για να φωτογραφίζουμε αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία. Δημιουργούμε μεταμοντέλα, ορθοφωτοχάρτες, ένα υπόβαθρο γενικά για να δουλέψουμε και πάνω σε αυτό φτιάχνουμε κάποιες γεωβάσεις δεδομένων.
Δηλαδή, στο πλαίσιο της έρευνας έχουμε κάνει, για παράδειγμα, εδώ όλο τον αρχαιολογικό χώρο του Μυστρά.
Ένα πρόγραμμα που τρέχουμε τώρα είναι το γεωαρχαιολογικό πρόγραμμα της Πύλου, όπου υπάρχει συνεργασία του Εργαστηρίου με την Εφορεία Αρχαιοτήτων. Όλοι εδώ, ανεξάρτητα από το ποιο είναι το αντικείμενό τους, το εφαρμόζουμε σε αυτό το πρόγραμμα».
Από την Επίδαυρο είναι ο Αναστάσιος Καζολιάς, που εργάζεται για το διδακτορικό του, το οποίο έχει να κάνει με την αποτύπωση δύο αρχαιολογικών χώρων: του Παλαιοκάστρου στην Πύλο και της Επιδαύρου.
Έχοντας σπουδάσει μηχανικός υπολογιστών στην Πάτρα, επέλεξε το Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, καθώς ο εξοπλισμός του είναι μοναδικός στην Ελλάδα, ενώ παράλληλα προσανατολίζεται όλη αυτή η επιστήμη στην Αρχαιολογία.
Χαρτογράφος είναι ο Γιώργος Μαλαπέρδας, ο οποίος στο Εργαστήριο κάνει όλες τις χαρτογραφήσεις, κυρίως τα τοπογραφικά που χρειάζονται στην ανασκαφή, σε συνεργασία με τους άλλους μελετητές. Αφού γίνουν οι αποτυπώσεις, ακολουθεί η ανάλυση χώρου. Δηλαδή, η διαδικασία να βρεθούν νέα μοτίβα πάνω στα αρχαιολογικά δεδομένα.
Πρόσφατες αποτυπώσεις που έκανε αφορούσαν στα προγράμματα της Πύλου και της Άνω Μεσσηνίας, όπως και στη Λαμία.
Ο κ. Μαλαπέρδας βρίσκεται στο Εργαστήριο 10 χρόνια, ενώ παράλληλα διδάσκει στο Τμήμα, καθώς και στο αγγλόφωνο μεταπτυχιακό του, κάτι άλλωστε που κάνουν και οι υπόλοιποι ερευνητές.
Ο Γιώργος Ρήγας σπούδασε Δημοσιογραφία, αλλά αποφάσισε να ασχοληθεί με την Ιστορία και ειδικότερα τα Ισλαμικά. Στο Εργαστήριο κάνει τρισδιάστατες αποτυπώσεις σε ισλαμικές επιγραφές.
Μέσω του σκαναρίσματος και ειδικών τεχνικών, μας εξήγησε, στο Εργαστήριο μπορούν να δουν λεπτομέρειες που το μάτι θα ήταν σχεδόν αδύνατον να διακρίνει, ενώ δήλωσε περήφανος που υπάρχει τέτοιο Εργαστήριο στην Καλαμάτα και μπορεί να ερευνά.
Πολιτικός μηχανικός είναι η Αγγελική Κομπότη, η οποία κάνει το διδακτορικό της στο Εργαστήριο Αρχαιομετρίας. Την ώρα που βρεθήκαμε εκεί, έκανε την αποτύπωση του Παλαιοκάστρου της Πύλου, κάτι που για να γίνει χρησιμοποιήθηκαν νέες τεχνολογίες, με το τελικό αποτέλεσμα να έχει ως σκοπό την πλήρη αποτύπωση και δημιουργία του τρισδιάστατου μοντέλου.
Η κα Κομπότη αποφάσισε να πραγματοποιήσει το εν λόγω διδακτορικό, αφού την ενδιαφέρει ο χώρος των μνημείων και των αποτυπώσεων, οπότε το θεώρησε ευκαιρία, καθώς συνδυάζει την Αρχαιολογία με την ειδικότητά της ως πολιτικός μηχανικός.
Μιλώντας τέλος για το Εργαστήριο, μας είπε ότι ο εξοπλισμός είναι πολύ καλός και διαθέτει εξειδικευμένο προσωπικό.
Η Imogen Worrall είναι από την Αγγλία, με σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ, και βρέθηκε στο Εργαστήριο Αρχαιομετρίας έπειτα από υποτροφία που έλαβε. Θεωρεί, δε, πολύ σημαντικό να βρίσκεται στην Ελλάδα και ειδικά σε ένα τόσο καλό εργαστήριο και να ασχολείται εμπράκτως με το αντικείμενων των σπουδών της.
Όσο για την παραμονή της στη χώρα μας, δήλωσε ότι της αρέσει πάρα πολύ ο καιρός, καθώς και οι άνθρωποι.
Από την Ινδία είναι ο Siddhant Sarkar, ο οποίος ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό Αρχαιολογίας στη χώρα του, αλλά αναζήτησε κάτι που να συνδέεται καλύτερα με την επιστήμη του. Βρισκόταν ανάμεσα σε διάφορες επιλογές για να συνεχίσει, αλλά προτίμησε το Εργαστήριο Αρχαιομετρίας, αφού είχε πολύ καλές κριτικές.
Ο Siddhant βρίσκεται στην πόλη εδώ και ένα χρόνο και στο Εργαστήριο μελετά τα χάλκινα γλυπτά της Ινδίας. Εξειδίκευση έχει στην κεραμική, καθώς θεωρεί ότι θα τον βοηθήσει στην Ινδία ο συγκεκριμένος τομέας.
ΝΙΚΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΣ
«Ο χώρος που έχουν θέση όλα τα επαγγέλματα είναι ο πολιτισμός»
Αφού μιλήσαμε με κάποιους από τους ερευνητές του Εργαστηρίου Αρχαιομετρίας, θα ήταν αδύνατον να μη συνομιλήσουμε με το διευθυντή Νίκο Ζαχαριά.
Η ιστορία του Εργαστηρίου, όπως προαναφέραμε, ξεκινά το 2007, οπότε δημοσιεύθηκε το ΦΕΚ ίδρυσής του. Το 2010 ξεκίνησε ο κ. Ζαχαριάς να το λειτουργεί, το 2013 έφτασε στο εργαστήριο η κα Ελένη Παλαμάρα, το 2014 ο κ. Γιώργος Μαλαπέρδας και πλέον το προσωπικό του ανέρχεται στα 14 άτομα.
Το Εργαστήριο, εξήγησε ο κ. Ζαχαριάς, πάει πολύ καλά, ενώ θεωρείται και Κέντρο Μικροσκοπίας, καθώς διαθέτει δύο ηλεκτρονικά μικροσκόπια, κάτι πολύ σπάνιο σε Αρχαιολογία, με το καθένα από αυτά να κοστίζει 500.000 ευρώ.
Ο εν λόγω εξοπλισμός είναι ένας από τους λόγους που έρχονται από όλη τη χώρα, αλλά και από το εξωτερικό, ερευνητές.
«Το Εργαστήριο Αρχαιομετρίας ξεχωρίζει, επειδή ξεκινά από τις αναλύσεις και φτάνει μέχρι τις ψηφιοποιήσεις. Δεν υπάρχει άλλο εργαστήριο που να κάνει όλη τη διαδικασία. Πρόκειται, δηλαδή, για μια ολοκληρωμένη ιστορία» σχολίασε. Ως παράδειγμα, μας έφερε ένα γυαλί σε μια ανασκαφή: ο αρχαιολόγος θέλει να μάθει πού φτιάχτηκε και από πού ήρθε, για να καταλάβει τη σχέση της πόλης, τους επισκέπτες στην αρχαιότητα κ.λπ.
«Εμείς
εδώ- πρόσθεσε- κάναμε και το επόμενο βήμα, που είναι τα ψηφιακά, ώστε να είναι
σαν μια ολοκληρωμένη ιστορία και να τραβήξει κι ένα μικρό παιδί ή κάποιον που
δεν ασχολείται με την Αρχαιολογία. Πρέπει πλέον να κάνεις εικόνα την πληροφορία.
Αυτό είναι που κάνουμε εμείς τώρα και μετά μπορούν να δημιουργηθούν οι
εφαρμογές.
Τα μουσεία πλέον πρέπει να έχουν και το ψηφιακό τους κομμάτι και επίσης, όταν
περνάς έξω από το μουσείο ή βρίσκεται στην πόλη, να σου έρχεται πρόταση ως
ειδοποίηση για το τι υπάρχει εντός».
Ο ίδιος θέλει με βάση την Καλαμάτα να δημιουργηθεί μια εθνική ομπρέλα για τη μελέτη των αρχαιολογικών δειγμάτων και του πολιτισμού, δηλαδή η μεσσηνιακή πρωτεύουσα να θεωρείται η βάση όσων μελετούν τα υλικά κατάλοιπα.
Στην ερώτηση κατά πόσο ήταν εύκολο να επιτευχθεί η παρουσία ερευνητών από το εξωτερικό, εξήγησε: «Όταν έφυγα από το “Δημόκριτο”, όλοι απορούσαν τι πάω να κάνω στην Καλαμάτα, σε μια πόλη επαρχιακή, με ένα πανεπιστήμιο νέο τότε. Ήταν σίγουροι ότι θα γυρίσω πίσω. Θέλω να πω ότι, αν επιμείνεις σε κάτι και το κάνεις βηματάκι βηματάκι, θα το φτάσεις, κι εμείς εδώ το φτάσαμε. Από το 2015 η ομάδα του “Δημόκριτου” και του Αστεροσκοπείου είναι μαζί μας στο μεταπτυχιακό.
Ξέρουν, λοιπόν, όλοι ότι στην Καλαμάτα μελετούν τα αρχαιοϋλικά πολύ καλά, ότι εδώ υπάρχει κι ένα αγγλόφωνο μεταπτυχιακό και έτσι υπάρχουν πανεπιστήμια που στέλνουν φοιτητές τους».
Όσο για την παρουσία ερευνητών διαφόρων ειδικοτήτων, παρατήρησε: «Ναι, υπάρχουν από όλες τις επιστήμες, από θετικές, ανθρωπιστικές, από τους μηχανικούς, ακόμα και αυτοί της ενδιάμεσης ζώνης, όπως, για παράδειγμα, οι συντηρητές. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι ο χώρος που έχουν θέση όλα τα επαγγέλματα είναι ο πολιτισμός, αφού σε αυτόν μπορεί να είναι ιστορικοί, αρχαιολόγοι, συντηρητές, μηχανικοί όλων των ειδικοτήτων, οι αρχαιομέτρες, οι αναστηλωτές, ακόμα και οι επιστήμες υγείας που ασχολούνται με το αρχαίο DNA, για παράδειγμα.
Στα Οικονομικά, όμως, δε χωράμε όλοι ούτε σε κάποια άλλη επιστήμη».
Του Παναγιώτη Μπαμπαρούτση
