Το ιστορικό καλντερίμι της Σέλιτσας στη Βέργα

Μια Ιστορική και Πολιτιστική Πεζοπορική Διαδρομή ~ 10 Χλμ

Η ιστορική συγκυρία, η επέτειος από τις νικηφόρες μάχες της Ελληνικής Εθνεγερσίας τον Μάρτιο του 1821, αλλά και τον Ιούνιο του 1826, κάνει πάλι επίκαιρο το ιστορικό Καλντερίμι του αρχαίου οικισμού της Σέλιτσας (νυν Βέργας) και την συμμετοχή Σελιτσάνων, Μανιατών και Μεσσηνίων στον αγώνα για τη Λευτεριά.

Η «Μάχη της Βέργας», στο λιθόχτιστο ταμπούρι της ρεματιάς στον Αλμυρό, ήταν η πρώτη νίκη ενάντια στους Τουρκο-Αιγυπτίους του Ιμπραήμ, στα δυσκολότερα χρόνια του απελευθερωτικού μας αγώνα το 1825 – 1826. Δεν θα επεκταθώ στα ιστορικά περιστατικά, τα έχουν εξιστορήσει άλλοι αρμοδιότεροι.

Επανέρχομαι όμως, ως εκπρόσωπος των «Φίλων της Βέργας», στο διαρκές αίτημά μας προς τον Δήμο Καλαμάτας, την Περιφέρεια Πελοποννήσου και το Υπουργείο Πολιτισμού, για αποκατάσταση του Καλντεριμιού και των άλλων μνημείων της πολιτιστικής μας κληρονομιάς στη θέση «Ροβόλα», πάνω από τον ιστορικό βράχο «Καστράκι», στην αρχική τους μορφή, σύμφωνα με τις μελέτες μας, όπως έχουν εγκριθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού.

Θυμίζουμε ότι καλντερίμια – πετράλωνα και η κάτω βρύση της Σέλιτσας, μετά από τεκμηριωμένα αιτήματα των «Φίλων της Βέργας», έχουν χαρακτηριστεί από το Υπουργείο Πολιτισμού ως νεότερα μνημεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, προγενέστερα τουλάχιστον κατά 100 χρόνια του 2015 στη μορφή που σώζονται τα λιθόστρωτα και οι ξερολιθιές, ενώ η υποδομή και η αρχική κατασκευή τους ανάγονται στα χρόνια πριν το 1800. Οι αποφάσεις του ΥΠΠΟΑ έχουν επικυρωθεί από απόφαση Συμβουλίου της Επικρατείας (Α-240/2018).

Εκατέρωθεν των Καλντεριμιών – εντός και εκτός των τριών οικισμών της Βέργας, σώζονται πολλά λιθόκτιστα παραδοσιακά έργα, είτε χαρακτηρισμένα ως διατηρητέα μνημεία είτε όχι. Ενδεικτικά αναφέρονται τα εξής: Εκκλησία «Αγ. Παρασκευή» – Άνω Σέλιτσα (ΦΕΚ 473/Β/1962), Τείχος της Βέργας – Κάτω Σέλιτσα (ΦΕΚ 352/Β/1967 &  ΦΕΚ 705/Β/1995), Εκκλησία «Αγ. Κωνσταντίνος» – Κάτω Σέλιτσα (ΦΕΚ 319/Β/1988), Εκκλησία «Αγ. Σπυρίδωνας» – Κάτω Σέλιτσα (ΦΕΚ 593/Β/1995), 10 Πετράλωνα – 3 Καλντερίμια – Πάνω Βρύση Κάτω Σέλιτσας (ΦΕΚ 185/ΑΑΠ/2015), Συνέχεια του «Καλντεριμιού 3» έως Άνω Σέλιτσα και Άγιο Γεώργιο (ΦΕΚ 143/ΑΑΠ/2018), οικία Γεν. Τυπάλδου – Κάτω Βέργα (ΦΕΚ 590/Δ/1986), καθώς και: άλλες 2 Βρύσες σε Άνω και Κάτω Σέλιτσα (1860), ενδιάμεσες και τερματική Δεξαμενή «Αλεξανδράκειου Υδραγωγείου» (1870), μηχανοκίνητο (πρώην μουλαροκίνητο) Ελαιοτριβείο Κάτω Σέλιτσας (1870/1910), Κυκλικός Πύργος Αλμυρού (1800), Εκκλησία «Ευαγγελίστρια» Κάτω Βέργας (1860 – 1950), «Αγ. Νικόλαος» – Άνω Σέλιτσα (17^ος αιών), «Αγ. Ιωάννης Θεολόγος»  Άνω – Σέλιτσα (18^ος <1741 μ.Χ.), «Αγ. Χαράλαμπος»  Άνω Σέλιτσα, «Αγ. Θεόδωροι» Κάτω Σέλιτσα (Νεκροταφείο), «Αγ. Νικόλαος» Παραλία Αλμυρού, «Αγία Σιών» παραλία Βέργας, κ.ά.

Πέραν όμως των ανωτέρω «υλικών» ξερολιθικών μνημείων ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, στον «Παγκόσμιο Κατάλογο Άϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO», έχει ενταχθεί από ετών και η αρχαία – παραδοσιακή «τεχνική της ξερολιθιάς».

Το σύνολο των ανωτέρω αρχαίων μνημείων και παραδοσιακών λιθόκτιστων έργων, πλαισιώνουν μια πανέμορφη ιστορική και πολιτιστική πεζοπορική διαδρομή, μήκους ~ 10 Χλμ., από την παραλία του Αλμυρού και την παραλιακή οδό Μάνης της Καλαμάτας, μέσω των οικισμών της Σέλιτσας, με κύριο άξονα το «Καλντερίμι 3» έως το ελατοδάσος στον Αγ. Γεώργιο στα 1340 μ., στο όρος «Καλάθι» (Μπορολίβας). Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της ενιαίας διαδρομής ευρίσκεται εκτός των ορίων των οικισμών, σε δασική και αγροτική περιοχή εκτός σχεδίου και συμπληρώνεται με νεότερους κλάδους καλντεριμιών (1835 – 1900) εντός των οικισμών. Επισυνάπτεται χάρτης της διαδρομής και ενδεικτικές φωτογραφίες καλντεριμιών – ξερολιθιών και παρόδιων μνημείων. Η διαδρομή αυτή συνδέει την παραλιακή τουριστική περιοχή της Καλαμάτας με το σύνθετο δίκτυο ορεινών καλντεριμιών και μονοπατιών του Ταϋγέτου, μήκους εκατοντάδων χιλιομέτρων, το οποίο συνδέει τους λιθόκτιστους ορεινούς οικισμούς του Ταϋγέτου (Μεσσηνίας και Λακωνίας), τόσο μεταξύ τους όσο και με την παραλία, από τα «πισινά χωριά» της Αλαγονίας και το Μυστρά έως τα χωριά της Μάνης και το ακρωτήριο Ταίναρο. Το Καλντερίμι της Σέλιτσας είναι «προνομιακή προσπέλαση» της Καλαμάτας, πρωτεύουσας της Μεσσηνίας και μεγαλύτερης πόλης της Περιφέρειας Πελοποννήσου, στον επιβλητικό Ταΰγετο, με μαγευτική θέα στον Μεσσηνιακό Κόλπο.

Η πρότασή μας λοιπόν στην Περιφέρεια Πελοποννήσου και στον Δήμο Καλαμάτας, είναι να ενταχθούν άμεσα οι ώριμες μελέτες και τα έργα αποκατάστασης – ανάδειξης και προβολής των ορεινών πεζοπορικών διαδρομών και οικισμών του Ταϋγέτου σε χρηματοδοτικά προγράμματα δημόσιων εθνικών και κοινοτικών πόρων, με προτεραιότητα στα μνημεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Η πρόσφατη ανακοίνωση για διάθεση 800.000 € ανά Δήμο από την Περιφέρεια Πελοποννήσου, όπως τονίστηκε από έμπειρους πεζοπορικούς συλλόγους και εξειδικευμένες εταιρείες (σε διάνοιξη, καθαρισμό, χαρτογράφηση και ανάδειξη ορεινών μονοπατιών & καλντεριμιών), είναι υπερβολικά μεγάλο ποσό για παρόμοιες εργασίες, οι οποίες συχνά γίνονται εθελοντικά από μέλη των συλλόγων. Το ποσό αυτό λοιπόν επαρκεί και για μεγαλύτερες δαπάνες μελετών και έργων αποκατάστασης λιθόστρωτων και λιθόκτιστων κατασκευών, στην αρχική μορφή τους των ξερολιθικών κατασκευών, με προτεραιότητα στα μνημεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

• Καλντερίμια – Αναβαθμίδες Καλλιέργειας (πεζούλες) Φυσικό Περιβάλλον και Βιοποικιλότητα

Τα καλντερίμια, οι καλλιεργητικές αναβαθμίδες και οι ξερολιθιές, είναι έργα συμβατά με τη διατήρηση της ορεινής βιοποικιλότητας, της χλωρίδας και της πανίδας, την προστασία του περιβάλλοντος και του τοπίου. Συντελούν σε συγκράτηση εύφορης γης, αποφυγή πλημμυρών και κατολισθήσεων, εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων, σε αναβίωση και αξιοποίηση των ορεινών οικισμών. Είναι απαραίτητα για την ήπια και βιώσιμη παραγωγική, οικιστική και τουριστική ανάπτυξη (π.χ. οικοτουρισμός) αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης.

Σε αντίθεση με αμαξιτούς ορεινούς δρόμους, οι οποίοι κατακερματίζουν το δασικό περιβάλλον, διακόπτουν την επικοινωνία και τη συνεργασία των δέντρων του δάσους και των ειδών της τοπικής πανίδας, οι κατασκευές λιθόστρωτων και ξερολιθιών αποτελούν φιλόξενα καταφύγια και ενδιαιτήματα ενδημικών μικρών ζώων, εντόμων και ερπετών.

Ορεινά καλντερίμια και ορεινοί οικισμοί, αποκτούν πρόσθετη αξία λόγω της κλιματικής αλλαγής,  της υπερθέρμανσης του πλανήτη και της ανόδου της στάθμης των θαλασσών. Αρκετά παραλιακά θέρετρα θα καλυφθούν σταδιακά από θάλασσα, ενώ ο τουρισμός των μεσογειακών χωρών αποκτά ανταγωνιστές σε βορειότερα πλάτη, όπου το κλίμα γίνεται πλέον εύκρατο. Άλλωστε, αυξάνει η προτίμηση για ήπιο τουρισμό όλο το χρόνο, σε περιοχές φυσικού κάλλους, σε συνδυασμό με σωματική άσκηση (πεζοπορία, ορειβασία), με υγιεινή διαμονή και διατροφή σε ορεινούς οικισμούς (όπως σε Μάνη – Ταΰγετο, Πίνδο).

ΜΝΗΜΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ

ΚΑΤΑ ΜΗΚΟΣ ΤΗΣ ΠΕΖΟΠΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ

Α) ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΕΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ – ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΑ ΣΕ ΑΝΩ & ΚΑΤΩ ΒΕΡΓΑ

Μετονομασία ΣΕΛΙΤΣΑΣ σε ΒΕΡΓΑ :                                                       ΦΕΚ 125/Α/1956

1. Εκκλησία Αγ. Παρασκευή – Άνω Σέλιτσα, 17^ος αιών:                       ΦΕΚ 473/Β/1962
2. Τείχος της Βέργας – Κάτω Σέλιτσα :                                                   ΦΕΚ 352/Β/1967  &  ΦΕΚ 705/Β/1995
3. Εκκλησία Αγ. Κωνσταντίνος – Κάτω Σέλιτσα:                                  ΦΕΚ 319/Β/1988
4. Εκκλησία Αγ. Σπυρίδωνας – Κάτω Σέλιτσα, 17^ος αιών:                    ΦΕΚ 593/Β/1995
5. 10 Πετράλωνα, 3 Καλντερίμια, Πάνω Βρύση σε Κάτω Σέλιτσα :   ΦΕΚ 185/ΑΑΠ/2015
6. Καλντερίμια Κάτω –  Άνω Σέλιτσα – Άγιος Γεώργιος (Καλάθι) :    ΦΕΚ 143/ΑΑΠ/2018
7. Διατηρητέα οικία Γεν. Τυπάλδου – Κάτω Σέλιτσα:                          ΦΕΚ 590/Δ/1986

Β) ΛΟΙΠΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ – ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΒΕΡΓΑΣ

• Λοιπά Πετράλωνα Άνω & Κάτω Σέλιτσας                                                       
• Βρύση Άνω Σέλιτσας (1860)
• Κάτω Βρύση Κάτω Σέλιτσας (1860)
• Ενδιάμεσες & Τερματική Δεξαμενή Αλεξανδράκειου Υδραγωγείου (1870)
• Μουλαροκίνητο / Μηχανοκίνητο Ελαιοτριβείο – Κάτω Σέλιτσα (1870/1910)
• Κυκλικός Πύργος (Φρουράς) στον Αλμυρό (1800)
• Εκκλησία Ευαγγελίστρια Κάτω Σέλιτσας (1860 – 1950)
• Εκκλησία  Αγ. Νικόλαος – Άνω Σέλιτσα (17^ος αιών)
• Αγ. Ιωάννης Θεολόγος – Άνω Σέλιτσα (18^ος <1741 μ.Χ.)
• Αγ. Χαράλαμπος  Άνω Σέλιτσα
• Αγ. Θεόδωροι Κάτω Σέλιτσα (Νεκροταφείο)
• Αγ. Νικόλαος – Αλμυρός
• Αγία Σιών παραλία Βέργας