Από την Πολιανή, τα χωριά της Αλαγονίας, τη Βέργα, το Καλάθι, τον Κρατήρα, τα Αλτομυρά μέχρι το Ρίντομο, από το Μπίλιοβο και μέχρι τις κορυφές το Ταϋγέτου, το δίκτυο των παλιών μονοπατιών υπάρχει και αναδεικνύει την ομορφιά και την ιστορία της πόλης μας. Ας το αξιοποιήσουμε!
Παλιά Μονοπάτια…! Το «Οδικό Δίκτυο» μιας παλιότερης εποχής, μιας εποχής που η ζωή στα χωριά μας κυριαρχούσε. Όταν, δεν υπήρχαν αυτοκίνητα και μαζικά μέσα μεταφοράς και η καθημερινότητα είχε άλλους ρυθμούς. Οι άνθρωποι περπατούσαν για να πάνε στην άλλη γειτονιά, στο μαγαζί του χωριού, στην εκκλησία , στο ξωκκλήσι, στην πηγή του χωριού, στο χωράφι τους, στο διπλανό χωριό, στην πόλη. Για τις μεταφορές των καρπών από τα χωράφια τους στα σπίτια τους χρησιμοποιούσαν τα υποζύγιά τους, όπως και στις μακρινές τους μετακινήσεις. Σε όλες αυτές τις μετακινήσεις τους, δεν περπατούσανε σε λεωφόρους, σε άσφαλτο και σε τσιμέντο. Μονοπάτια είχανε και περπατούσαν πάνω στο χώμα και την πέτρα. Δεν κάνανε «τεχνικά» με τσιμέντο, καλντερίμια φτιάχνανε, όπου η ριζιμιά πέτρα δεν κράταγε το χώμα και πέτρινα γεφύρια.
Έτσι δημιουργήθηκε ένα εκτεταμένο Δίκτυο Μονοπατιών που συνέδεε τις δραστηριότητες των ανθρώπων από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας. Πάνω τους «περπάτησε η ιστορία του ανθρώπου»…! Η εξέλιξη όμως που επέφερε η τεχνολογία τα έβαλε στο περιθώριο. Οι άνθρωποι δεν τα χρειάζονταν πια, για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες τους για τις οποίες τα δημιούργησαν. Η τελευταία γενιά που τα περπατούσε, όταν ανακάλυψε τη «μηχανοκίνητη μαγεία», τα εγκατέλειψε… Τα άφησε να δασώσουν και να χαθούν… Να κρυφτούν από τις επόμενες γενιές! Σε πολλές περιπτώσεις τα κατέστρεψε για να ανοιχτούν δρόμοι, γιατί, οι επιστημονικές μελέτες των σύγχρονων οδοποιών υποκλίνονταν στη έτοιμη χάραξη της λαϊκής μαστοριάς. Έτσι καταστράφηκαν πέτρινα γεφύρια και καλντερίμια, μνημεία αρχιτεκτονικής και γενικότερα πολιτισμικής κληρονομιάς. Δεν πρέπει όμως και να κρίνουμε αυστηρά αυτές τις πρακτικές, γιατί υπήρχε το άλλοθι της καθημερινής βιοπάλης και της δύσκολης ζωής που δεν άφηναν περιθώρια διαφορετικού συλλογισμού. Σήμερα η ζωή άλλαξε. Οι άνθρωποι στην πλειοψηφία τους εγκατέλειψαν το φυσικό περιβάλλον και στοιβάχτηκαν στις πόλεις φτιάχνοντας ένα σπίτι πάνω στο άλλο. Αν και αυτή η συγκέντρωση των ανθρώπων ανέδειξε θετικά πράγματα, δεν είναι για ανάλυση στη παρούσα στιγμή. Σε κάθε περίπτωση όμως, προσπάθησαν μέσω της τέχνης και της τεχνολογίας να προσομοιώσουν στοιχεία του ελεύθερου φυσικού περιβάλλοντος στο ανελεύθερο και στενό περιβάλλον των πόλεων. Παρέμεινε όμως η ανάγκη της στιγμιαίας απόδρασης του ανθρώπου, έστω και εποχούμενου και πίσω από το τζάμι, να βλέπει τα βουνά, τα φαράγγια, τα ποτάμια, τις κοιλάδες και τις πεδιάδες, πληρώνοντας το ακριβό τίμημα της εξόδου και εισόδου στα αστικά κέντρα.
Σε δεύτερη φάση ο άνθρωπος της πόλης, άρχισε να έρχεται σε επαφή με το φυσικό περιβάλλον, διοργανώνοντας πεζοπορικές και ορειβατικές εξορμήσεις. Οι παλιές διαδρομές, που πάνω τους μοχθούσαν οι προηγούμενες γενιές, «άλλαξαν χρήση» , για να προσφέρουν ψυχαγωγία. Έτσι, ακολουθώντας και τη διεθνή τάση ξεκίνησε και στην Ελλάδα ο σχεδιασμός των Εθνικών Μονοπατιών. Αρχικά, δειλά – δειλά στην περίοδο του Μεσοπολέμου. Πολύ αργότερα η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Οδοιπορίας (EWV ) το 1983, ζήτησε από την Ελληνική Ομοσπονδία Ορειβασίας και Αναρρίχησης ( ΕΟΟΑ ) την επέκταση των Ευρωπαϊκών Μονοπατιών Ε4 και Ε6 στην Ελλάδα. Πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτό το έργο έπαιξε ο Τάσος Ρήγας, γραμματέας τότε της ΕΟΟΑ, ο οποίος ανέλαβε την ευθύνη του συντονισμού των ενεργειών για τον σχεδιασμό, την ανάδειξη και την σηματοδότηση αυτής της επέκτασης στον ελληνικό χώρο. Περπάτησε σε όλη την Ελλάδα, συλλέγοντες πληροφορίες, από τους ντόπιους κατοίκους. Συνεργάστηκε με τους κατά τόπους ορειβατικούς συλλόγους και με πολλές δυσκολίες και εθελοντική εργασία μελών τους, κατάφερε σε μεγάλο ποσοστό την επέκταση αυτών των Ευρωπαϊκών Μονοπατιών. Σε εκείνη την περίοδο υπήρξε οικονομική ενίσχυση στην ΕΟΟΑ από τον ΕΟΤ. Στη συνέχεια αυτά τα Εθνικά Μονοπάτια αποτέλεσαν τον άξονα πάνω στον οποίον καταλήγουν τα Τοπικά Εθνικά Μονοπάτια με χαρακτηριστικό την αρίθμησή τους από τον αρ. 1 μέχρι το αρ. 36 (για την Πελοπόννησο έχουμε 31-36 και για τη Μεσσηνία 32 και 36), πάνω στα οποία θα συνδέονταν το σύνολο των Παλιών Μονοπατιών του Ελληνικού χώρου και έτσι να δημιουργηθεί ένα Ενιαίο Δίκτυο Παλιών Μονοπατιών. Αυτό το Δίκτυο με την κατάλληλη σήμανση και πληροφόρηση θα δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να μετακινούνται με ασφάλεια στο φυσικό περιβάλλον, από οποιαδήποτε αφετηρία σε οποιονδήποτε προορισμό χωρίς περιορισμό…! Δυστυχώς ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού σταμάτησε να ενισχύει οικονομικά την Ομοσπονδία (ΕΟΟΑ) με αποτέλεσμα, να μην μπορεί αφ ’ενός να ολοκληρωθεί αυτός ο σχεδιασμός, αφ’ ετέρου , να μην μπορεί να συντηρηθεί το υπάρχον Δίκτυο. Δεν σταμάτησε όμως ποτέ η εθελοντική προσπάθεια των Ορειβατικών Συλλόγων με την συμμετοχή ή πρωτοβουλία και άλλων φυσιολατρικών, πεζοπορικών και πολιτιστικών συλλόγων, για να καθαρίζονται και να σηματοδοτούνται αυτές οι παλιές διαδρομές με βάση αυτόν τον αρχικό σχεδιασμό. Ακόμη δυστυχέστερα αυτός ο σχεδιασμός δεν συμπεριελήφθη συνολικά, σε κανένα Εθνικό Διαχειριστικό Σχέδιο που αφορά στο Περιβάλλον και στην Ορθολογική Οικονομική Ανάπτυξη της Χώρας.
Παράλληλα άρχισε και μια «βιομηχανική παραγωγή», εκπόνησης μελετών ανάδειξης αυτών των παλιών διαδρομών, οι περισσότερες των οποίων ήταν αδύνατο να υλοποιηθούν είτε λόγω της μεγάλης γραφειοκρατικής διαδικασίας, είτε του μεγάλου προϋπολογισμένου κόστους που προσέκρουε στην σύγκριση με άλλα αναπτυξιακά έργα. Έτσι παρέμειναν αδρανείς στα συρτάρια για να χρησιμοποιούνται ως πρώτη ύλη για να εκπονηθούν άλλες συναφείς Μελέτες και Διατριβές…!
Όσον αφορά στο ισχύον Νομοθετικό Πλαίσιο για την διαχείριση των Μονοπατιών, πάντα οι Δασικές Υπηρεσίες είχαν τον κύριο λόγο και την υποχρέωση, χωρίς όμως να παρέχονται από την Διοίκηση και οι αναγκαίοι πόροι. Με την Υπουργική Απόφαση 151344/165/2017 – ΦΕΚ 206/Β/30-1-2017 καθορίζονται οι τρόποι διαχείρισης των Μονοπατιών, χωρίς έμφαση στην Ανάδειξη των Παλιών Μονοπατιών, αλλά σε παρεμβάσεις και κατασκευές που θα επιφέρουν τελικά αλλοίωση της εικόνας τους (νέες χαράξεις, χώροι θέασης και ανάπαυσης, θεματικές διαδρομές, δικαιούχοι). Τα Παλιά Μονοπάτια αποτελούν ένα Ενιαίο Δίκτυο και αυτό αποτυπώνεται στους Χάρτες της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού. Για αυτό το Δίκτυο πρόσφεραν και προσφέρουν Εθελοντική εργασία οι Σύλλογοι και αυτό που χρειάζεται είναι καθαρισμός, σήμανση και παρεμβάσεις για να είναι προσπελάσιμα
Παρ΄ όλα αυτά η παραπάνω Υ.Α. με τη θεσμοθέτηση της Συμβουλευτικής Επιτροπής Ορειβατικών Δραστηριοτήτων (Σ.Ε.Π.Ο.Δ.) εκτός των άλλων, ανοίγει ένα παράθυρο για την πρώτη και κύρια επέμβαση που χρειάζονται τα Παλιά Μονοπάτια (αρ.11 παρ. 4β: «Στις περιπτώσεις απλής συντήρησης μονοπατιών, που αφορούν αποκλειστικά και μόνο σε εργασίες απομάκρυνσης της βλάστησης και φερτών υλικών με χειρωνακτικά μέσα, δεν απαιτείται μελέτη, αλλά μικρή έκθεση και έγγραφη γνωστοποίηση της αρμόδιας Δασικής Υπηρεσίας από τον εκάστοτε δικαιούχο συντήρησης όπως ορίζεται στο άρθρο 13, παρ. 1 τουλάχιστον 5 εργάσιμων ημερών νωρίτερα. Σε κάθε περίπτωση, η αρμόδια Δασική Υπηρεσία δύναται να μην εγκρίνει τις παραπάνω εργασίες με σχετική αιτιολόγηση και ενημερώνοντας τον δικαιούχο συντήρησης εγκαίρως»). Επίσης είναι θετική η στόχευση της Υ.Α. στην καταγραφή του συνόλου των Μονοπατιών και η θεσμοθέτηση του Μητρώου.
Απόρροια όλων των μέχρι σήμερα Νομοθετικών Ρυθμίσεων που αφορούν στα Μονοπάτια είναι η Πρόσκληση από τον Οργανισμό Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (Ο.ΦΥ.ΠΕ.ΚΑ.) για Υποβολή Προτάσεων στο χρηματοδοτούμενο Έργο: «Δημιουργία εθνικού δικτύου μονοπατιών και διαδρομών πεζοπορίας»
Πριν την Πρόσκληση υπήρξε μια άνευ προηγουμένου κινητικότητα διαβουλεύσεων, ομιλιών και παρουσιάσεων για τα Μονοπάτια, από Φορείς οι οποίοι μέχρι τότε δεν συμπεριελάμβαναν τα Μονοπάτια στα ενδιαφέροντά τους. Φυσικά ενεπλάκησαν και Φορείς οι οποίο, αποδεδειγμένα με έργο, ασχολούνταν και συνεχίζουν να ασχολούνται Εθελοντικά, προσβλέποντας στο να βοηθηθούν σε αυτόν τον σκοπό τους. Σε αυτές τις συναντήσεις η βαρύγδουπη πρόταση της δημιουργίας Μονοπατιών Μεγάλων Διαδρομών και Θεματικών Διαδρομών ήταν κυρίαρχη. Δηλαδή το Όραμα της Ανάδειξης των Παλιών Μονοπατιών, στο σύνολό τους, ως ένα Ενιαίο Δίκτυο απομακρυνόταν και από ότι φαίνεται αποτυπώθηκε με εμφανή τρόπο στην Πρόσκληση του Ο.ΦΥ.ΠΕ.ΚΑ.: Προϋπολογισμός πάνω από τριάντα εκατομμύρια (30.000.000) ευρώ, με επιμερισμό σε κάθε Δήμο οκτακοσίων χιλιάδων (800.000) Ευρώ, κυρίως σε διαδρομές μεγάλου βεληνεκούς. Προϋπόθεση φυσικά για την ένταξη στο Έργο, οι Ώριμες Μελέτες…!
Η ένσταση στην επιλογή των Μεγάλων Διαδρομών, έχει να κάνει με την πρακτική της πεζοπορίας, η οποία χρειάζεται «κυκλικές διαδρομές» για να είναι εφικτή. Επίσης το ζητούμενο είναι, κάθε χωριό να αναδείξει τα δικά του Παλιά Μονοπάτια γιατί μέσω αυτών, ως βασικής υποδομής, θα προσελκύσει επισκέπτες, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε κοινωνική ωφέλεια. Ο αρχικός σκοπός του σχεδιασμού από την Ε.Ο.Ο.Α. των Εθνικών Μονοπατιών είχε την συλλογιστική της Ανάδειξης των Παλιών Μονοπατιών του κάθε χωριού και πόλης και από την συνένωσή τους να προκύψει το κάθε Εθνικό Μονοπάτι. Το να προσπαθείς να Αναδείξεις Μεγάλες Διαδρομές, όπως και να τις ονομάσεις, δεν επιφέρει ουσιαστικό και ωφέλιμο αποτέλεσμα.
Με τόσα πολλά διαθέσιμα χρήματα και διαφορετική όμως διαχείριση, βασισμένη και στο γράμμα του Νόμου (άρθρο 11 παρ. 4β 151344/165/2017) θα ήταν εφικτή η Ανάδειξη του συνόλου του Δικτύου των Παλιών Μονοπατιών, γιατί αυτό το Δίκτυο είναι που αποτυπώνει, δείχνει και περιγράφει την Ιστορία. Με τόσα πολλά χρήματα, κάθε Δήμος θα αναδείκνυε όλες τις παλιές διαδρομές που συνέδεαν τα χωριά, τους οικισμούς, τις γειτονιές, τις όμορφες περιοχές, τις πηγές, τα ξωκκλήσια, τους αρχαιολογικούς χώρους. Με τόσα πολλά χρήματα, θα διόρθωνε τις φθορές στα πέτρινα γεφύρια και στα καλντερίμια που οδεύουν προς την κατάρρευση, αν και γι΄ αυτά είναι εφικτή και επιπλέον χρηματοδότηση από άλλα προγράμματα. Μπίλιοβο, Μονοπάτι της Βελανιδιάς, Καλντερίμια της Αλαγονίας, Καλντερίμια της Κάτω και της Άνω Βέργας, Καλντερίμια της Μάνης και της Μάλης … Φωνάζουν»… Σώστε μας…!!!
Ο Ορειβατικός Σύλλογος Καλαμάτας με Εθελοντική εργασία των Μελών του και όπου χρειάστηκε, με συνεργασία και βοήθεια Τοπικών Φορέων έχει επιφέρει σημαντικό Έργο στην Ανάδειξη των Παλιών Μονοπατιών σε όλη τη Μεσσηνία. Με ασήμαντη, μπροστά στον πακτωλό των χιλιάδων ευρώ της Πρόσκλησης, χρηματοδότηση, καθάρισε και σηματοδότησε ένα εκτεταμένο Δίκτυο Μονοπατιών που υπερβαίνει τα εβδομήντα (70) χιλιόμετρα… και συνεχίζει…!
Ας απομονώσουμε και ας φανταστούμε για λίγο ένα μικρό δείγμα αυτού του Έργου. Από την Πολιανή, τα χωριά της Αλαγονίας, τη Βέργα, το Καλάθι, τον Κρατήρα, τα Αλτομυρά μέχρι το Ρίντομο, το Μπίλιοβο και ακόμα πιο πέρα μέχρι τις κορυφές του Ταϋγέτου, το Δίκτυο των Παλιών Μονοπατιών υπάρχει και αναδεικνύει την ομορφιά και την ιστορία της πόλης μας. Αν είναι κάτι που πρέπει να συμπληρωθεί, για να επέλθει αναπτυξιακό και οικονομικό αποτέλεσμα, στα χωριά που περιβάλλουν την πόλη, είναι, αυτό το Δίκτυο, να αποτυπωθεί και να προβληθεί, σε κατάλληλο χώρο μες τη καρδιά της πόλης, την Κεντρική Πλατεία και συμπληρωματικά στο τέρμα της Ναυαρίνου με φόντο το Καλάθι…! Με ελάχιστο κόστος που καμιά σχέση δεν έχει με τα «χιλιάδες ευρώ»!
Ο τρόπος διαχείρισης είναι αυτός που μπορεί να επιφέρει το βέλτιστο αποτέλεσμα…και αυτό είναι μόνο… Επιλογή…!
Του Θύμιου Αλεξόπουλου
