Η εθνογράφος, ταξιδεύτρια και φωτογράφος μιλά για τα αμέτρητα ταξίδια και τις εμπειρίες που αποκόμισε από αυτά
Η ζωή της εθνογράφου, ταξιδεύτριας και φωτογράφου, Ελένης Γκίνου, ήταν για χρόνια ένα ταξίδι, το οποίο βρήκε, τελικά, τον προορισμό του στη «Μαύρη Ήπειρο»! Οι εμπειρίες και η σύνδεση του βλέμματος με την ψυχή μέσα από τα ταξίδια της στην Αφρική την καθόρισαν, όπως και τα βιώματα τα οποία δε συνάντησε σε καμία άλλη από τις εδομήντα και πλέον που έχει ταξιδέψει μέχρι σήμερα.
Το ενδιαφέρον, δε, που της προκάλεσε ο πολιτισμός των αφρικανικών φυλών είναι ο λόγος για τον οποίο προέκυψε η μοναδική της συλλογή με κοσμήματα και φωτογραφίες από την καθημερινή ζωή των ανθρώπων στις ατελείωτες ερήμους της Αφρικής.
Από σήμερα η ίδια κάνει ένα βήμα «πίσω» στις διηγήσεις της για την Αφρική και αφήνει τη συλλογή της να μεταφέρει στο κοινό ιστορίες ανθρώπων από την αφρικανική ήπειρο.
Ο χώρος της Συλλογής Ελληνικών Ενδυμασιών «Βικτωρία Γ. Καρέλια», που φιλοξενεί από σήμερα τη συλλογή, αποτελεί, άλλωστε, τον ιδανικό προορισμό για μια τέτοια βιωματική έκθεση.
Δίνουμε το λόγο, λοιπόν, στην κα Γκίνου για να μας μεταφέρει τη «μαγεία» που έζησε στα διαδοχικά της ταξίδια ως την Αφρική…
-Έχοντας ταξιδέψει, ήδη, σε εβδομήντα χώρες της Ευρώπης, της Ασίας, της Αμερικής και της Αφρικής, τι ήταν αυτό που σας συνέδεσε με την τελευταία ήπειρο ώστε να την ξεχωρίζετε;
Για μένα, η Αφρική υπήρξε αυτό που περίμενα να βρω μέσα στο ταξίδι. Επειδή ταξιδεύω για πάνω από σαράντα χρόνια, περίμενα να βρω «κάτι» κι αυτό το βρήκα στην Αφρική. Στον πρώτο μήνα που την επισκέφθηκα για πρώτη φορά δεν το είχα βρει και ήμουν πολύ απογοητευμένη, χωρίς να ξέρω όμως τι ακριβώς ήταν αυτό το «κάτι» που περίμενα από ένα ταξίδι. Ήξερα, όμως, ότι θα έπαιρνα κάτι πολύ μαγικό υπαρξιακά, και το πήρα εκεί! Γι’ αυτό, άλλωστε, και τη λάτρεψα, γιατί η Αφρική δεν είναι μια σκέτη ήπειρος, είναι μουσική –έχει παλμό, έχει δονήσεις. Με αυτό, φυσικά, δεν εννοώ ότι η Ινδία, η Νότια Αμερική ή η Ασία δεν είναι άξιες να τις επισκεφτείς, αλλά αυτό το κάτι δεν το συνάντησα πουθενά αλλού από όσες χώρες έχω ταξιδέψει. Προσωπικά, θεωρώ ότι η Αφρική είναι η σύνδεση και ο ηλεκτρισμός της σχέσης του βλέμματος με την ψυχή.
-Τι είναι αυτό που σας προδιαθέτει για ένα νέο ταξίδι κάθε φορά;
Αυτό είναι κάτι που συνειδητοποίησα κι εγώ στην Αφρική, όταν άνοιγα το χάρτη κι ό,τι μου έκανε κλικ, αποφάσιζα να πάω. Δηλαδή, ήταν μια συνέργεια της έννοιας του ταξιδιού με το ένστικτο. Όλη η προεργασία γίνεται με το ένστικτο, και ποτέ δεν έχει αδικήσει κανένα από τα ταξίδια μου. Ξέρω ότι μπορεί να συναντήσω αντιξοότητες στη διαδρομή που θα ακολουθήσω κάθε φορά, αλλά αυτό πάντοτε με έναν τρόπο με ανταμείβει στη συνέχεια!
-Το επάγγελμά σας, όμως, όλα αυτά τα χρόνια ήταν η εκπαίδευση, αφού διδάσκατε διαπολιτισμική εκπαίδευση και γαλλική γλώσσα στο ΑΠΘ και το Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Πώς καταφέρνατε να μοιράζετε το χρόνο σας ανάμεσα στο κύριο επάγγελμά σας και τα ταξίδια;
Όσον αφορά στα μεγάλα ταξίδια της Αφρικής που έκανα και έπρεπε να ταξιδέψω χειμώνα στην έρημο γιατί δεν μπορούσα να πάω το καλοκαίρι εκεί, έπαιρνα προσωπική άδεια κι έφευγα από τα μέσα Δεκεμβρίου μέχρι τα τέλη Ιανουαρίου, αφού δίδασκα σε ένα Πανεπιστήμιο που είχα τη δυνατότητα να παίρνω προσωπική άδεια και ήταν εφικτό αυτό.
Τώρα πλέον σταμάτησα να δουλεύω, γιατί έχω διδάξει για σαράντα χρόνια, αλλά όσα χειμερινά ταξίδια έκανα στη ζωή μου, έγιναν έτσι. Έφευγα σε δύο μεγάλα ταξίδια σαράντα ημερών για δύο φορές το χρόνο, κι έτσι είχα το χρόνο που ήταν απαραίτητος για ένα τόσο μεγάλο ταξίδι.
-Τι συνθέτει για εσάς ένα ιδανικό ταξίδι;
Είναι το να βγω από τον εαυτό μου, να πάω απέναντι και να δω τον εαυτό μου μέσα στον άλλον άνθρωπο. Δηλαδή, αυτή η σχέση του «εγώ» με τον άλλο άνθρωπο ήταν αυτό που με κέντρισε και θαύμασα, όταν το γνώρισα στην Αφρική, και είναι κάτι που αναζητώ και σε όλα τα υπόλοιπα ταξίδια. Έπειτα, το άγνωστο του κάθε ταξιδιού είναι ένα από τα πράγματα που με εντυπωσιάζουν κάθε φορά, αφού χρειάζεται πάντοτε μια προεργασία για να φανταστώ το μέρος πώς θα είναι –κάτι το οποίο σχεδόν ποτέ δε συμπίπτει με την πραγματικότητα!
-Θεωρείτε ότι η μετάβαση στην αφρικανική ήπειρο παραμένει αχαρτογράφητο ταξίδι, ακόμα και σήμερα, για έναν δυτικό επισκέπτη;
Σήμερα η Αφρική έχει γίνει αρκετά προσβάσιμη με την έννοια ότι και τα ταξιδιωτικά πρακτορεία, πλέον, μπορεί να διοργανώσουν τέτοιου είδους ταξίδια, έχοντας διαδώσει τον προορισμό περισσότερο από όσο ήταν κάποτε γνωστός. Εξαρτάται, όμως, και τι θέλει ο καθένας. Εγώ διάλεγα ταξίδια που θα μου επέτρεπαν να βρεθώ στα σύνορα των χωρών. Δε θα με ενδιέφερε να βρεθώ σε μια πρωτεύουσα ποτέ, αφού λίγες είναι αυτές που μπορείς να βρεθείς έξω και το βράδυ. Τα σύνορα των αφρικανικών χωρών, όμως, ήταν κάτι το τελείως διαφορετικό, αφού εκεί βρίσκει κανείς φυλές οι οποίες είναι ακόμα πολύ αγνές. Δεν έχει φτάσει ακόμα τόσο πολύ η ευρωπαϊκή επιρροή. Εκεί θα δει κανείς πολύ όμορφα στοιχεία. Τώρα, δε, είναι πολύ πιο εύκολες και προσβάσιμες οι χώρες της Αφρικής. Πριν από μια εικοσαετία κάθε τέτοιο ταξίδι ήταν μια ολόκληρη εκστρατεία για εμένα, αφού ήθελε πολύ περισσότερη οργάνωση από αυτή που απαιτεί σήμερα.
-Ποιες ιδιαιτερότητες του αφρικανικού πολιτισμού σάς έχουν εντυπωσιάσει περισσότερο;
Αυτό που μου άρεσε περισσότερο ήταν αυτή η σχέση που έχουν οι άνθρωποι με τη φύση και η ξεχωριστή δυναμική της αισθητικής τους. Το πώς ντύνονται οι γυναίκες, δηλαδή, χωρίς να έχουν καν καθρέφτη απέναντί τους, τα μικρά παιδιά που κάθονται στις καλύβες και χαίρονται με την καρδιά τους έχοντας μόνο ένα σπασμένο μαγνητόφωνο για να χορεύουν, η κίνηση που υπήρχε στους δρόμους, η χρηστική αξία που έχουν για τους ίδιους τα αγάλματα τα οποία διατηρούν στα σπίτια τους.
Εκεί, τα αντικείμενα της Αφρικής δεν είναι μουσειακά είδη, οι μάσκες και όλα αυτά, αφού τα χρησιμοποιούν σε καθημερινή βάση. Όλη αυτή η σχέση, δηλαδή, με το μεταφυσικό που έβγαινε από όλα τα αντικείμενα τέτοιου είδους ή η σχέση με τη φύση, η ηρεμία, και η έρημος, που είναι καταλυτική για εμένα σ’ αυτά τα ταξίδια, είναι οι λόγοι που έχω κατατάξει την Αφρική ως το πιο «ισχυρό» μέρος στον κόσμο. Είναι πολύ δυνατές οι συγκινήσεις ενός τέτοιου ταξιδιού και εάν κάποιος έχει ταξιδέψει ως εκεί, μπορεί να αντιληφθεί πόσο βιωματικό είναι κάτι τέτοιο.
-Ένα τόσο μακρινό ταξίδι πολλές φορές επιφυλάσσει και απρόοπτα. Συνέβη ποτέ κάτι που να χαραχτεί ανεξίτηλα στη μνήμη σας;
Θυμάμαι μου είχε τύχει ένα ατύχημα βόρεια της Ναμίμπια, όπου ήθελα να πάω να δω μια φυλή. Στο δρόμο τούμπαρε το αυτοκίνητο, ο οδηγός έφυγε ψάχνοντας να βρει τρόπο διαφυγής, κι εγώ έμεινα πίσω μόνη και τραυματισμένη στη μέση του πουθενά. Δεν ήξερα τι να κάνω και πώς θα έφευγα από εκεί, κι έτσι έκανα προσευχή. Για μένα, η Αφρική είναι ένας πολύ ιερός χώρος, αφού πολλές φορές βρέθηκα σε δύσκολες καταστάσεις κι εκεί έπρεπε να ζητήσω τέτοια βοήθεια. Έτσι ανέπτυξα πολύ τη σχέση μου με την προσευχή, με το Σύμπαν-με το Θεό. Στην Ελλάδα κάτι τέτοιο δεν το έκανα, αφού δεν ένιωθα την ανάγκη να το κάνω, γιατί όλα εδώ είναι αυτονόητα! Ό,τι και να σου συμβεί, θα βρεις κάποιον να φωνάξεις για βοήθεια, θα πάρεις ένα τηλέφωνο, εκεί όμως δεν υπάρχει τίποτε.
-Τι εικόνα έχετε από τα διαδοχικά σας ταξίδια στη «Μαύρη Ήπειρο» ως προς την εξέλιξη των συνθηκών διαβίωσης των ντόπιων; Επιτελείται πρόοδος στους τομείς της υγείας, της παιδείας, ή σε άλλα ζητήματα, όπως είναι τα ίσα δικαιώματα, η παροχή τροφής και η βελτίωση της αγροτικής υποδομής;
Έχουν αλλάξει πολλά πράγματα στο διάστημα που μεσολάβησε από το πρώτο μου ταξίδι ως το τελευταίο στην Αφρική, που ήταν το 2019.
Απλά, αυτό που παρατήρησα ήταν πιο πολλή αστυφιλία, γενικά υπάρχει μια εξέλιξη, αλλά ταυτόχρονα υπάρχει και πάρα πολλή δυστυχία, πολλή ανισότητα. Ύστερα το καθεστώς που επικρατεί εκεί είναι πολύ διεφθαρμένο, με την έννοια ότι παρότι λέγεται ότι υπάρχει δημοκρατία, στην ουσία δεν είναι, αφού στη μέση υπάρχει ο στρατός, τα πραξικοπήματα, η πυγμή των Ευρωπαίων και πολλά άλλα στοιχεία που εμπλέκονται.
Ειδικά τελευταία, είναι τραγική η κατάσταση, αφού δεν μπορείς να ταξιδέψεις σε μέρη όπως η Μπουρκίνα Φάσο, λόγω του πραξικοπήματος που έχει γίνει, και έτσι κινδυνεύεις να συλληφθείς ανά πάσα ώρα. Από αυτή την πλευρά της ασφάλειας, η κατάσταση είναι πολύ επικίνδυνη σε αυτές τις χώρες. Θέλω να πω ότι και προ εικοσαετίας ήταν πολύ δύσκολο ένα ταξίδι σε αυτές τις χώρες της Αφρικής, όμως σήμερα θεωρώ ότι τα πράγματα εκεί έχουν δυσκολέψει ακόμα περισσότερο. Δεν ξέρω, δηλαδή, εάν κάποιος μπορεί μόνος του σήμερα να κάνει ένα τέτοιο ταξίδι.
-Η λήψη φωτογραφιών από τα ταξίδια είναι κάτι που όλοι λίγο-πολύ επιλέγουμε για την αποτύπωση στιγμών ως ενθύμια. Ποια ανάγκη σάς οδήγησε, όμως, στη συλλογή κοσμημάτων από την Αφρική;
Ήθελα να θυμάμαι και να έχω μια σχέση με αυτές τις γυναίκες ή τους άντρες που τα είχαν. Ένιωθα δηλαδή, και φορώντας τα, αφού η μεγάλη μου χαρά είναι να φοράω ένα κόσμημα της Αφρικής, ότι φοράω ένα φυλαχτό, γιατί είναι μια προστασία σε αυτό που έζησα. Ένιωθα μιαν έλξη σε κάθε κόσμημα, γιατί καθένα από αυτά τα κοσμήματα έχουν την ενέργεια του κάθε ταξιδιού -γι’ αυτό και τα έπαιρνα κάθε φορά. Σε καμία περίπτωση, όμως, δεν είχα σκεφτεί να ξεκινήσω τη συλλογή ώστε μια μέρα να κάνω μια έκθεση γι’ αυτά. Ήταν κάτι που προέκυψε στην πορεία.
-Από ποιες περιοχές και πολιτισμούς προέρχονται τα κοσμήματα που εκτίθενται αυτή την περίοδο στην Καλαμάτα;
Τα συγκεκριμένα κοσμήματα προέρχονται από περίπου 15 φυλές της Αφρικής. Είναι από την Ανατολική Αφρική στο Σουδάν, την Ερυθραία, την Ουγκάντα, την Αιθιοπία και πολλά πολλά άλλα.
-Πόσο εύκολο είναι να συνεχίζετε κάτι τέτοιο, δεδομένου ότι καθένα από αυτά τα κοσμήματα έχει τη δική του αξία;
Η αλήθεια είναι πως αυτά τα κοσμήματα είναι όντως πολύ ακριβά. Δεν μπορεί, δηλαδή, κανείς να τα πάρει έτσι εύκολα. Βέβαια, αν πάω σ’ ένα μέρος και δω κάτι που θα μου κεντρίσει το ενδιαφέρον, θα το πάρω σίγουρα. Ας πούμε είχα πάει στο Σάο Τομέ και είδα τι έκαναν εκεί, αφού έφτιαχναν κοσμήματα με φυσικά υλικά. Έτσι, δεν μπορούσα να μην πάρω κάποια. Άλλωστε, αυτό είναι το ωραίο σε αυτούς, ότι δε χρησιμοποιούν πλαστικό. Τώρα τελευταία ίσως να υπάρχει σε λίγες περιπτώσεις το πλαστικό στην Αφρική, όμως όλα τα υλικά τους ήταν από κόκκαλα, κέρατα βοδιών, με τα οποία έκαναν φανταστικά κοσμήματα.
-Έχει εκτεθεί πάλι η συγκεκριμένη συλλογή σε κοινό ή πρόκειται για την πρώτη φορά που θα γίνει κάτι τέτοιο;
Όχι, αυτή είναι η πρώτη φορά που θα εκτεθούν τα κοσμήματα και οι συγκεκριμένες φωτογραφίες. Γενικά έχω κάνει και άλλες εκθέσεις, που αφορούσαν, όμως, μόνο φωτογραφικό υλικό των ταξιδιών μου. Ξεκίνησα πολύ διστακτικά την πρώτη φορά από το Παρίσι, αφού δεν ήθελα να κάνω έκθεση, γιατί θεωρούσα ότι έτσι προδίδω την ψυχή αυτού που έχω φωτογραφίσει. Όμως, τα πράγματα ήρθαν έτσι και το 1996, τότε που γιόρταζε η UNESCO τα πενήντα χρόνια ύπαρξής της, έκανα την πρώτη έκθεση.
-Πώς επιλέχθηκε η Καλαμάτα για τη συγκεκριμένη έκθεση;
Είχα δει πριν από τρία χρόνια στο μουσείο δύο-τρία κοσμήματα που μου θύμισαν τα κοσμήματα της Αφρικής. Έτσι, μίλησα με την κα Βικτωρία Καρέλια και της ζήτησα να κάνω μια συγκριτική έκθεση της Αφρικής με τα δικά μας, γιατί χάρηκα που βρήκα μερικά συγκριτικά στοιχεία. Αυτή ήταν η αρχική σκέψη. Έπειτα από συζητήσεις καταλήξαμε στο να κάνουμε μια έκθεση εξ ολοκλήρου για τα κοσμήματα της Αφρικής. Γι’ αυτό θέλω να ευχαριστήσω την κυρία Βικτωρία Καρέλια που με δέχθηκε και την κυρία Τζίνα Καρέλια που είχαμε μια συνεργασία όλο αυτό το διάστημα. Παράλληλα, χαίρομαι που ξεκινά έτσι από την Καλαμάτα η πρώτη έκθεση κοσμήματος, αφού κι αυτό δεν το βρίσκω πάλι τυχαίο.
Αυτό που με ευχαριστεί τόσο είναι ότι η Καλαμάτα έχει μια ιδιαίτερη σχέση με τη θάλασσα, αφού είναι ένα λιμάνι που οδηγεί στην Αφρική! Το χαίρομαι πάρα πολύ, γιατί εκεί όπου η Δύση συναντά την Αφρική, δημιουργείται ένα σημείο αναφοράς που είναι η έκθεση στην Καλαμάτα. Δηλαδή, δεν είναι τυχαίο ότι η πρώτη έκθεση κοσμήματος γίνεται στην Καλαμάτα για μένα, γιατί τα βλέπω κάπως έτσι τα πράγματα, δεν τα βλέπω εντελώς λογικά. Τα βλέπω πολύ μυστηριώδη, μυστικιστικά, και αυτό ίσως είναι κάτι που μου έχει δώσει το ταξίδι. Νομίζω ότι αυτό ακονίστηκε πολύ στο ταξίδι, και είναι ένα ακόνισμα όπως του βλέμματος με την καρδιά, το ίδιο είναι κι αυτό. Σου ακονίζει τις αισθήσεις η Αφρική. Που δε σου τις ακονίζει τόσο ούτε η Ιαπωνία, ούτε η Καμπότζη, ούτε η Ινδία, ούτε η Γουατεμάλα. Εξαρτάται, βέβαια, και από την ιδιοσυγκρασία του καθενός το πού θα «πατήσει» η Αφρική. Έτσι και σε δεχθεί η Αφρική, δε θα σε αφήσει ποτέ! Αυτό είναι το μεγάλο δώρο της Αφρικής: είναι μια μυστηριώδης «ψυχή», εάν θα μπορούσαμε να τη χαρακτηρίσουμε ως τέτοια…
*Τα εγκαίνια της έκθεσης θα γίνουν σήμερα, Σάββατο 8 Απριλίου, στις 12μ. στη Συλλογή Ελληνικών Ενδυμασιών “Βικτωρία Γ. Καρέλια”.
Της Χριστίνας Μανδρώνη
