Ο Μεσσήνιος ζωγράφος Νίκος Παναγιωτόπουλος μιλά στο «Θ» για τα 35 χρόνια καλλιτεχνικής δημιουργίας, μεταπλάθοντας το Μεσσηνιακό τοπίο, τις ελιές και τις φραγκοσυκιές, τη θάλασσα, τα παλιά σπίτια της Μεσσήνης, την Αρχαία Μεσσήνη…
Σεμνός και αθόρυβος, χωρίς λόγια μεγάλα, αλλά με πανελλαδική καταξίωση, με εικαστικά έργα που εδώ και 35 χρόνια μιλούν από μόνα τους στην αισθητική, στη μνήμη και στο συναίσθημα, είναι ευτυχής που κατάφερε να πορευτεί και να βιοποριστεί από αυτό που αγάπησε από παιδί και όχι από τα Οικονομικά που εξαναγκάστηκε να σπουδάσει λόγω των τότε συνθηκών.
Ο λόγος για τον Νίκο Παναγιωτόπουλο, έναν από τους διακεκριμένους ζωγράφους του νομού μας από τη Μεσσήνη, για τον οποίο έγραφε ο συμπατριώτης του ποιητής, Γιώργος Μαρκόπουλος, με αφορμή μία από τις εμβληματικές του εκθέσεις, το 2012: «Και τι δεν ξυπνούν μέσα μου οι εκπληκτικές, οι άριστες και λεπτουργηματικές ακουαρέλες του φίλου μου Νίκου, με τα παλιά σπίτια της Μεσσήνης. Και τούτο, γιατί ο Νίκος, ζωγράφος σπουδαίος και τεχνίτης μοναδικός, γνωρίζει πολύ καλά, με το χρωστήρα του, να μη στέκεται στην επιφανειακή απεικόνιση των πραγμάτων, αλλά να σου αποκαλύπτει με θαυμαστή ευθυβολία τη βαθύτερη ουσία τους, που μπορεί να κοιμάται καλά φωλιασμένη και στο δικό μας υποσυνείδητο».
Με ορμητήριο το ατελιέ του στη Μεσσήνη, όπου έχει επιστρέψει τα τελευταία 12 χρόνια (μετά 10ετή διαμονή και καλλιτεχνική δημιουργία και στην Πρέβεζα) ο Νίκος Παναγιωτόπουλος στοχεύει να κάνει την καθημερινότητά μας καλύτερη, βάζοντας την τέχνη στη ζωή μας και αναγνωρίζοντας ως μόνο «παράσημο» την αποδοχή και την εκτίμηση του κόσμου.
Αυτοδίδακτος ουσιαστικά, συνειδητοποίησε την αγάπη και την κλίση του για τα παιχνίδια των χρωμάτων και των μορφών με τη βοήθεια της δασκάλας του, η οποία φαίνεται ότι συγκαταλέγεται στους ανθρώπους που αγαπάνε αυτό που κάνουν, είναι μπροστά από την εποχή τους και λειτουργούν σαν φάροι.
Το 1976 ο Νίκος Παναγιωτόπουλος και οι συμμαθητές του πραγματοποίησαν ζωγραφική έκθεση στη Μεσσήνη, ενώ ο ίδιος μαζί με τον καταξιωμένο πια γιατρό-καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Παναγιώτη Βλαχογιαννόπουλο, οι οποίοι ασχολήθηκαν πιο εντατικά, έκαναν στη συνέχεια ως φοιτητές μία ακόμη έκθεση με τίτλο «Η Μεσσήνη που φεύγει» και θέμα παλιά σπίτια της περιοχής.
Μάλιστα, υπάρχουν παλιά δημοσιεύματα του «Θάρρους» που κάνουν λόγο για καλλιτεχνικό γεγονός στο πάρκο της Μεσσήνης με μεγάλη ανταπόκριση, από δύο νεαρούς ζωγράφους με ταλέντο και ενδιαφέρον για την πόλη τους.
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος λέει για τα ερεθίσματα και το ξεκίνημά του: «Ζωγράφιζα όπως όλα τα παιδιά στην αρχή, απλώς λίγο παραπάνω από τα υπόλοιπα (τα παιδιά είναι πάντα οι καλύτεροι καλλιτέχνες, όλα τα παιδιά εκφράζονται άμεσα με αυτό που συμβαίνει γύρω τους και δεν υπάρχει καλύτερη ζωγραφική από την παιδική ζωγραφική). Ήταν η δασκάλα μας, η Αγγελική Πανταζοπούλου, που μας βοήθησε και μας έδωσε τα ερεθίσματα. Εκτός από τα μαθήματα, μας έκανε και κατασκευές, ήθελε να ασχοληθούμε και με κάτι άλλο κι αυτό σίγουρα για την εποχή ήταν επαναστατικό.
Και στο Λύκειο υπήρχαν αξιόλογοι καθηγητές που βοηθούσαν, γι’ αυτό κάναμε και τις εκθέσεις. Η κα Βαβαλέα, λυκειάρχης και γυναίκα του ζωγράφου Γιάννη Μανωλακάκη, αυτή μας είχε οργανώσει την πρώτη έκθεση στο Λύκειο.
Παλιά δεν υπήρχε, βέβαια, το διαδίκτυο και δεν είχαμε την ευκαιρία να πάρουμε πολλές παραστάσεις. Το μόνο που βλέπαμε ήταν πολύ λίγοι πίνακες σε περιοδικά, βιβλία ή εφημερίδες, ούτε εκθέσεις μπορούσαμε να δούμε στην επαρχία. Έτσι, οι ο επιρροές μας ήταν Έλληνες ζωγράφοι, όπως οι Τσαρούχης, Μόραλης, ο οποίος ήταν καθαρά ρεαλιστής στην αρχή, Τέτσης”.
Όσο για τα κίνητρα και τους στόχους των καλλιτεχνών, καθώς και τα δικά του προσωπικά, ο Νίκος Παναγιωτόπουλος, αναφέρει στο «Θ»: «Για κάθε καλλιτέχνη πίσω απ’ όλα βρίσκεται η ανάγκη για έκφραση, αλλά για να πας μπροστά δεν αρκεί το ταλέντο. Μόνο μέσα από τη δουλειά εξελίσσεσαι. Αν δεν καθίσεις να στρωθείς να δουλέψεις και μέσα από τη δουλειά να προχωρήσεις, να δεις άλλα πράγματα, να κάνεις πειράματα και να πας πιο κάτω, δε γίνεται.
Ο καλλιτέχνης κάνει κατάθεση ψυχής, εκτίθεται όταν παρουσιάζει το έργο του. Μέσα από τα μάτια του προσπαθεί να αποτυπώσει την ομορφιά και τους προβληματισμούς της εποχής του. Άλλοτε τα καταφέρνει και άλλοτε όχι. Μέσα από την αισθητική ματιά του προσπαθεί να ενεργοποιήσει τον τελικό αποδέκτη του έργου του σε μία νέα πραγματικότητα. Το τι τελικά αξίζει, θα φανεί στο ιστορικό μέλλον.
Μια σχολή έλεγε ότι οι καλλιτέχνες είναι μπροστά από τα προβλήματα, αλλά δε νομίζω ότι ο καλλιτέχνης είναι προφήτης, απλώς έχει την αίσθηση ότι κάτι συμβαίνει γύρω του. Δεν ξέρω αν η τέχνη βοηθάει την κοινωνία να πάει κάπως πιο μπροστά, αλλά δίνει την αίσθηση των προβλημάτων.
Προσωπικά, προσπαθώ να δώσω ωραίες εικόνες στον κόσμο, γιατί μας έχουν κατακλύσει οι εύκολες εικόνες καθημερινά μέσα από τα ΜΜΕ. Χρειάζεται να μπει η Τέχνη λίγο στη ζωή μας, αυτό προσπαθώ, αν μπορούμε να την κάνουμε και καθημερινότητα θα ήταν καλύτερη η ζωή. Σε κάθε περίπτωση, η Τέχνη δεν είναι πολυτέλεια.
Συχνά βλέπω σπίτια με άσπρους τοίχους, υπάρχουν σπίτια που δεν έχουν τίποτα στον τοίχο τους κι αυτό μου κάνει μεγάλη εντύπωση. Έχω συνηθίσει να βλέπω εικόνα, και στο σπίτι μου έχω πολλούς πίνακες, παντού σχεδόν, και έτσι είναι και τα σπίτια φίλων που δεν ασχολούνται με την τέχνη, απλώς τους αρέσει να έχουν εικόνες, να γεμίζουν το περιβάλλον τους.
Γι’ αυτό και με εκπλήσσουν οι άσπροι τοίχοι, όπου δεν υπάρχει έστω μία αφίσα κάποιου Έλληνα καλλιτέχνη, κάτι να γεμίζει το οπτικό τους επίπεδο βλέποντας μια εικόνα. Ίσως είναι, βέβαια, και τα μοντέρνα κτήρια που θέλουν κάτι τέτοιο…
-Σας τρομάζει η μοντέρνα εποχή και ο κίνδυνος η τεχνολογία να αντικαταστήσει τη δουλειά σας;
Όχι, γιατί είναι άλλο κάτι που έχει γίνει με το χέρι. Οι πίνακες μένουν. Αν είναι κάτι που έχει δώσει ο άλλος την ψυχή του, που έχει βάλει το προσωπικό του στοιχείο, σίγουρα μένουν. Από την παλαιολιθική εποχή οι άνθρωποι σκάλιζαν στα σπήλαια πράγματα που τους εντυπωσίαζαν. Θα αργήσει, πιστεύω, να σταματήσει να χρησιμοποιείται το χέρι. Είναι αυτή η μοναδικότητα και η προσωπική αίσθηση του καθενός, πώς βλέπει μεμονωμένα ο κάθε καλλιτέχνης τον κόσμο γύρω του και προσπαθεί να τον καταγράψει, ενώ μέσα από αυτό το σύστημα είναι απλώς μια ψηφιακή αναζήτηση και αντιγραφή.
Πλέον έχουμε φτάσει να γίνονται εικόνες με την Τεχνητή Νοημοσύνη απλώς λέγοντας 2-3 λέξεις. Υπάρχει εδώ μια μεγάλη συζήτηση κι ακόμα δεν έχει λυθεί αυτό το θέμα των πνευματικών δικαιωμάτων των πρωταρχικών εικόνων.
-Τα παιδιά σας μεγάλωσαν μέσα στο εργαστήριό σας και προφανώς πήραν επιρροές από όλο αυτό. Μάλιστα, ο γιος σας ακολουθεί τα βήματά σας και σπουδάζει στην Καλών Τεχνών… Ζηλέψατε καθόλου;
Η Ερρικέτη είναι πιο πρακτικό μυαλό και σπουδάζει Αρχιτεκτονική, η οποία βέβαια έχει σχέση με το σχέδιο. Τον Σταύρο τον ενδιέφερε από την αρχή πάρα πολύ η ζωγραφική και έχει μπει μέσα σε αυτό.
Ήταν και για μένα όνειρο η Καλών Τεχνών, οπότε όταν πέρασε ο γιος μου δεν ήταν ακριβώς ζήλεια, αλλά κάπως γλυκόπικρο, γιατί είναι και το οικονομικό στη μέση. Ένας ζωγράφος είναι πολύ δύσκολο να βιοποριστεί. Είναι ένα θέμα που φοβάμαι, γενικά για όλα τα παιδιά είναι πολύ δύσκολο να επιβιώσουν οικονομικά, είναι και πολλά τα παιδιά που βγαίνουν, είναι και πολλές οι σχολές εικαστικών τεχνών, παλιά ήταν μόνο η Αθήνα, τώρα υπάρχουν σε Γιάννενα, Φλώρινα, Θεσσαλονίκη.
Παρεμπιπτόντως και στη Μεσσηνία υπάρχουν πολλοί αξιόλογοι νέοι ζωγράφοι.
-Έχει αλλάξει ο τρόπος που βλέπουν και μαθαίνουν τη ζωγραφική τα νέα παιδιά;
Οι κατευθύνσεις είναι πλέον εννοιολογικές και οι νέοι ζωγράφοι δε διδάσκονται τρόπους, αλλά προσπαθούν να εκφραστούν και να βγάλουν ό,τι έχουν μέσα τους. Ο Σταύρος είχε ήδη κάνει κάποια μαθήματα και είναι πιο κοντά στην παραστατική ζωγραφική, αλλά με ένα δικό του τρόπο.
-Πώς είναι η σχέση σας, ως πατέρας-γιος που μοιράζονται το ίδιο πάθος και τι θα συμβουλεύατε τον Σταύρο;
Μπορεί να συζητάμε με τις ώρες για τη ζωγραφική. Με βοηθάει σε πολλά και βγαίνουν πράγματα όταν συζητάμε για ζωγράφους, για πίνακες που βλέπουμε μαζί. Πάντα μαθαίνεις, αλληλομαθαίνεις και οι δύο βοηθιόμαστε.
Συμβουλή στη ζωγραφική δεν μπορείς να δώσεις, παρά μόνο να ακολουθήσει το δρόμο του όπως θέλει αυτός και να προσπαθήσει να εκφραστεί όσο πιο καλά μπορεί.
-Αισθάνεστε ικανοποιημένος από την καλλιτεχνική σας πορεία και νιώθετε ότι έχετε φτάσει σε μια τελείωση;
Αισθάνομαι καλά όταν μένω ικανοποιημένος με το αποτέλεσμα του έργου που κάνω κι αυτό δε συμβαίνει πάντα. Μετά τόσα χρόνια υπάρχει μια «μανιέρα», μια συνήθεια που κάνει τα πράγματα λίγο πιο απλά. Παλιά πειραματιζόμουν, πετούσα πράγματα, τώρα όταν ξεκινάω ένα έργο ξέρω ακριβώς τι θα κάνω, αλλά το αποτέλεσμα, αν βγει ή όχι, είναι άλλο ζήτημα.
Ποτέ δεν είναι δεδομένο το αποτέλεσμα και ποτέ δεν ξέρεις αν ένας πίνακας έχει τελειώσει ή αν θέλει κάτι άλλο. Αυτό είναι πολύ δύσκολο γενικά για τους ζωγράφους, πού, πότε τελειώνει.
Πιστεύω ότι ακόμα και οι κορυφαίοι το αντιμετωπίζουν αυτό, δεν ξέρω ποιος είναι πλήρως ικανοποιημένος από το αποτέλεσμα που έχει μόλις τελειώνει έναν πίνακα.
Σίγουρα δεν έχω τελειοποιηθεί και ουσιαστικά κανένας δεν τελειοποιείται. Όταν κάνεις κάτι, πάντα ψάχνεσαι και πειραματίζεσαι για το τι μπορεί να γίνει και να προχωρήσεις λίγο παραπάνω από αυτό που κάνεις. Φαντάζομαι, όλοι το κάνουν και δε νομίζω ότι υπάρχει τέλειος ζωγράφος, έστω κι αν κάποιον τον θεωρεί τέτοιο ο κόσμος. Πιστεύω ότι πάντα θα ψάχνει κάτι καλύτερο. Και δε θα ήταν λογικό να πει κάποιος για τον εαυτό του ότι έφτασε στην τελείωση, είναι σαν να βάζει ένα τέρμα στη δουλειά του, στη ζωή του, αν πει κάτι τέτοιο.
-Τον περασμένο Μάρτιο συμμετείχατε στη διαβαλκανική έκθεση που διοργανώθηκε στον πολυχώρο Α49. Πώς πήγε;
Είχε μεγάλο ενδιαφέρον και την επισκέφθηκε πολύς κόσμος. Είχαμε και την ευκαιρία να γνωριστούμε με καλλιτέχνες από τις γειτονικές χώρες και διαπιστώσαμε ότι υπάρχουν πολλά κοινά. Και τα θέματα και τα προβλήματα είναι ίδια. Ίσως θεωρούμε ότι είμαστε πιο πάνω από τους άλλους Βαλκάνιους, αλλά μάλλον είμαστε πιο κάτω από μερικούς. Υπάρχει μεγάλη εξέλιξη, ειδικά στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία.
Η έκθεση θα περάσει από όλες τις βαλκανικές πρωτεύουσες και από την Κωνσταντινούπολη και θα καταλήξει στο Παρίσι αρχές του 2024.
-Το θέμα στα έργα σας ήταν κι εδώ η ελιά…
Κάποια περίοδο ξεκίνησα με το μεσσηνιακό τοπίο, όπου βλέπεις παντού ελιές, αλλά και φραγκοσυκιές. Εκτός από τη Μεσσηνία, τα νησιά και την Κρήτη, δε βλέπεις σε άλλα μέρη της Ελλάδας φραγκοσυκιές. Είναι η φόρμα της, το ανάγλυφο, σαν φυσικό γλυπτό κι αυτό έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον. Ασχολήθηκα ιδιαίτερα με την ελιά, καθώς αρέσει και στον κόσμο.
Ένα καντήλι-δέηση για τη Μικρασιατική Καταστροφή
Αυτό τον καιρό ο Νίκος Παναγιωτόπουλος συμμετέχει στην έκθεση του Εικαστικού Επιμελητηρίου Ελλάδος (στο πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο, Λένορμαν 218) που ξεκίνησε στις 12 Μαΐου και θα ολοκληρωθεί στις 15 Ιουνίου, 1922-2022 Έξοδος-Διέξοδος, με έργα 372 καλλιτεχνών, αφιερωμένα στη Μικρασιατική Καταστροφή.
Το έργο του Μεσσήνιου ζωγράφου είναι ένα λιτό καντήλι με λάδι, με φόντο μια σκούρα μπλε θάλασσα, ως μια δέηση στη μνήμη των ανθρώπων που χάθηκαν στη μικρασιατική τραγωδία.
-Για το Σεπτέμβριο έχει οριστικοποιηθεί η συμμετοχή του Ν. Παναγιωτόπουλου στην ομαδική έκθεση που θα πραγματοποιηθεί στον πύργο Μούρτζινου-Τρουπάκη στην Καρδαμύλη με θέμα την ελιά.
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος…
…γεννήθηκε στη Μεσσήνη. Σπούδασε Οικονομικά στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και έκανε ελεύθερες σπουδές ζωγραφικής στη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα.
Είναι μέλος του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος. Τα υλικά που χρησιμοποιεί είναι συνήθως λάδια και ακουαρέλες, αλλά έχει και έργα με μικτές τεχνικές, χαρακτικά μικρών διαστάσεων και μονοτυπίες.
Ατομικές Εκθέσεις
1992, 1997 Πνευματικό Κέντρο Δήμου Καλαμάτας
1998 Γκαλερί της Έρσης, Αθήνα
1999 Τεχνοχώρος, Κοζάνη
2004 Περί Τεχνών, Αθήνα
2010 Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσηνίας
2011 Πολύτροπον, Καλαμάτα
2012 Εβδόμη Συμφωνία, Μεσσήνη
Ομαδικές Εκθέσεις
1984 Πνευματικό Κέντρο Δήμου Καλαμάτας
1985 Πάρκο Σιδηροδρόμων Καλαμάτας
1997 Αtrion, Θεσσαλονίκη
1999 Ίδρυμα Πέτρου και Μαρίας Κυδωνιέως, Άνδρος
1999 Ελληνογερμανική Αγωγή (Ίδρυμα Λαμπράκη)
2000 Πνευματικό Κέντρο Δήμου Καλαμάτας
2000 – 2007 Αtrion, Θεσσαλονίκη
2003 Δημοτική Αγορά Πρέβεζας
2004 – 2012 Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων (Κέντρο Προάσπισης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων)
2010 Atrion, Θεσσαλονίκη
2010 Διεθνές Εκθεσιακό Κέντρο Κρήτης, Ηράκλειο (ΤΕΙ Κρήτης)
2012 Atrion, Θεσσαλονίκη
2014 Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων (Εικαστικές τέχνες και αντίσταση)
Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος
2018 Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά (Μεσόγειος), Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος
2023 Γκαλερί Α49 Καλαμάτα, «Paths of Art»
2023 Πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο, «Έξοδος-Διέξοδος, 1922-2022», Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος.
Της Χριστίνας Ελευθεράκη
