Το στρατόπεδο Νοϊενγκάμε ήταν περίπου 30 χλμ. ΝΑ του Αμβούργου, στη βόρεια όχθη του ποταμού Έλβα. Ήταν το μεγαλύτερο ναζιστικό στρατόπεδο στη Β. Γερμανία. Ιδρύθηκε το 1938. Στα στρατόπεδα έστελναν τα Ες-Ες όσους θεωρούσαν εχθρούς του Ναζισμού. Αυτοί ήταν, π.χ,. σοσιαλιστές, κομμουνιστές, σοσιαλοδημοκράτες, Μάρτυρες του Ιεχωβά, Εβραίοι, Σίντι και Ρομά, επαίτες, ομοφυλόφιλοι, πόρνες, καταδικασμένοι για ποινικά αδικήματα κ.τ.λ. Γενικά θεωρούσαν εχθρούς τους όλους που δεν ταίριαζαν στη ναζιστική τους ιδεολογία.
Το Σεπτέμβριο του 1939 άρχισε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Όσο πιο πολύ κρατούσε ο πόλεμος, τόσο πιο μεγάλη ήταν στη Γερμανία η έλλειψη εργατικών χεριών στις αγροτικές δουλειές και στην πολεμική βιομηχανία. Ένας τρόπος για να καλύψουν τα κενά αυτά ήταν η σύλληψη αντιστασιακών στις κατεχόμενες χώρες και η μεταφορά τους στη Γερμανία. Τους έκλειναν στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως και τους υποχρέωναν σε καταναγκαστική εργασία, συνήθως στην πολεμική βιομηχανία.
Στο Νοϊενγκάμε ήταν το κυρίως στρατόπεδο, συντηρούσε όμως ακόμα πάνω από 85 υποστρατόπεδα που ήταν διασκορπισμένα στη ΒΔ Γερμανία.
Από το στρατόπεδο αυτό πέρασαν περίπου 106.000 όμηροι, οι 13.500 ήταν γυναίκες. Το κυρίως στρατόπεδο ήταν ανδρικό, οι γυναίκες ήταν στα υποστρατόπεδα. Οι νεκροί λογαριάζονται γύρω στους 43.000.
Στο Νοϊενγκάμε και στα υποστρατόπεδά του ήταν Έλληνες και Ελληνίδες, Χριστιανοί και Εβραίοι. Η καταγωγή τους ήταν σχεδόν από όλη την Ελλάδα. Οι περισσότεροι ήταν κάτοικοι Αθηνών και Πειραιά. Στη συντριπτική πλειοψηφία τους ήταν άντρες Χριστιανοί, που είχαν φύγει από το Χαϊδάρι στις 25 Μαΐου του 1944 για το Νοϊενγκάμε. Στη Θεσσαλονίκη ανέβηκαν στο τρένο κι άλλοι όμηροι. Έφτασαν στο στρατόπεδο στις 4 Ιουνίου, ήταν συνολικά 850 άντρες χριστιανοί. Δεν είναι γνωστό πόσοι Έλληνες πέρασαν από αυτό το στρατόπεδο. Υπολογίζονται γύρω στους 1.100. Πάνω από τους μισούς δεν επέζησαν.
Σύμφωνα με το Αρχείο του Μνημείου Νοϊενγκάμε, ο πρώτος Έλληνας που έφτασε στο στρατόπεδο ήταν ο Ιωάννης Κουτσουδάκης του Επαμεινώνδα. Είχε γεννηθεί στις 9.3.1908 στο Βάμο της Κρήτης. Το Μάρτιο του 1942 τον είχαν πάει πρώτα στο Νταχάου, όπου τον χρησιμοποίησαν για να κάνουν ιατρικά πειράματα σχετικά με την πάθηση της ελονοσίας. Αρχές Νοεμβρίου του ίδιου έτους τον μετέφεραν στο Νοϊενγκάμε. Πέθανε μετά τρεις εβδομάδες. Οι τελευταίοι Έλληνες που έφτασαν ήταν το Μάρτιο και τον Απρίλιο του 1945. Τους είχαν μεταφέρει από άλλα στρατόπεδα της Γερμανίας.
Όταν οι όμηροι έμπαιναν για πρώτη φορά σε ένα στρατόπεδο, έπρεπε να παραδώσουν όλα τους τα προσωπικά πράγματα, όπως ρούχα, παπούτσια, ρολόγια, δαχτυλίδια, πορτοφόλια κ.τ.λ. στα Ες-Ες. Τα έβαζαν σε σακούλες και τα τοποθετούσαν μετά σε μια ιδιαίτερη αποθήκη.
Το στρατόπεδο απελευθερώθηκε στις 3 Μαΐου του 1945 από το βρετανικό στρατό. Οι Βρετανοί βρήκαν σε διάφορα μέρη χάρτινους φακέλους που περιείχαν ρολόγια, δαχτυλίδια, αλυσίδες κ.τ.λ. των ομήρων. Έγιναν προσπάθειες για να βρεθούν οι κάτοχοι. Η έρευνα συνεχίστηκε μέχρι τη δεκαετία του 1980. Ό,τι έχει απομείνει, φυλάγεται σήμερα στο Αρχείο του Αρόλζεν. Από τους Έλληνες είχαν βρεθεί συνολικά 18 φάκελοι. Σήμερα υπάρχουν στο Αρχείο 8.
Παραθέτω τα ονόματά τους και τα αντικείμενα που έχουν βρεθεί:
Βαφειάδης Δημήτριος. Καστοριά 1919. Απεβίωσε στις 18.5.1945. Ένα ρολόι τσέπης, ένα δαχτυλίδι με νεκροκεφαλή, μια αλυσίδα για το λαιμό, ένα πάνινο πορτοφόλι και τέσσερα νομίσματα.
https://digitalcollections.its-arolsen.org/01020903/name/view/194114
Κανάς Γεώργιος. Μ. Ασία 1915, κάτοικος Πειραιά. Απεβίωσε στις 28.11.1944. Ένα κίτρινο δαχτυλίδι γάμου.
https://digitalcollections.its-arolsen.org/01020903/name/view/192115
Κερασιώτης Ευάγγελος του Αθανασίου. Καβάλα 1925. Ένα ρολόι χεριού.
https://digitalcollections.its-arolsen.org/01020903/name/view/192754
Κοντογεωργίου Βασίλειος. Βόλος 1917. Ένα ρολόι τσέπης.
https://digitalcollections.its-arolsen.org/01020903/name/view/192825
Σαγιτανόπουλος Γεώργιος, 1920. Ένα ρολόι χεριού.
https://digitalcollections.its-arolsen.org/01020903/name/view/193653
Σιμωνίδης ή Συμεωνίδης Θεόφιλος. Καρς 1913, κάτοικος Κιλκίς, δικηγόρος. Απεβίωσε στις 29.4.1945. Ένα ρολόι τσέπης.
https://digitalcollections.its-arolsen.org/01020903/name/view/7248251
Τακτικός Χρήστος, 1902. Απεβίωσε στις 22.4.1945. Ένα κίτρινο δαχτυλίδι γάμου και ένα δαχτυλίδι-σφραγίδα.
https://digitalcollections.its-arolsen.org/01020903/name/view/192295
Φασουλιώτης Νικόλαος, 1918. Μια κονκάρδα και μια αλυσίδα με καδένα για τον καρπό του χεριού. Στη μια πλευρά της καδένας γράφει: Ενθύμιον Γ… (δυσανάγνωστο) 1926, Κ 14 και στην άλλη Ερρίκος Αθανασίου.
https://digitalcollections.its-arolsen.org/01020903/name/view/192302
Τα αντικείμενα αυτά μπορούν να τα πάρουν οι απόγονοί τους. Για τη διαδικασία που χρειάζεται πρέπει να έρθουν σε επαφή με το Αρχείο. Η υλική τιμή των αντικειμένων είναι μικρή, η συναισθηματική τους όμως αξία για τους απογόνους είναι πιθανόν πολύ μεγάλη.
Ο Ελληνισμός του Αμβούργου τιμά κάθε Μάιο τη μνήμη των νεκρών, κάνοντας κατάθεση στεφάνου στο κενοτάφιο των Ελλήνων και επιμνημόσυνη δέηση στο χώρο του πρώην στρατοπέδου και νυν μνημείου.
Στο Αρχείο του Μνημείου έχουν διασωθεί περίπου 180 ονόματα.
Γίνεται μια προσπάθεια να βρεθούν ποιοι άλλοι Έλληνες ήταν στο στρατόπεδο αυτό. Αν κάποιοι αναγνώστες έχουν πληροφορίες, μπορούν να έρθουν, μέσω του φορέα αυτού του άρθρου, σε επαφή με τον αρθρογράφο.
Από το Ν. Μεσσηνίας ήταν οι εξής όμηροι στο Νοϊενγκάμε: Γυφτάκης Απόστολος του Κωνσταντίνου από Ραπτόπουλο, Καραβίτης Μιχάλης από Καλαμάτα, κάτοικος Πειραιά, Καραΐσκος Διονύσιος του Παναγιώτη (+) και Χαραλαμπόπουλος Αναστάσιος του Παναγιώτη από Κοπανάκι, Κιούσης Γεώργιος από Ολυμπία, κάτοικος Καλαμάτας, Κοροκοκιός Ευστάθιος του Διονυσίου από Επιτάλιο/Ν. Ηλείας, κάτοικος Καλαμάτας, Λαμπίρης Πέτρος από Παπούλια, Μαραγκός Νικόλαος του Ιωάννη (+) από Φιλιατρά, κάτοικος Αθηνών, Νικολόπουλος Δημήτριος του Σωκράτη (+) από Καρνάσιο και Πολυχρονόπουλος Ηλίας του Παναγιώτη (+) από Βλαχόπουλο, κάτοικος Γλυφάδας του ίδιου νομού.
Μερικοί από αυτούς ήταν πρώτα στο Νταχάου και μετά τους πήγαν στο Νοϊενγκάμε.
-Η διεύθυνση του Αρχείου:
Arolsen Archives, International Center on Nazi Persecution, Große Allee 5-9,
34454 Bad Arolsen, T.:0049 56916290.
-E-mail αρμόδιου τμήματος για τα αντικείμενα: InvestigationTeam6@arolsen-archives.org .
Επικοινωνία στα γερμανικά και αγγλικά.
Του Λουκά Λυμπερόπουλου
Αμβούργο, Ιούνιος 2023
