«Φόρο τιμής στα θύματα ενός φρικτού άδικου και παράλογου πολέμου», των συγκρούσεων που μαίνονται στην Ουκρανία, χαρακτηρίζει την παράσταση «ΑΤΡΕΙΔΕΣ – H επιστροφή», στην οποία συνδέει τρεις αρχαίες τραγωδίες με αποσπάσματα από την «Τέταρτη Διάσταση» του Γιάννη Ρίτσου επιδιώκοντας την απομάκρυνση από το επικό και την προσέγγιση του ανθρώπινου μεγέθους, ο σκηνοθέτης της, καλλιτεχνικός διευθυντής του ΔΗΠΕΘΕ Καλαμάτας, Γιάννης Μαργαρίτης.
«Η ανθρωπότητα έχει ανάγκη από την επανίδρυσή της» υπογραμμίζει σε συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Γιάννης Μαργαρίτης τονίζοντας ότι «τα θέματα του μύθου των Ατρειδών, όπως ο αγώνας για εξουσία με όλα τα μέσα, οι αρσενικές δυνάμεις που μάχονται με τις θηλυκές, οι έννοιες της θυσίας, της επιβολής πρέπει να μας προβληματίσουν στο πλαίσιο μιας συνολικής επανατοποθέτησης των βασικών κεφαλαίων της ανθρώπινης περιπέτειας».
«Το 1997 αποφάσισα να δημιουργήσω μια πρώτη σύνθεση από την “Ιφιγένεια εν Αυλίδι” του Ευριπίδη, τον “Αγαμέμνονα” του Αισχύλου και την “Ηλέκτρα” του Σοφοκλή» εξηγεί ο σκηνοθέτης, σημειώνοντας ότι στο πλαίσιο περιοδείας στο εξωτερικό η αρχική παράσταση ανέβηκε στη Μαριούπολη, σε ένα θέατρο που χρόνια αργότερα είδε να βομβαρδίζεται και σχεδόν να ισοπεδώνεται από τους Ρώσους.
«Τότε αποφάσισα να ασχοληθώ και πάλι με τους Ατρείδες και τη θεατρική σύνθεση που είχα κάνει το 1997. Με αρκετές αλλαγές όπως είναι φυσικό και με την προσθήκη του Γιάννη Ρίτσου, η σημερινή παράσταση αποτελεί κατά κάποιον τρόπο φόρο τιμής στα θύματα ενός φρικτού, άδικου και παράλογου πολέμου» αναφέρει για την παράσταση που ανεβαίνει στη Θεσσαλονίκη, στις 27 Αυγούστου, στο Ανοικτό θέατρο «Μάνος Κατράκης».
Ο μύθος των Ατρειδών είναι, σύμφωνα με τον σκηνοθέτη, ένας από τους δύο μεγάλους μύθους της αρχαίας γραμματείας (ο δεύτερος είναι των Λαβδακιδών) που απασχόλησαν ιδιαιτέρως τους αρχαίους δραματικούς ποιητές. Δεν κρύβει ότι από τη νεότητά του, του ασκούσε ιδιαίτερη γοητεία ο αιμάτινος κύκλος που αρχίζει με τη θυσία της Ιφιγένειας και καταλήγει με τον πιο φρικτό φόνο, αυτόν της μητροκτονίας, όταν ο Ορέστης με την Ηλέκτρα σκοτώνουν την μητέρα τους Κλυταιμνήστρα.
Η προσθήκη του Ρίτσου στη σημερινή σύνθεση, τοποθετεί τους ήρωες του μύθου μπροστά στα ερωτήματα που αφορούν στις πράξεις τους. Αναρωτιούνται για την ίδια την αναγκαιότητα των πράξεών τους, σημειώνει.
«Ο μύθος αποκτά τη θέση μιας μοίρας, από την οποία δεν μπορούν να ξεφύγουν» παρατηρεί και εκτιμά ότι «στη σημερινή εποχή το σημαντικότερο αίτημά μας θα έπρεπε να είναι ένας γενικότερος επαναπροσδιορισμός».
«Τα βασικότερα θέματα του μύθου των Ατρειδών, οι αρσενικές δυνάμεις που μάχονται με τις θηλυκές και ο αγώνας για εξουσία με όλα τα μέσα, πρέπει να επανεξεταστούν. Αλλά και μία σειρά από κάπως μικρότερα θέματα που αγγίζει ο μύθος όπως η έννοια της θυσίας, της εκδίκησης, της επιβολής, της ευθύνης πρέπει να μας προβληματίσουν στο πλαίσιο μιας συνολικής επανατοποθέτησης βασικών κεφαλαίων της ανθρώπινης περιπέτειας. Η ανθρωπότητα έχει ανάγκη από την επανίδρυσή της. Οι αρχαίες τραγωδίες αποτελούν κάποιες πολύτιμες παρακαταθήκες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στους δύσκολους αυτούς καιρούς» αναφέρει ο σκηνοθέτης της παράστασης.
Κληθείς να προσδιορίσει ήρωες και αντιήρωες στο έργο του, ο Γιάννης Μαργαρίτης δηλώνει ότι δεν βλέπει αντιήρωες στον μύθο των Ατρειδών. Επισημαίνοντας ότι οι παραστάσεις του παρελθόντος, μας είχαν συνηθίσει ίσως, να βλέπουμε με αρνητικό τρόπο την Κλυταιμνήστρα, αποσαφηνίζει ότι στη δική του σύνθεση με κάποιον τρόπο η Κλυταιμνήστρα δικαιώνεται. «Φυσικά όλοι οι ήρωες έχουν τον δίκαιο λόγο τους. Ακριβώς όμως επειδή και η γυναίκα αυτή έχει τον δικό της λόγο και στην παράστασή μας της δίνεται ο χώρος αλλά και ο τρόπος να τον εκφράσει, νομίζω δικαιώνεται» παρατηρεί.
Απαντώντας στην ερώτηση πόσο πιστοί πρέπει να μένουν οι σκηνοθέτες στο αρχαίο κείμενο των δραματουργών, ο Γιάννης Μαργαρίτης θεωρεί ότι το αρχαίο κείμενο, μέσω της μετάφρασής του, πρέπει να μένει αναλλοίωτο. «Δεν νομίζω ότι θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι χωρίς δηλωμένη διασκευή μπορεί να επιτρέψει στον εαυτό του να παρέμβει σε ξένο κείμενο. Πόσο μάλλον σε κείμενο της αρχαίας γραμματείας. Βεβαίως όταν έχουμε να κάνουμε με δηλωμένη διασκευή, εκεί τα πράγματα αλλάζουν. Η ευθύνη της υπογραφής του διασκευαστή, επιτρέπει τις αλλαγές. Και η επιλογή και η συρραφή αποσπασμάτων διαφορετικών τραγωδιών, αποτελεί διασκευή» αναφέρει, προσθέτοντας ότι προκύπτει πλέον ένα νέο κείμενο, το οποίο στηρίζεται στα αρχικά κείμενα, όμως με τη νέα συρραφή σκηνών, αλλάζει ο δραματικός του πυρήνας.
«Αλλάζει το κέντρο βάρους. Κρίνουμε λοιπόν τη διασκευή, την θεατρική σύνθεση. Κρίνουμε την επάρκεια, την ευαισθησία, τη γνώση του διασκευαστή. Εάν όμως το κείμενο δεν είναι προϊόν διασκευής, τότε πρέπει να παραμένει αναλλοίωτο. Ο σκηνοθέτης έχει κάθε δικαίωμα στην ακόμα και ολοκληρωτική αλλαγή της εικόνας, της χειρονομίας. Όχι όμως του κειμένου. Είναι ζήτημα ηθικής τάξης» επισημαίνει.
Αναφερόμενος στη σχέση θεατή – ηθοποιού, ο Γιάννης Μαργαρίτης τονίζει ότι σε κάθε παράσταση πιστεύει «στο άυλο συμφωνητικό ειλικρίνειας» που υπογράφεται και από τα δύο μέρη. «Οι από σκηνής καλλιτέχνες οφείλουν να καταθέτουν την αλήθεια τους σε σχέση με τα τεκταινόμενα και οι θεατές οφείλουν να μην είναι προκατειλημμένοι όταν προσέρχονται στο θέατρο. Φοβάμαι ότι το συμφωνητικό ειλικρίνειας καταστρατηγείται συνεχώς τον τελευταίο καιρό και από τα δύο μέρη» διαπιστώνει.
Όσον αφορά την καλή συνεργασία, εκτιμά ότι θα έπρεπε να είναι προϋπόθεση για κάθε παράσταση. «Μόνο μέσα από καλές συνεργασίες προκύπτουν πραγματικά και επί της ουσίας καλές παραστάσεις. Αναρωτιέμαι όμως πόσες είναι οι συνεργασίες που θα μπορούσε να τους δοθεί ο τίτλος της καλής. Ξέρετε, η εποχή μας δεν ευνοεί τις καλές συνεργασίες. Η καλή συνεργασία προϋποθέτει χρόνο, αφοσίωση, δουλειά. Σήμερα όλοι τρέχουν πίσω από πολλά, προσπαθώντας να εξασφαλίσουν κάπως καλύτερες συνθήκες ζωής. Αυτό όμως δημιουργεί πρόβλημα στη δουλειά που μπορεί να έχεις ορίσει σαν κύρια. Ταυτόχρονα έχει εκλείψει η κουλτούρα του ensemble. Κάποτε ήταν κυρίαρχη. Τώρα…» αναφέρει.
Κληθείς να εξηγήσει τη σύνδεση τριών τραγωδιών με την «Τέταρτη Διάσταση» του Γιάννη Ρίτσου, αναφέρει ότι ο σπουδαίος ποιητής «γράφοντας τους εξαιρετικούς ποιητικούς μονολόγους του, όπου κύριοι πρωταγωνιστές είναι τα πρόσωπα των Ατρειδών, μας προσέφερε, χωρίς να το ξέρει, το κατάλληλο υπόβαθρο ώστε και οι Ατρείδες της παράστασής μας να αναρωτιούνται και αυτοί συνεχώς για τις πράξεις τους, να στοχάζονται γι αυτόν τον κύκλο του αίματος. Να αντιμετωπίζουν τη μοίρα – μύθο σαν ένα τόπο από τον οποίο δεν μπορούν να ξεφύγουν».
«Η παρέμβαση του Γιάννη Ρίτσου στην παράσταση μας, δίνει μια ιδιαιτέρως υπαρξιακή – ανθρώπινη διάσταση στο κείμενο των αρχαίων τραγικών. Ξεφεύγουμε από το επικό. Επιστρέφουμε στο ανθρώπινο μέγεθος ή τουλάχιστον πιο κοντά σε αυτό» συμπληρώνει.
Στην ερώτηση αν έχουν θέση οι νέες τεχνολογίες, απαντά θετικά, αν -όπως σημειώνει- εξυπηρετούν συγκεκριμένους στόχους του σκηνοθέτη. «Το Θέατρο πια λειτουργεί στο πλαίσιο που ορίζει η εποχή μας. Η τεχνολογία έχει μπει για τα καλά στη ζωή μας. Το θέατρο δεν μπορεί να αρνηθεί τη συμμετοχή του σε ζητούμενα της εποχής. Βεβαίως σε όλα τα επίπεδα, τα πάντα κρίνονται. Το καλό γούστο και η αναγκαιότητα των επιλογών μας, κρίνονται και αυτά» επισημαίνει.
Αναφερόμενος σε θεατρικά έργα που με κάποιο τρόπο έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην καλλιτεχνική του πορεία, στάθηκε στις παραστάσεις «1821, η Επανάσταση, ο Καραγκιόζης και τα Ημίψηλα», που παρουσιάστηκε στο Θέατρο της Άνοιξης και απέσπασε πέντε βραβεία στο 3ο Επαγγελματικό Φεστιβάλ Ιθάκης, «Εκκλησιάζουσες» του Αριστοφάνη, η πρώτη που σκηνοθέτησε στην Επίδαυρο με το Εθνικό Θέατρο σε ηλικία 32 ετών, «Βόυτσεκ Μια ημιτελής ελεγεία», «Ατρείδες» με το Θέατρο της Άνοιξης, συμμετοχή στο Διεθνές Φεστιβάλ Πειραματικού Θεάτρου στο Κάιρο, περιοδεία σε Ρωσία και Ουκρανία, «Πέερ Γκυντ» του Ίψεν με το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος και «Εμφύλια Έπη» του Φαίδωνα Χατζηαντωνίου με το ΔΗΠΕΘΕ Καλαμάτας.
«Θα ήθελα επίσης το όνομά μου να συνδέεται με την πολύ μεγάλη μου πορεία σαν δάσκαλος ηθοποιών σε σημαντικές Δραματικές Σχολές. Σχολή Βεάκη, Δραματική Σχολή Εθνικού Θεάτρου, Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος. Και η ζωή συνεχίζεται…» υπογραμμίζει ο Γιάννης Μαργαρίτης, σημειώνοντας ότι το ΔΗΠΕΘΕ Καλαμάτας επί διευθύνσεώς του υπερασπίζεται τις συνεργασίες, τις συμπαραγωγές, τις ανταλλαγές. «Έχει κάνει μια συμπαραγωγή με άλλο ΔΗΠΕΘΕ, αλλά και μετά από πρόταση έχει πραγματοποιηθεί συμπαραγωγή τεσσάρων ΔΗΠΕΘΕ και των δύο Κρατικών σκηνών. Οι συνέργειες είναι εξαιρετικά σημαντικές. Το “Μαζί” είναι βέβαιο ότι υπερσκελίζει το “Εγώ”» επισημαίνει.
Ταυτότητα παράστασης:
«ΑΤΡΕΙΔΕΣ – Η επιστροφή» Δραματουργική σύνθεση-Σκηνοθεσία: Γιάννης Μαργαρίτης, μετάφραση: Κ.Χ Μύρης, πρωτότυπη μουσική: Δημήτρης Οικονομάκης Σκηνικό – Κοστούμια: Αλεξάνδρα Καψάλα.
Ερμηνεύουν οι ηθοποιοί: Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος, Χρυσάνθη Δούζη, Ιοκάστη Αγαύη Παπανικολάου, Γιάννης Χαρκοφτάκης.
Η παράσταση «ΑΤΡΕΙΔΕΣ – Η επιστροφή» ανεβαίνει στο ανοικτό θέατρο «Μάνος Κατράκης», στις Συκιές στις 27 Αυγούστου, στις 21:00 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Νεάπολης-Συκεών «Μερκούρεια 2023».
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
