Ο πιανίστας και προσωπικός φίλος της Ελληνίδας υψιφώνου μιλά για πρώτη φορά σε ελληνικό δημοσιογραφικό μαγνητόφωνο
Είναι γνωστό ότι ο Φράνκο Τζεφιρέλι έλεγε πως υπάρχει «προ και μετά Κάλλας» εποχή. Ο Πέτερ Στάιν την αποκαλούσε «καθαρό ηλεκτρισμό». Ο πιανίστας Ρόμπερτ Σάδερλαντ, μιλώντας στο «Θ», παραδέχεται πως παρότι συνεργάστηκε με πολλούς διάσημους καλλιτέχνες στην καριέρα του, καμία συνεργασία δεν μπορεί να συγκριθεί με αυτή που είχε με την Κάλλας.
Η επαγγελματική τους σχέση, που μετεξελίχθηκε σε μια ζεστή φιλία, αποτέλεσε άλλωστε την αφορμή ο ίδιος να γράψει, αρκετά χρόνια αργότερα, ένα από τα πλέον αυθεντικά βιβλία που αναφέρονται στη μεγαλύτερη λυρική τραγουδίστρια του 20ού αιώνα.
Πριν από μερικές μέρες, παρά τα ενενήντα τέσσερά του χρόνια, ξεκινώντας από τη Σκωτία ο Ρόμπερτ Σάδερλαντ επισκέφθηκε την Καλαμάτα, με αφορμή την αφιερωματική έκθεση που διοργανώθηκε στην πόλη για τα εκατό χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας.
Λίγες ώρες πριν από τα εγκαίνια της παραπάνω έκθεσης, το Σάββατο 16 Σεπτεμβρίου, συμβολική μέρα, καθώς συμπληρώθηκαν ακριβώς σαράντα έξι χρόνια από το θάνατό της, δέχθηκε να μας μιλήσει για τη συνεργασία του μαζί της, αλλά και για όλα τα βιώματά του δίπλα στη Μαρία Κάλλας.
Ο λόγος στον ίδιο:
-Πώς προέκυψε η συνεργασία σας;
Λοιπόν, η Μαρία για προσωπικούς λόγους είχε σταματήσει να τραγουδά δημόσια, και εκείνο το διάστημα έκανε εξάσκηση. Έτσι, είχε την ιδέα να ξεκινήσει τα ρεσιτάλ με πιάνο, μιας και ήταν πιο εύκολο να αλλάξεις το πρόγραμμά σου. Με μια ορχήστρα δεν μπορείς να το κάνεις αυτό πολύ εύκολα.
Έτσι έγινε. Περιοδεύσαμε σε όλο τον κόσμο δίνοντας δεκάδες ρεσιτάλ, μιας και η ίδια ένιωθε ότι δεν ήταν ακόμα πραγματικά ικανή να τραγουδήσει στην όπερα. Αυτή η διαδικασία, λοιπόν, ήταν ο τρόπος για να επαναφέρει την τεχνική της. Όπως έλεγε και η ίδια: «Όταν τραγουδάς δημόσια, ξέρεις πόσo πρέπει να δώσεις. Μαθαίνεις πότε οι καλές τεχνικές αποδίδουν και πότε όχι».
Και είναι αλήθεια. Μπορεί κάποιος να εξασκείται στο στούντιο για ώρες και να έχει το ίδιο αποτέλεσμα κάνοντάς το μισή ώρα μπροστά στο κοινό. Λόγω της έντασης, το να έχεις κοινό είναι πιο αποδοτικό τις περισσότερες φορές.
Κατά τη διάρκεια αυτών των ρεσιτάλ ταξιδέψαμε σε όλη την Ευρώπη, την Αμερική, τον Καναδά, φτάνοντας μετά στην Κορέα και την Ιαπωνία, όπου είχαμε πολλές συνεχόμενες συναυλίες, μετά τις οποίες τελείωσε η περιοδεία.
-Τι απήχηση είχαν αυτές οι συναυλίες;
Κάποιοι την επέκριναν επειδή έκανε αυτή την περιοδεία, όταν δεν ήταν έτοιμη να τραγουδήσει δημόσια, αλλά δεν αναγνώρισαν το πόσο υπέροχη ηθοποιός ήταν. Ένα από τα πράγματα που οι άνθρωποι δε γνωρίζουν για την Κάλλας είναι ότι η ίδια εισήγαγε την ιδέα του συνδυασμού όπερας και υποκριτικής επί σκηνής. Πριν από την Κάλλας, οι τραγουδιστές έρχονταν και στέκονταν μπροστά στη σκηνή, αλλά η Κάλλας συνέχιζε την υποκριτική καθώς τραγουδούσε. Άλλαξε όλη την αντίληψη της όπερας ως τέχνη και ως διασκέδαση.
-Πότε ξεκίνησε η συνεργασία σας;
Όταν ξεκινήσαμε να δουλεύουμε μαζί, ήταν πολύ ευγενική, πολύ κοριτσίστικη, πολύ εύκολη στη συνεργασία. Ξεκινήσαμε να δουλεύουμε το 1973, κι έκτοτε ήμουν μαζί της μέχρι που πέθανε, γιατί μετά την περιοδεία, δυστυχώς, ενεπλάκη πολύ με τον Ωνάση, όπως θα γνωρίζετε.
Για την ίδια, ο Ωνάσης ήταν η μεγάλη της αγάπη. Ο ίδιος ήταν ένας δόλιος άνθρωπος, που όλη του τη ζωή είχε γυναίκες που ήταν τρόπαια. Κάθε γυναίκα ήταν πιο σημαντική από την προηγούμενη, και έπειτα ανακάλυψε την Κάλλας.
Για τους δύο τους υπήρχαν κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία: γεννήθηκαν εκτός Ελλάδας, υπέφεραν από στερήσεις κατά τη διάρκεια του πολέμου και οι δύο τους έφτασαν στο υψηλότερο επίπεδο της σταδιοδρομίας τους με δικές τους προσπάθειες. Έτσι, όταν συναντήθηκαν, πρέπει να υπήρχε μια φοβερή έλξη και εκείνη την εποχή η Μαρία ήταν μια βασίλισσα της όπερας. Αυτό την έκανε τη μεγαλύτερη σταρ που είχε ποτέ του ο Ωνάσης. Παρόλο που ο ίδιος ήταν παντρεμένος, συνέχιζε να «παίζει».
–Σε μια από τις βιογραφίες της αναφέρεται ότι τα επτά χρόνια της συνύπαρξής της με τον Ωνάση ήταν τα πιο ταπεινωτικά της ζωής της λόγω της ιδιοσυγκρασίας του. Σας είχε μιλήσει ποτέ για εκείνα τα χρόνια;
Γνωρίζω ότι ήταν πάντα πολύ σκληρός μαζί της, σε βαθμό που είναι πιθανό να βιαιοπραγούσε. Είναι σίγουρο ότι ήταν πολύ αγενής μαζί της, ακόμα και μπροστά σε τρίτους.
Όμως, η ίδια το δέχτηκε. Ο Ωνάσης ήταν συλλέκτης γυναικών και όταν είδε τη βασίλισσα της όπερας, πήγε να την κατακτήσει. Στη συνέχεια, όμως, εμφανίστηκε η Τζάκι Κένεντι, και γι’ αυτό λέγεται ότι άφησε τη Μαρία.
Ωστόσο, η Μαρία μού είπε ότι τρεις νύχτες αφότου παντρεύτηκαν ο ίδιος προσπάθησε, μάταια, με το γνωστό του ύφος, να την προσεγγίσει ξανά.
Από εκείνο το διάστημα κι έπειτα παρέμειναν φίλοι, πολύ στενοί φίλοι. Εκείνος τη θαύμαζε. Ακόμη και όταν συζητούσαν σε παρέες για τις επιχειρήσεις του, εκείνη έπαιρνε μέρος σε αυτές τις επιχειρηματικές συζητήσεις. Αυτό του άρεσε. Ήταν μια πολύ περίεργη σχέση. Όταν ήταν μαζί του, έγινε η βασίλισσα του Jet Set. Εκείνες τις μέρες μόνο οι πλούσιοι μπορούσαν να πετούν με αεροπλάνα. Διασκέδαζαν παρέα με αστέρες του κινηματογράφου, βασιλιάδες και βασίλισσες, ακόμη και με τον Τσόρτσιλ.
-Πιστεύετε ότι η σημερινή εικόνα της Κάλλας είναι αντιπροσωπευτική ή υπάρχουν πτυχές της ζωής της που αγνοούνται;
Λοιπόν, ξέρω ότι η Κάλλας ήταν βαθιά ορθόδοξη, πιστή της Εκκλησίας, αλλά η ίδια έλεγε ότι δεν πήγε ποτέ στην Εκκλησία σε λειτουργία. Πήγαινε μόνη της, γιατί ήθελε να έχει άμεση επαφή.
-Πότε ήταν η τελευταία φορά που συναντήσατε την Κάλλας;
Τη συνάντησα λίγους μήνες πριν από το θάνατό της. Αφότου τελείωσε η περιοδεία μας και πέθανε ο Ωνάσης, έπαθε μεγάλη κατάθλιψη. Ιδίως τον τελευταίο χρόνο της ζωής της, ήταν πάρα πολύ λυπημένη. Μιλούσαμε πολύ στο τηλέφωνο και μερικές φορές ταξίδευα στο Παρίσι, όπου έμενε, για να τη δω και να της μιλήσω.
Όμως, ήταν πάντα πολύ καταθλιπτική. Τα απέρριπτε όλα, ξέρετε. Ήταν δύσκολο μερικές φορές να της μιλήσω, γιατί απλώς απέρριπτε τα πάντα. Προσπαθούσα να της φτιάξω το κέφι μερικές φορές, αλλά ήταν πολύ λυπημένη. Ήταν πολύ λυπηρό να τη βλέπω. Μου τηλεφωνούσε συχνά αργά το βράδυ και μιλούσαμε.
–Αναφέρατε νωρίτερα ότι η συνεργασία με τη Μαρία Κάλλας ήταν εύκολη. Για να φτάσει, όμως, σε αυτό το υψηλό επίπεδο στην καριέρα της ήταν πάντοτε ιδιαίτερα απαιτητική από τον εαυτό της, μιας και ήθελε να έχει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Οι ίδιες μεγάλες απαιτήσεις δεν υπήρχαν και για τους συνεργάτες της;
Ήταν μια χαρά αν ήξερες το ρόλο σου και ήξερες πώς να κάνεις τη δουλειά σου. Εννοώ ότι μπορώ να καταλάβω αυτή τη λογική, μιας και η ίδια δούλευε πολύ έντονα προετοιμάζοντας ένα ρόλο. Εάν τύχαινε να πάει στην πρόβα και ανακάλυπτε ότι ο τενόρος με τον οποίο τραγουδούσε μαζί δεν ήξερε καλά το ρόλο του, τότε μάλλον υπήρχε πρόβλημα.
Και όλη αυτή η συνθήκη υπήρχε επειδή ήταν τελειομανής. Πάντα έψαχνε για την τελειότητα. Υπήρχαν κάποια συμβάντα που φανέρωναν ότι ήταν δύσκολη, όμως αυτό προέκυπτε από το γεγονός ότι το να τα κάνει όλα τέλεια, ήταν δύσκολο. Μπορώ να το καταλάβω αυτό. Η ίδια εξασκούνταν όλο και περισσότερο κάθε φορά. Οι άνθρωποι με τους οποίους συνεργάστηκε ήξεραν ότι είχε δίκιο και ότι θα είχαν υπέροχα αποτελέσματα. Όταν γνώρισα τον Τζεφιρέλι, το σπουδαίο σκηνοθέτη, μου είπε ότι η Κάλλας ήξερε περισσότερα για την όπερα στην οποία δούλευε από ό,τι ο σκηνοθέτης. Ήξερε τα πάντα για την πλοκή, τη μουσική και την ιστορία της κάθε όπερας.
-Αναπολούσε ή την είχατε ακούσει να μιλά για την Ελλάδα ως τόπο καταγωγής της;
Όχι, δεν την άκουσα ποτέ να μιλάει για την Ελλάδα στο διάστημα που συνεργαστήκαμε. Το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου μας το περνούσαμε προσπαθώντας να βελτιώσουμε την τεχνική της. Επομένως, δεν είχε τύχει να μιλήσει κάποια στιγμή για την Ελλάδα.
Ακόμα, ήταν πολύ διακριτική με την οικογένειά της. Οι συζητήσεις μας αφορούσαν, κυρίως, στη δουλειά.
Παρόλα αυτά, μερικές φορές κάναμε πράγματα μαζί, πηγαίναμε επισκέψεις, πηγαίναμε βόλτα στο Παρίσι και κάθε τόσο κάποιος την αναγνώριζε στο δρόμο. Θυμάμαι μια φορά πήγαμε σε ένα παλαιοπωλείο και κοιτούσαμε τριγύρω, ώσπου για μια στιγμή απομακρυνθήκαμε μέσα στο μαγαζί και τότε η κυρία του μαγαζιού μού είπε ψιθυριστά: «Είναι η…». Πριν προλάβει, όμως, να τελειώσει την πρόταση, η Μαρία είπε: «Ναι! Εγώ είμαι!». Νομίζω ότι της άρεσε που την αναγνώριζε ο κόσμος, μιας και το κοινό ήταν ο λόγος για τον οποίο συνέχισε να τραγουδά!
Όταν πέθανε και έγινε η κηδεία της, θυμάμαι χαρακτηριστικά την οδό Georges Bizet στο Παρίσι να είναι κατάμεστη από σιωπηλούς ανθρώπους που είχαν φτάσει εκεί για την ίδια. Στο τέλος, έξω από την εκκλησία, ένας άντρας σήκωσε τα χέρια του, άρχισε να χειροκροτεί και να φωνάζει: «Μπράβο Κάλλας». Και τότε όλος ο δρόμος ξέσπασε σε χειροκροτήματα.
Και σκέφτηκα ότι αν ήταν εδώ η Μαρία, αυτό θα ήθελε. Αυτή ήταν η αποχαιρετιστήρια ανταμοιβή της, το χειροκρότημα του κοινού. Και θα ήταν ευχαριστημένη με αυτό. Αυτό το χειροκρότημα ήταν πιο αποτελεσματικό από την όλη λειτουργία στην εκκλησία.
-Ποιο στοιχείο την ξεχώρισε στο είδος της;
Ήταν η αποφασιστικότητά της να τα κάνει όλα τέλεια. Αυτό, φυσικά, της προκαλούσε μεγάλα προβλήματα. Είχε δίκιο σε πολλά πράγματα και, τελικά, οι άνθρωποι το αντιλαμβάνονταν και έπαιρναν το μέρος της. Φυσικά, δούλευε πολύ σκληρά. Δεν είχε καμία άλλη ασχολία ή κάποιο χόμπι. Όλη της η ζωή ήταν η σκηνή, οι ρόλοι της στην όπερα, καθώς μελετούσε πολλές όπερες και παραγωγές γύρω από τη δουλειά της.
Ήταν μια γυναίκα πλήρως αφοσιωμένη στην καριέρα της.
–Κοιτώντας τη μεγάλη εικόνα, πώς ήταν η συνεργασία σας με την Κάλλας όλα αυτά τα χρόνια που δουλέψατε μαζί;
Ήμουν πολύ τυχερός που τα πήγαμε πολύ καλά στην αρχή. Ένας φίλος μού είπε λίγο πριν τη συναντήσω: «Μην είσαι νευρικός με την Κάλλας». Εγώ, όμως, ήμουν ανήσυχος και ενθουσιασμένος φυσικά. Τελειώνοντας την πρώτη άρια που παίξαμε μαζί, εγώ έτρεμα από ενθουσιασμό, και η ίδια ήρθε και μου είπε: «Πήγαν όλα καλά;», με απλό ύφος, σαν να πρόσφερε ένα φλιτζάνι τσάι.
Έχω δουλέψει με πολλούς διάσημους τραγουδιστές, οπότε η Κάλλας δεν ήταν η πρώτη μου συνεργασία. Το γεγονός, όμως, ότι είχα σπουδάσει τραγούδι, με έκανε να ξέρω πράγματα για το τραγούδι, ώστε να ακούω πότε μπορούσε να κάνει λάθη, φωνητικά μερικές φορές. Φυσικά, δεν τολμούσα να πω τίποτα. Αλλά όταν τελείωνε το τραγούδι, έλεγε: «Πήγαν όλα καλά;».
Έτσι μια φορά της απάντησα: «Αναρωτιέμαι αν κάνεις ακριβώς αυτό που νομίζεις ότι κάνεις». Τότε η ίδια αναστατωμένη απάντησε: «Λοιπόν, τι εννοείς;», γιατί η ίδια δεχόταν οποιαδήποτε συμβουλή. Έτσι της πρότεινα: «Ας το κάνουμε ξανά και ας το ηχογραφήσουμε και θα διακόπτω για να κάνω σχόλια αν επιτρέπεται».
Έτσι κι έγινε. Ξεκινήσαμε την ηχογράφηση, την οποία σταματήσαμε τέσσερις με πέντε φορές για να κάνουμε ένα απλό σχόλιο. Μετά σταματήσαμε και με ρώτησε αν θα έμενα για δείπνο, καθώς συνήθιζα να μένω, και της είπα: «Όχι απόψε. Μπορείς να δειπνήσεις και μετά να ακούσεις την ηχογράφηση».
Έτσι, το επόμενο πρωί, όταν πήγα στις δέκα, η ίδια βρισκόταν ήδη εκεί και τραγουδούσε. Έκανε εξάσκηση. Από τότε ήταν πάντα πρόθυμη να της κάνω προτάσεις βελτίωσης της τεχνικής της. Ο κόσμος έλεγε ότι «προπονούσα» την Κάλλας, αλλά εγώ δεν το υιοθετώ. Απλά της υπενθύμιζα αυτό που πραγματικά ήταν!
-Έχετε γράψει ένα βιβλίο για τα βιώματά σας μαζί της, με τίτλο «Μαρία Κάλλας: Ημερολόγιο μιας φιλίας». Υπάρχει κάποια ιστορία που εμπεριέχεται και θα θέλατε να μοιραστείτε;
Λοιπόν, κάτι από όσα αναφέρονται στο βιβλίο είναι ότι όταν συνεργαστήκαμε για πρώτη φορά, ο ατζέντης της μου είπε: «Πρέπει να κρατάς ημερολόγιο, γιατί όταν η Κάλλας είναι τριγύρω δεν μπορεί να ξέρεις ποτέ τι θα συμβεί».
Επίσης, ένας φίλος μου που ήταν μουσικός κριτής μού είπε να κρατάω σημειώσεις κάθε βράδυ πριν πάω για ύπνο. Δε θα έπρεπε, έλεγε, να πηγαίνω για ύπνο πριν κρατήσω έστω κάποιες σημειώσεις. Και έτσι, όλη την ώρα που ήμουν μαζί της κρατούσα σημειώσεις. Πάντα, όμως, κρατούσα σημειώσεις ακριβώς από τα λόγια της. Και μερικές φορές δεν ένιωθα καλά με αυτό, ειδικά όταν γίναμε φίλοι και νιώθαμε οικεία. Ένιωθα ότι την πρόδιδα, ξέρετε. Αλλά σκέφτηκα: «Τώρα πρέπει να το κάνω».
Όταν πέθανε, μία από τις εφημερίδες δημοσίευσε αποσπάσματα από το βιβλίο και ο εκδότης μού είπε ότι θα έπρεπε να γράψω ένα βιβλίο για όλα αυτά. Όμως, όλοι γράφουν από ένα βιβλίο! Ένιωσα ότι κατά κάποιον τρόπο θα πρόδιδα τη Μαρία γράφοντας πράγματα που δεν έπρεπε να λέγονται. Έτσι αρνήθηκα.
Καθώς περνούσαν τα χρόνια, εκδόθηκαν πολλά βιβλία για αυτήν, που το ένα αντέγραφε το άλλο, γράφοντας τερατώδη πράγματα για να κάνουν αίσθηση, και θύμωσα. Σκέφτηκα: «Θα γράψω ένα βιβλίο». Έτσι ξεκίνησα να το κάνω πράξη. Συνέχισα να ξυπνάω στις 6.00 κάθε πρωί για να γράφω, ώσπου να εκδοθεί.
-Σε συνέντευξή της στον Τομ Γουλφ, επτά χρόνια πριν από το θάνατό της, η Κάλλας είχε αναφέρει ότι θα ήθελε να έχει μια ευτυχισμένη οικογένεια και παιδιά, τονίζοντας ότι αυτός είναι ο κύριος προορισμός μιας γυναίκας. Πιστεύετε ότι το να αφιερωθεί στην Τέχνη της σε τόσο υψηλό επίπεδο στάθηκε εμπόδιο στο να μην κάνει οικογένεια και, τελικά, να μην ακολουθήσει ένα από τα όνειρά της;
Η ιδέα να κάνει παιδιά ήρθε αφού σταμάτησε να τραγουδά. Και η Μαρία είχε μείνει έγκυος, αυτό το γνωρίζω. Όμως, αυτό που μου είπε η ίδια ήταν ότι ο Ωνάσης της τόνισε ότι «αν κρατήσεις αυτό το παιδί, δε θα σε ξαναδώ». Αλλά υπάρχουν και άλλες ιστορίες που κάποιοι έλεγαν ότι είχε αυτό το παιδί, το έφερε πρόωρα στον κόσμο και πέθανε. Δεν ξέρω τίποτα σχετικά με αυτό.
Υπάρχει, δε, ένας Αμερικανός συγγραφέας που έγραψε ένα βιβλίο, αναφέροντας ότι η Μαρία γέννησε ένα αγόρι, αλλά πέθανε λόγω πρόωρου τοκετού. Αυτό είναι το μόνο που ξέρω. Δεν ξέρω καν από πού πήρε αυτές τις πληροφορίες ο συγκεκριμένος συγγραφέας.
-Πιστεύετε ότι αυτό ήταν κάτι που την έκανε να σκεφτεί να τα παρατήσει;
Όχι, εκείνη την περίοδο η καριέρα της είχε τελειώσει. Αλλά το σκέφτηκε λίγο αργότερα όταν ξεκίνησε την ιδέα των ρεσιτάλ. Τον καιρό που τη γνώρισα νομίζω ότι εγκατέλειψε την ιδέα να κάνει παιδιά. Ήταν αρκετά μεγάλη πια. Δε νομίζω ότι στην προηγούμενη ζωή της ονειρευόταν να κάνει παιδιά, αφού το μόνο που σκεφτόταν ήταν μια μεγάλη καριέρα. Εκτιμώ ότι δε θα της άρεσε η ιδέα να σταματήσει την καριέρα της για ενάμιση χρόνο αποκτώντας ένα παιδί.
Θεωρώ ότι αυτή η σκέψη της ήταν αργότερα, όταν η ίδια συνειδητοποίησε ότι δε θα τραγουδούσε πια στην όπερα. Πίστευε ότι θα είχε χρόνο, αλλά είχε περάσει πλέον τα σαράντα, και τότε ήταν αρκετά δύσκολο οργανικά για να γίνει μητέρα.
-Έχετε κάτι από αυτήν για να θυμάστε τη φιλία σας;
Μετά το θάνατό της έγιναν δύο σημαντικές πωλήσεις με όλα τα έργα τέχνης και τα έπιπλά της. Στην πρώτη, ο Μενεγκίνι, ο Ιταλός σύζυγός της, αγόρασε πίσω πολλά από αυτά τα πράγματα. Στη δεύτερη πώληση δόθηκαν όλα τα οικιακά είδη, και έτσι αγόρασα διάφορα.
Το πιο σημαντικό που έχω είναι το εξής: Η Μαρία αγαπούσε πολύ τα κόκκινα τριαντάφυλλα. Έπειτα από κάθε συναυλία της υπήρχαν πάντα κόκκινα τριαντάφυλλα σε μπουκέτα, και πολλές ανθοδέσμες. Έπαιρνε πάντοτε ένα κόκκινο τριαντάφυλλο από αυτά, και το τοποθετούσε σε ένα μικρό βάζο, που ήταν δίπλα στο κρεβάτι της. Αυτό είναι κάτι που έχω κρατήσει από αυτή.
–Καταλαβαίνω ότι σας εκτιμούσε ως συνεργάτη και αργότερα ως φίλο; Έτσι δεν είναι;
Έτσι νομίζω. Ήμασταν κάτι σαν αδελφός και αδερφή. Κάτι που μου εκμυστηρευόταν συχνά, ήταν ότι έκανε σχόλια σε μένα που δε θα έκανε σε άλλους ανθρώπους.
Εκτός από εμένα, η Μαρία είχε μια φίλη, τη Βάσω Δεβετζή, που ήταν Ελληνίδα πιανίστα, η οποία ήταν κακός, τρομερά ανειλικρινής άνθρωπος. Όμως, νομίζω ότι η Μαρία το ήξερε. Απλά ήταν και οι δύο Ελληνίδες στο Παρίσι και μπορούσαν να μιλούν στη γλώσσα τους. Παρόλα αυτά, όταν πέθανε η Μαρία, ανέλαβε η ίδια τις διαδικασίες, γιατί οι υπηρέτες της δεν ήξεραν τι να κάνουν. Και τότε ήταν που η Βάσω ανέλαβε και έκανε τη Μαρία να αποτεφρωθεί, παρότι αυτό δεν είναι ορθόδοξο.
-Ποια ήταν η σχέση της με την οικογένειά της;
Η Μαρία προσπάθησε να έχει καλές σχέσεις, αλλά η μητέρα της ήταν μια απογοητευμένη ηθοποιός. Ήταν κόρη στρατιωτικής οικογένειας που σήμαινε ότι δεν μπορούσε να γίνει ηθοποιός. Όταν, λοιπόν, κατάλαβε ότι η Μαρία είχε μουσικό ταλέντο, άρχισε να τη σπρώχνει προς αυτό. Όταν η Μαρία ήταν μικρό παιδί, η μητέρα της την έβαζε να τραγουδάει όπου μπορούσε.
Μια μέρα η Μαρία μού ανέφερε ότι αυτός ήταν ο λόγος που είχε αυτή τη σχέση αγάπης-μίσους με τη μουσική: γιατί την έβαζε η μητέρα της να τραγουδήσει μπροστά σε κόσμο που ερχόταν στο σπίτι τους. Ακόμα, την έβαζε από πολύ μικρή ηλικία να συμμετέχει σε διαγωνισμούς όλων των ειδών. Αργότερα, όταν η Μαρία ήταν στο Μεξικό, προσπάθησε να φτιάξει τη σχέση με τη μητέρα της. Ήταν τότε που της αγόρασε ένα γούνινο παλτό, γιατί η Λίτσα -έτσι έλεγαν τη μητέρα της- ήταν πρίμα σαν βασίλισσα.
Αργότερα, όταν η Μαρία επέστρεψε στο Παρίσι, η μητέρα της άρχισε να γίνεται όλο και πιο απαιτητική μαζί της, υλικά.
-Πώς θυμάστε τη Μαρία Κάλλας;
Η Μαρία Κάλλας είναι μέσα μου πλέον. Δεν μπορώ να την αποχωριστώ. Αν ήθελα να ξεχάσω τη Μαρία Κάλλας, δε θα μπορούσα. Το όνομά της ακούγεται συνέχεια. Πολύς κόσμος με ρωτά πώς ήταν η ίδια, και ούτω καθεξής. Με αιχμαλωτίζει η Μαρία Κάλλας.
Δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο πράγμα. Ήταν μια τεράστια συγκίνηση να παίξω μαζί της. Ακόμα και προς το τέλος της καριέρας της, όταν έπαιζα και η φωνή της ήταν όλο και πιο εύθραυστη και αδύναμη, εγώ το ήξερα, αλλά ο κόσμος συνέχιζε να την χειροκροτάει. Ακόμη και οι άνθρωποι που την επέκριναν επειδή έκανε αυτές τις συναυλίες ήταν κατενθουσιασμένοι με την ερμηνεία της.
Της Χριστίνας Μανδρώνη
*Η έκθεση από το Σύλλογο Αποφοίτων Μουσικού Σχολείου Καλαμάτας «Μαρία Κάλλας» θα φιλοξενείται στην Πινακοθήκη Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης στο Πνευματικό Κέντρο μέχρι και τις 2 Δεκεμβρίου.
