Ελάβομεν και δημοσιεύομεν την κατωτέρω επιστολήν του Πότη Ψαλτήρα:
«Κύριε Διευθυντά,
Πρόκειται για την επιγραφή της μαρμάρινης πλάκας, που ενετείχισαν υπεράνω της μεσημβρινής θύρας του Ναού των Αγίων Αποστόλων και που αποτελεί το λαμπρότερο δείγμα της βραδυπορίας ήτις χαρακτηρίζει μ’ έναν τρόπο αποκαρδιωτικό την εξέλιξή μας και την πρόοδό μας ακόμη και στα στοιχειωδέστερα.
Για την αναμνηστικήν αυτήν επιγραφή έρχομαι βέβαια να μιλήσω κάπως αργά. Τούτο όμως γίνεται γιατί δεν πάνε παρά ολίγες ημέρες που την εδιάβασα και που δεν έτυχε να την ιδώ πρωτύτερα, γιατί κατά τας εορτάς της εκατονταετηρίδος απουσίαζα εκ Καλαμών και ακόμη το ίδιο απουσίαζα την 25ην Μαρτίου, οπότε βέβαια – στη μία ή στην άλλη περίπτωση – θα μου εδίδετο επίκαιρα η αφορμή να πλησιάσω και να διαβάσω την επιγραφή της πλάκας.
Δεν γνωρίζω ποίος είναι ο συντάκτης της επιγραφής και ούτε επεδίωξα να τον μάθω, διότι μόλις την εδιάβασα εδοκίμασα ένα συναίσθημα ψυχικής πιέσεως και υπό το κράτος της πιέσεως αυτής εσκέφθηκα αμέσως να γράψω το παρόν ωσάν διαμαρτυρίαν, εκ της οποίας όμως την διατύπωσιν ίσως να ασκούσε κάποια δεσμευτικήν επίδραση μία έστω και απλή προσωπική μου γνωριμία μετά του συντάξαντος την επιγραφήν.
Παρέτρεξα, λοιπόν, το όνομα του γράψαντος και περιορίζομαι μόνον στην ουσία του πράγματος, χωρίς εννοείται να έχω την παραμικρή πρόθεση να θίξω τον άγνωστόν μου συντάκτην, εις τον οποίον άλλως τε αποδίδω το ελαφρυντικόν ότι από αδυναμίαν ίσως χαρακτήρος παρεσύρθη και αυτός στον κατήφορο του γύρω του σχολαστικισμού, όστις δυστυχώς εξακολουθεί ν’ αποτελή το άπαντον της διανοητικότητος πολλών από τους λεγομένους (!) μορφωμένους μας και δεν αφήνει αξιοσημείωτον γεγονός που να μη το σπιλώση με τους καθαρευουσιάνικους ή αρχαΐζοντας μακαρονισμούς.
Ένα τέτοιο παράδειγμα αρχαϊζοκαθαρευουσιάνικης σαλάτας είναι και η επιγραφή της εντειχισθείσης πλάκας στο Ναό των Αγ. Αποστόλων.
Την μεταφέρω εδώ: «Ώδε ανεπέμφθη δέησις πάνδημος προς Θεόν κατά Τούρκων επί Καλαμάτας αλώσει υπό Μεσσηνίων και Λακώνων πολεμιστών συνδραμόντων εν έτει 1821 Μαρτίου 23».
Ο συντάκτης της επιγραφής αυτής επροτίμησε να μας παρουσιάση το ανωτέρω γλωσσικόν πτώμα – εάν επιτρέπεται η έκφρασις – ενώ θα ημπορούσε (και δεν φαντάζομαι το αντίθετον) να συνθέση την επιγραφήν του, παίρνων μερικές απλές λέξεις από την τόσω ζωντανήν και εκφραστική δημοτική μας γλώσσα, τη γλώσσα άλλως τε που ωμιλούσαν και οι γενναίοι εκείνοι Μεσσήνιοι και Λάκωνες πολεμισταί του 1821, των οποίων την δέησιν εις τον Ναόν των Αγίων Αποστόλων εκλήθη ν’ απαθανατίση. Αλλ’ ως φαίνεται ελησμόνησεν ότι επέρασε πλέον οριστικά η εποχή των γλυκανάλατων Μιστριωτισμών και ότι σήμερα η γλώσσα μας βρίσκεται στο σωστό δρόμο που της εχάραξε το αλάθητο αισθητήριο του λαού με την ομιλία του και τα αθάνατα δημοτικά του τραγούδια.
Η επιγραφή αυτή, όταν την εδιάβασα, μ’ έκαμε να φαντασθώ ότι ενετείχισαν εκεί όχι ένα κομμάτι ενεπίγραφο μάρμαρο, αλλά μια μούμια της γλώσσας του Μιστριώτη! Οι μούμιες όμως δεν ημπορούν να εκφράσουν τίποτε και πολύ περισσότερο την πολυτάραχη ζωή των αγωνιστών του ’21, την οποίαν μόνον η δημοτική μας γλώσσα ημπορεί ν’ αποδόση και να εκφράση.
Ένα ωραίο και πρόχειρο παράδειγμα επιτυχημένης αναμνηστικής επιγραφής, μας δίδει η προτομή του επισκόπου Ανδρούσης Ιωσήφ, που είναι ως γνωστόν στημένη εις τον περίβολον του εις την γειτονικήν Μεσσήνην Ναού του Αγίου Ιωάννου, όστις κατεδαφίσθη προ τινός, αφού έγεινεν ετοιμόρροπος από τους σεισμούς.
Την αντιγράφω:
«Ιωσήφ ο Ανδρούσης ιερό της εκκλησιάς βλαστάρι
Με του σταυρού, με του σπαθιού, με της θυσίας τη χάρι
Για την πατρίδα μαχητής και μάρτυς για το γένος
Στην καλή γη του ελεύθερη κοιμάται δοξασμένος».
Αυτή είναι ιστορική επιγραφή άξια του ονόματος, σύντομη, επιγραμματική, μεστή σε νόημα, ζωντανά διατυπωμένη στη δημοτική μας και μ’ ένα ακόμη ιδιαίτερο θέλγητρο που της προσθέτει η περίπτωσις ότι είναι γραμμένη σε στοίχους καλούς.
Σύμφωνα με μια πληροφορία που έλαβα και που δεν γνωρίζω αν είναι ακριβής, το τετράστιχο αυτό εγράφη από τον Γεώργιον Σουρήν, τον γνωστόν συντάκτην του «Ρωμιού», εις του οποίου το πολυθόρυβον πέλαγος των προχείρων στοιχουργημάτων τα οποία μας αφήκε, μερικές φορές συναντούμε εδώ κι εκεί στίχους που μας τραβούν την προσοχή και για τη φόρμα τους και για το περιεχόμενό τους.
Εις τους τελευταίους αυτούς ανήκουν ευτυχώς και οι στίχοι που έγραψε (αν είναι ο Σουρής ο γράψας) στην προτομή του ηρωικού επισκόπου Ιωσήφ.
Όσον αφορά στην ιδικήν μας επιγραφήν των Αγίων Αποστόλων, η οποία φαίνεται ως να εγράφη το 1870 και όχι το 1930, το καλλίτερον που πρέπει να γίνη είναι να την ξεκολλήσουν το ταχύτερον από εκεί και να την αντικαταστήσουν με μιαν άλλη, η οποία να συγκεντρώνη τας προϋποθέσεις μιας ιστορικής επιγραφής άξιας του χαρακτηρισμού αυτού και κατάλληλης για την παράστασή μας ως κατοίκων πόλεως συγχρονισμένης, διότι δεν πρέπει να λησμονούμε ότι κάτι τέτοιες περιπτώσεις αποτελούν τον καθρέπτην και δίδουν το μέτρον της διανοητικότητος της καλλιεργείας και εν γένει της αναπτύξεως μιας κοινωνίας.
Δεχθήτε κ.λπ.
ΠΟΤΗΣ ΨΑΛΤΗΡΑΣ
