«Οι εξαρτήσεις δεν είναι μια ασθένεια, δεν είναι κάτι που θα πάθεις, είναι κάτι που μπορεί να συμβεί στον καθέναν»
Από το 2009 λειτουργεί και στη Μεσσηνία δομή του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων, από την οποία έχουν ωφεληθεί χιλιάδες εξαρτημένα άτομα.
Πέραν της Μεσσηνίας, όμως, το ΚΕΘΕΑ – ΚΥΤΤΑΡΟ – ΟΞΥΓΟΝΟ, όπως λέγεται το συγκεκριμένο δίκτυο υπηρεσιών όλης της Πελοποννήσου, προβαίνει σε μια ολοκληρωμένη παρέμβαση με τη δική του ψυχοκοινωνική πρόταση. Γιατί μπορεί, όταν έρχεται η λέξη «εξάρτηση» στο μυαλό μας, η πρώτη σκέψη των περισσοτέρων να είναι τα ναρκωτικά, όμως υπάρχουν και άλλες εξαρτήσεις, όπως από το αλκοόλ, τον τζόγο και το ίντερνετ.
Ωστόσο, στο προσκήνιο το τελευταίο διάστημα είναι οι κινητοποιήσεις που γίνονται τόσο από το ΚΕΘΕΑ όσο και από ανάλογους Οργανισμούς, αφού υπάρχουν πληροφορίες ότι θα επέλθουν αλλαγές στη δομή τους.
Με αφορμή αυτό, αλλά και θέλοντας να αναδείξουμε την παρουσία και το ρόλο του ΚΕΘΕΑ – ΚΥΤΤΑΡΟ – ΟΞΥΓΟΝΟ, συναντήσαμε τον υπεύθυνο θεραπευτικού προγράμματος δικτύου υπηρεσιών Πελοποννήσου, Γιώργο Παπαμακάριο.
Ο λόγος σε αυτόν:
-Μιλήστε μας για την πορεία του ΚΕΘΕΑ στη Μεσσηνία και πώς φτάσαμε στο ΚΕΘΕΑ – ΚΥΤΤΑΡΟ – ΟΞΥΓΟΝΟ…
Στη Μεσσηνία το πρόγραμμα ξεκίνησε στις αρχές του 2009, όταν και με πρωτοβουλίες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αλλά και φορέων, κλήθηκε το ΚΕΘΕΑ να κάνει μια εκτίμηση έρευνας αναγκών λόγω του φαινομένου της αύξησης των εξαρτήσεων, για να φανεί αν θα μπορούσε να δημιουργήσει μια δομή στην περιοχή.
Στην Πελοπόννησο μέχρι τότε υπήρχε από το 2003 η μονάδα ΟΞΥΓΟΝΟ στην Πάτρα, η οποία λειτουργούσε αυτόνομα.
Όταν ήρθαμε το 2009, υπήρχαν κάποιες ιδιωτικές πρωτοβουλίες που υποστήριζαν αποσπασματικά εξαρτημένους στην περιοχή και επί της ουσίας από τότε αποφασίσαμε ότι θα ξεκινήσουμε, με την υποστήριξη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Έτσι ιδρύθηκε το πρόγραμμα με έδρα και μοναδικό κτήριο τότε στην οδό Κουμουνδούρου. Κληρονομήσαμε και κάποιες υποδομές προσωρινές, συν κάποια μέλη που ήθελαν να ενταχθούν στη θεραπευτική φιλοσοφία του ΚΕΘΕΑ από τις ιδιωτικές δομές.
Αργά αλλά σταθερά αναπτύξαμε το δικό μας μοντέλο με ολοκληρωμένες παρεμβάσεις.
Επίσης το 2009 ξεκίνησε να λειτουργεί η δομή της θεραπευτικής κοινότητας που είναι στη Σπερχογεία, οπότε μετακόμισε εκεί η φάση της θεραπείας.
Στο τέλος του 2009 ξεκινήσαμε να λειτουργούμε και το συμβουλευτικό σταθμό στο Δήμο Ναυπλιέων, ενώ αναπτύχθηκαν περισσότερο οι δράσεις και γύρω στο 2016 λειτουργήσαμε ως δίκτυο. Προστέθηκε, δηλαδή, το ΟΞΥΓΟΝΟ ως μονάδα στο οργανόγραμμα του ΚΥΤΤΑΡΟΥ και έτσι δημιουργήθηκε το ΚΥΤΤΑΡΟ – ΟΞΥΓΟΝΟ.
Στη συνέχεια μπήκε και ο Πύργος, ενώ στην Καλαμάτα αναπτύχθηκαν νέες υπηρεσίες.
Επί της ουσίας, γύρω στο 2020 ξεκινήσαμε με κάποιες χρηματοδοτούμενες δράσεις από τις Περιφέρειες Πελοποννήσου και Δυτικής Ελλάδας.
Παράλληλα, υπάρχουν πολυδύναμα κέντρα και κινητή μονάδα για κοινωνική ένταξη σε Πύργο, Ναύπλιο και Καλαμάτα. Πλέον αποτελούμε ένα δίκτυο υπηρεσιών που κάνει μια ολοκληρωμένη παρέμβαση με την ψυχοκοινωνική πρόταση του ΚΕΘΕΑ. Πρόκειται για τη λεγόμενη θεραπεία χωρίς υποκατάστατα, δίνοντας έμφαση και στην αιτιολογία της εξάρτησης και στο κομμάτι της ψυχικής απεξάρτησης, της κοινωνικής ένταξης, της ισότιμης και κοινωνικής αποκατάστασης και εκπαίδευσης. Με αυτό το μοντέλο λειτουργεί το ΚΕΘΕΑ εδώ και 40 χρόνια.
-Τι εξαρτήσεις αντιμετωπίζονται εδώ;
Μιλάμε για όλες τις εξαρτήσεις πλέον. Στο ΚΕΘΕΑ – ΚΥΤΤΑΡΟ – ΟΞΥΓΟΝΟ η αντιμετώπιση των εξαρτήσεων, και στο κομμάτι της πρόληψης και στο κομμάτι της θεραπείας και στο κομμάτι της ένταξης, έχει να κάνει τόσο με τις παράνομες ναρκωτικές ουσίες όσο και με τις «νόμιμες», τις κοινωνικά αποδεκτές εξαρτησιογόνες ουσίες, όπως, για παράδειγμα, το αλκοόλ. Επίσης, ασχολούμαστε με τις εξαρτικές συμπεριφορές, όπως την προβληματική χρήση του διαδικτύου και τον τζόγο.
Με το σκεπτικό ότι η αιτιολογία των εξαρτήσεων και η ψυχοκοινωνική πρόταση του Οργανισμού έχουν κοινά χαρακτηριστικά, φυσικά προσαρμοζόμενα στις ιδιαιτερότητες του εξυπηρετούμενου και του είδους της εξάρτησης, έχουμε αναπτύξει σε αυτό το βαθμό τις υπηρεσίες μας.
-Πότε «χτυπά» το καμπανάκι για κάποιον και πρέπει να ζητήσει βοήθεια;
Το καμπανάκι μπορεί να έχει χτυπήσει, αλλά συνήθως οι άνθρωποι προβληματίζονται όταν ήδη με κάποιον τρόπο αρχίζουν να αντιμετωπίζουν προβλήματα (οικογενειακά, προσωπικά, επαγγελματικά, κοινωνικά) από την εξάρτηση.
Αυτό φανερώνει ότι το άτομο θα πρέπει να κινητοποιηθεί, είτε επειδή θα υπάρχει συνειδητοποίηση του ιδίου είτε επειδή θα υπάρχει συνειδητοποίηση του κύκλου ενδιαφέροντός του, π.χ. της οικογένειας. Η οικογένεια μπορεί να κινητοποιηθεί πρώτη, λαμβάνει υποστήριξη και σιγά σιγά προσπαθεί να κινητοποιήσει και το εξαρτημένο μέλος της, προκειμένου αυτό να μας προσεγγίσει.
-Οι εξαρτημένοι αποδέχονται την κατάστασή τους; Επίσης, παραμένει ταμπού η εξάρτηση;
Αυτά υπάρχουν πάντα, ειδικά στις μικρότερες κοινωνίες, αλλά σίγουρα δεν είναι στο μέγεθος που ήταν κάποτε.
Αλλάζει και το προφίλ του χρήστη με τα χρόνια. Δεν είμαστε πια στο κομμάτι του περιθωριοποιημένου τελείως χρήστη. Αυτό το μοντέλο αλλάζει παγκόσμια, ακόμα και στο κομμάτι των ουσιών.
Και στην Ελλάδα πλέον το κομμάτι των οπιοειδών είναι σε ύφεση και φαίνεται να υπάρχει μια ραγδαία άνοδος των διεγερτικών ουσιών, παραδοσιακά της κάνναβης, του αλκοόλ, ειδικά μετά την οικονομική κρίση και τον εγκλεισμό, και τέλος, πάρα πολύ του τζόγου.
Τα τελευταία που ανέφερα μπορεί «να χτυπούν» λιγότερο δυσάρεστα στο αυτί, όμως αυτό δε σημαίνει ότι είναι εύκολο και στον ίδιο τον εξαρτημένο, αλλά και στο περιβάλλον του, να παραδεχτούν ότι υπάρχει πρόβλημα.
Ειδικά στις νόμιμες εξαρτήσεις, είναι πολύ λεπτή η γραμμή του τι θεωρεί κάποιος εξάρτηση ή όχι.
Παρ’ όλα αυτά, φαίνεται να αλλάζει αυτό το κομμάτι, δηλαδή οι άνθρωποι έρχονται και η προσέγγισή μας, κάτι που θεωρούμε σημαντικό, είναι ότι η εξάρτηση είναι ένα σύμπτωμα, το οποίο έχει μια αιτιολογία. Αν δουλέψεις σε αυτήν, το σύμπτωμα είναι αυτό που εκφράζει το πρόβλημα. Μετά διαχειρίζεσαι το σύμπτωμα. Η κύρια θεραπευτική μας πρόταση είναι αυτή. Δηλαδή, αφού ανακαλύψεις τους λόγους, βρίσκεις πώς να υιοθετήσεις διαφορετικούς τρόπους συμπεριφοράς και διαχείρισης των ζητημάτων που έτσι κι αλλιώς θα αντιμετωπίσεις διαχρονικά ως άνθρωπος.
-Η κοινωνία δέχεται τα απεξαρτημένα άτομα πίσω;
Αρχικά αυτά τα άτομα δε βγαίνουν με μια ταμπέλα. Είναι μια καθαρά προσωπική επιλογή του καθενός αν θέλει να δηλώσει την ταυτότητά του. Σε εμάς θυματοποίηση δεν υπάρχει. Αν κάποιος προσπαθήσει να την εκμεταλλευτεί, δεν έχει ολοκληρώσει τη θεραπεία του.
Υπάρχουν, λοιπόν, άνθρωποι που μπορούν να αξιοποιήσουν κάποιες δυνατότητες που τους δίνει, για παράδειγμα, η ίδια η Πολιτεία ως πρώην εξαρτημένοι. Αυτό είναι στο χέρι τους.
Για εμάς αυτό είναι το ισότιμο, ότι δεν υπάρχει δεκανίκι, θα βγει να διεκδικήσει με τις ίδιες πιθανότητες που διεκδικεί οποιοσδήποτε. Αν θέλει να αξιοποιήσει το κομμάτι αυτό, ότι υπήρξε κάποτε χρήστης, έχει να κάνει με τον καθέναν.
Κάποιοι που χρόνια ήταν σε εξαρτήσεις, έχουν μείνει αναγκαστικά πίσω είτε με την εκπαίδευσή τους είτε επειδή δεν έχουν μια εξειδίκευση, οπότε αξιοποιώντας προγράμματα μπορούν με κάποιον τρόπο να ισοσκελίσουν το έλλειμμα που ίσως έχει δημιουργηθεί.
-Αναφερθήκατε σε εξάρτηση από το ίντερνετ, μιλήστε μας για αυτό…
Η προβληματική χρήση του διαδικτύου είναι ένα φαινόμενο που, αν κοιτάξουμε και σε προσωπικό επίπεδο, μπορούμε να αντιληφθούμε κάτι. Για παράδειγμα, από το κομμάτι των social media και τη διαδικασία είτε υιοθέτησης προβληματικών προτύπων είτε προβολής ενός ιδεατού εαυτού ή της ανάγκης της αυτοεπιβεβαίωσης, μέχρι το κομμάτι της προβληματικής κοινωνικοποίησης.
Η χρήση προβληματικών συμπεριφορών, όπως για παράδειγμα στα video games, που σίγουρα έχουν ένα κομμάτι από την αιτιολογία αύξησης της βίας, όλο το κομμάτι λοιπόν, δείχνει με κάποιον τρόπο ότι υπάρχει πρόβλημα.
Ο κάθε άνθρωπος, βέβαια, διαφέρει: άλλη περίπτωση κάποιος που έχει άλλα προβλήματα, είναι περιθωριοποιημένος και ζει – προβάλλεται και παίρνει ικανοποίηση μέσα από τα social, άλλο ο πιτσιρικάς που υιοθετεί λανθασμένα πρότυπα ή έχει εθιστεί πάρα πολύ σε προβληματικές συμπεριφορές μέσα από το διαδίκτυο.
Γίνεται, λοιπόν, κατανοητό ότι είναι πολύ μεγάλο το φάσμα των δράσεων και πάρα πολύ δύσκολο, με την έννοια ότι το διαδίκτυο, υποτίθεται, είναι κάτι διευκολυντικό για την καθημερινότητά μας. Οπότε είναι, επαναλαμβάνω, πάρα πολύ δύσκολο για οποιονδήποτε να ορίσει τα όρια και το μέτρο σε ένα χώρο που είναι ανεξέλεγκτος.
-Θεωρείτε ότι η προβληματική χρήση του ίντερνετ έχει συμβάλει στην αύξηση της βίας στους νέους;
Πιστεύω πως είναι ένας επιβαρυντικός παράγοντας. Δεν είναι βέβαια ο μοναδικός, ειδικά στην εφηβεία. Να σημειώσω δε εδώ, ότι ακόμα και τα ενεργειακά ποτά στους εφήβους φαίνεται να παρουσιάζουν εξαρτητικά χαρακτηριστικά στη χρήση τους.
Θεωρώ, λοιπόν, ότι παίζει το ρόλο της και η προβληματική χρήση του διαδικτύου, ως μια στρέβλωση τελικά μιας κοινωνικής πραγματικότητας, η οποία και η ίδια είναι δύσκολη για τον πιτσιρικά που ψάχνει να ταυτιστεί, να κοινωνικοποιηθεί.
-Το τελευταίο διάστημα υπάρχουν αντιδράσεις και στο ΚΕΘΕΑ. Τι φοβάστε ότι θα αλλάξει;
Αυτό που έχουμε τώρα είναι κάποιες ανακοινώσεις που ξεκίνησαν το προηγούμενο φθινόπωρο. Με βάση αυτές στο κομμάτι των εξαρτήσεων θα δημιουργηθεί ένας νέος οργανισμός με την ολοκλήρωση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, η οποία ανατρέπει αρκετά και στο κομμάτι της ψυχικής υγείας όπως την ξέρουμε μέχρι σήμερα, δηλαδή παύουν μέχρι και τα ψυχιατρικά νοσοκομεία να λειτουργούν αυτόνομα. Επί της ουσίας, θα συγχωνεύσει τους ήδη υπάρχοντες οργανισμούς καταργώντας τους και δημιουργώντας ένα καινούργιο μοντέλο. Μοντέλο το οποίο φαίνεται πως θα έχει μια διοικητική διάρθρωση πολύ διαφορετική, τουλάχιστον στα σχέδια που έχουν διαρρεύσει και στις περιορισμένες συζητήσεις που έχουν έχει γίνει, αφού δεν υπάρχει ουσιαστικός διάλογος προς το παρόν.
Ειδικά στο κομμάτι του ΚΕΘΕΑ, δεν αλλάζει απλά το μοντέλο της διοίκησής του. Το μοντέλο διοίκησής μας είναι συνυφασμένο με το μοντέλο θεραπείας. Εμείς λειτουργούμε ένα οριζόντιο μοντέλο και όχι το ασθενοκεντρικό που φαίνεται να φέρνει ο σχεδιασμός αυτός.
Η ενοποίηση, εκτός από τα ταυτοτικά χαρακτηριστικά των οργανισμών που φαίνεται να διαλύει, διαλύει και το παγκόσμια αναγνωρισμένο θεραπευτικό μοντέλο του ΚΕΘΕΑ, φανερώνοντας ότι δεν έχει ληφθεί αρκετή μέριμνα για να προστατευθεί. Έτσι μπαίνουμε σε μια διαδικασία κυρίως διοικητικής αναδιάρθρωσης που δείχνει ότι, από τη μια, ενσωματώνει διαφορετικές φιλοσοφίες και προσεγγίσεις και, από την άλλη, διαχωρίζει το συνεχές της θεραπείας, κι αυτό είναι που μας ανησυχεί.
Αν, λοιπόν, ισχύσει αυτό, εμείς θεωρούμε ότι θα πάει πολύ πίσω το κομμάτι και της πρόληψης και της απεξάρτησης στη χώρα.
Υπάρχουν, λοιπόν, αντιδράσεις απ’ όλο το φάσμα στο πεδίο των εξαρτήσεων, ακόμα και οργανισμούς που φαίνεται ότι δε θα επηρεαστούν τόσο πολύ. Εμάς αυτό που μας απασχολεί είναι το κομμάτι των εξυπηρετούμενων, εκεί θεωρούμε ότι θα υπάρξει πρόβλημα, συν ότι είναι μοντέλο που κατά λέξη είναι ασθενοκεντρικό, μιλάει για κλίνες και δίνει τον εξαρτημένο ως έναν αποδέκτη υπηρεσιών, ενώ το δικό μας μοντέλο τον κάνει συμμέτοχο στη θεραπεία.
Οι αντιδράσεις του ΚΕΘΕΑ είναι τόσο σε επίπεδο εργαζομένων όσο κυρίως σε επιστημονικό επίπεδο. Υπάρχουν σοβαρές αντιδράσεις και από τους ίδιους τους εξυπηρετούμενους, αλλά και τους Συλλόγους Γονέων, που είναι υποστηρικτικοί σε μια δράση την οποία θεωρούν επιτυχημένη. Αντιδρούν γιατί φοβούνται.
Να ξεκαθαρίσουμε ότι στόχος μας δεν είναι να μην υπάρχει επιστημονική εξέλιξη και ουσιαστική παρέμβαση βελτίωσης στο πεδίο των εξαρτήσεων. Απλά θεωρούμε ότι για να γίνει αυτό πρέπει να γίνει ένας διάλογος με τους ίδιους τους εμπλεκόμενους στη διαδικασία.
Πλέον βρισκόμαστε σε αυτή την αναμονή, για να δούμε τι και πώς θα υλοποιηθεί, αν και θεωρούμε ότι ο τρόπος με τον οποίο γίνεται δε θα ωφελήσει.
-Ένα μήνυμα προς τον κόσμο…
Θέλω να πω κλείνοντας ότι οι εξαρτήσεις δεν είναι μια ασθένεια, δεν είναι κάτι που θα πάθεις, είναι κάτι που μπορεί να συμβεί στον καθέναν. Είναι ένα σύμπλοκο βιοψυχοκοινωνικό φαινόμενο. Είναι πάρα πολύ σημαντικό στην εποχή της πληροφόρησης που ζούμε ένας άνθρωπος που αναγνωρίζει τα συμπτώματα μιας εξαρτητικής συμπεριφοράς, είτε ο ίδιος είτε κάποιος δικός του, να ξέρει ότι η εξάρτηση αντιμετωπίζεται και ότι αξίζει να το κάνει.
Του Παναγιώτη Μπαμπαρούτση
