Η Ελλάδα είναι για την επιστήμη της Σεισμολογίας ένα από τα αρτιότερα φυσικά εργαστήρια του κόσμου. Πουθενά στη γη, σε τόσο μικρό-περιορισμένο γεωγραφικό χώρο, δεν παρουσιάζονται τόσο υψηλής συχνότητας σεισμικές διεργασίες.
Στατιστικά, με βάση το γεωλογικό ιστορικό, έχει καταχωρηθεί ότι στην Ελλάδα εκλύεται το 50% της σεισμικής ενέργειας στην Ευρώπη. Κάθε δύο μήνες γίνεται ένας σεισμός περίπου 5,5 R, κάθε έτος γίνεται ένας σεισμός περίπου 6,3 R και κάθε 70 χρόνια εκδηλώνεται ένας σεισμός περίπου 7,5 R.
Και τούτο, διότι στο θαλάσσιο τόξο (Ιόνια νησιά-Δυτική Πελοπόννησος-Νότια Κρήτη και Ρόδο, που δίδει παγκόσμιους σεισμούς και στατιστικά επίκειται η ενεργοποίησή του) συγκρούονται οι δύο μεγάλες ηπειρωτικές λιθοσφαιρικές πλάκες, η Αφρικανική και η Ευρωπαϊκή, οι οποίες επιπλέουν σε ένα πλαστικοειδές στρώμα στην ασθενόσφαιρα. Η Αφρικανική καταβυθίζεται προς τα βορειοανατολικά και, συνεπώς, «ανηφορίζει» προς την Ευρώπη με ταχύτητα 1 cm/έτος. Ασήμαντη για τα ανθρώπινα μέτρα, για τους γεωλογικούς όμως χρόνους (το ηλιακό μας σύστημα «ζει» 5 δισεκατομμύρια χρόνια) σημαίνει ότι κάποτε στην αφρικανική ήπειρο θα πηγαίνουμε οδικώς, αφού η Μεσόγειος θάλασσα δε θα υπάρχει. Μην παραξενεύεστε. Πριν από 700 εκατομμύρια χρόνια η ξηρά της γης ήταν μία Ήπειρος με το όνομα Παγγαία.
Η όλη σεισμική συμπεριφορά του ελλαδικού χώρου, δυστυχώς, περιπλέκεται και επιδεινώνεται από τη σχετικά πρόσφατη γεωλογικά διαπίστωση της μετατόπισης της βόρειας Ανατολίας (Τουρκίας) προς τα δυτικά, στην περιοχή του Αιγαίου.
Ελαφρυντικό στοιχείο των συνεπειών του σεισμού στη χώρα μας αποτελεί το γεγονός ότι στην πλειοψηφία τους (εστία & επίκεντρο) είναι υποθαλάσσιοι (εκεί είναι τα μεγάλα ρήγματα) και, συνεπώς, με μικρή καταστροφικότητα (αφού η υπερκείμενη υδάτινη μάζα ασκεί πίεση P=ε*H και αποσβένει τα σεισμικά κύματα, ιδίως τα επιφανειακά και τα εγκάρσια που δε μεταδίδονται στα υγρά), αλλά συντελείται και γεωμετρική εξασθένιση, αφού η απόσταση από τις κατοικημένες περιοχές είναι σχετικά μεγάλη.
Σοβαρή, όμως, δυσμενής συνέπεια των υποθαλάσσιων σεισμών (αλλά σπάνια για τη χώρα μας) είναι η δημιουργία τσουνάμι. Οι τεκτονικοί σεισμοί που συνοδεύονται από μεγάλη καταβύθιση του πυθμένα ή ανύψωσή του από ηφαιστειακές υποθαλάσσιες εκρήξεις (περιοχή Σαντορίνης) ενεργοποιούν (δίδουν μεγάλη κινητική ενέργεια) την υπερκείμενη στήλη ύδατος. Η συνολική ενέργεια είναι αύξουσα με το βάθος της θάλασσας στη συγκεκριμένη θέση και δε συγκρίνεται σε δύναμη με το σύνηθες κύμα (με γενεσιουργό αιτία τον άνεμο), που επηρεάζει το πολύ 6 μ. όσο και το ύψος του κύματος.
Η τεράστια αυτή ενέργεια μεταφέρεται προς την ακτογραμμή δια μέσου των μορίων του νερού [με ταχύτητα V= (g*H)1\2 ], και αν και κινείται στο μηδενικό ύψος της θάλασσας, το μηχανικό ισοδύναμό του είναι σαν να κατέρχεται από βουνό (υπό μορφή χειμάρρου ). Γι’ αυτό συνεχίζει την πορεία του σε βάθος από την ακτογραμμή.
Υπάρχει επιστημονικός μηχανισμός σχεδόν αμέσως να εντοπίζεται η εμφάνισή του. Μακροσκοπικά, πάντως, όταν διαπιστώνουμε ότι η θάλασσα, έπειτα από σεισμική δόνηση, αποσύρεται προς το παρόν από την ακτογραμμή προς το πέλαγος, αμέσως επιβάλλεται η απομάκρυνσή μας (αντί να χαζεύουμε το φαινόμενο) προς υψηλότερες θέσεις από την ακτή.
Κοντολογίς, η Ελλάδα γεωλογικά είναι ο «έφηβος» της Ευρωπαϊκής Ηπείρου, γι’ αυτό και η πλέον ανήσυχη –σεισμογενής περιοχή της.
Ο ΣΕΙΣΜΟΠΡΟΓΝΩΣΤΗΣ ΑΡΓΕΙ
Σε αυτό το σεισμικό περιβάλλον οι σεισμολόγοι στη χώρα μας «φιλονικούν» γύρω από τη δυνατότητα πρόγνωσης των διαθέσεων του Εγκέλαδου μετά τους ισχυρούς επιφανειακούς σεισμούς (επιτάχυνση = 0,4g!) στην Κεφαλονιά. Και διεκδικούν τα πρωτεία της έγκαιρης… κατά προσέγγιση πρόβλεψής του. Ενώ ο απλός πολίτης, μη γνωρίζων τις χρήσιμες αλλά και αναποτελεσματικές ακόμη θεωρίες, πανικοβάλλεται ή απαξιώνει την προσφορά τους.
Αιτία, όμως, των προαναφερόμενων συμπεριφορών είναι το γεγονός ότι το πρόβλημα είναι δύσκολο. Η μαθηματική εξίσωση που θα συμπεριλαμβάνει όλους τους αγνώστους και τις παραμέτρους δεν έχει ακόμη ούτε καν «μορφοποιηθεί», πόσο μάλλον να επιλυθεί (ακόμη δυσκολότερη ιστορία).
Μπορεί κάθε επτά χρόνια να τριπλασιάζεται η γνώση (όταν κάποτε ήθελε έναν αιώνα για να διπλασιασθεί), αλλά η φύση έχει πολλά μυστικά ακόμη.
Οι ειδικευμένοι επιστήμονες της Σεισμολογίας, αδιαμφισβήτητα, ανεβαίνουν την κλίμακα της γνώσης της λιθόσφαιρας, το τελευταίο όμως σκαλοπάτι των φυσικών φαινομένων στα έγκατα της γης είναι ακόμη πολύ ψηλά, για να υπεραισιοδοξούν.
Ο σεισμο-λόγος θα αργήσει (δυστυχώς για αιώνες) μέχρι να γίνει σεισμο-προγνώστης. Μόνο η ακριβής χρονικά πρόβλεψη και η έγκαιρη γνωστοποίησή της έχει πρακτικό αποτέλεσμα. Η διαφορά των λίγων δευτερολέπτων ή λεπτών (ανάλογα της απόστασης από την εστία) του χρόνου καταγραφής των διαμήκων κυμάτων από τα εγκάρσια (που πρόσφατα γίνεται χρήση στην πρόληψη), δεν είναι αρκετή για να αντιδράσει σωτήρια ο αμέριμνος πολίτης. Ούτε ο στατιστικός χρόνος εμφάνισης του φαινομένου με το μεγάλο χρονικό εύρος αβεβαιότητας για τα ανθρώπινα μέτρα είναι αποτελεσματικός.
Τα μυστήρια των ενδογενών μεταβολών της γης (αυτός είναι ο ορισμός του σεισμού) είναι το ίδιο δυσκολοερμήνευτα όσο και των αστεριών του σύμπαντος με τις αποστάσεις των εκατομμυρίων ετών φωτός (σημειωτέον ότι η ταχύτητα του φωτός είναι 300.000 χιλιόμετρα σε ένα δευτερόλεπτο).
«Ο ΕΓΚΕΛΑΔΟΣ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΑ ΕΔΩ» ΕΙΝΑΙ Η ΛΥΣΗ
Καταλήγουμε, λοιπόν, σε αυτό που κατά κόρον αναφέρεται λόγω επικαιρότητας των συχνών σεισμών της χώρας μας. «Ο σεισμός είναι το μοναδικό φυσικό φαινόμενο( σε γήινο επίπεδο) που δε γνωρίζουμε πότε θα εκδηλωθεί, πού και πόση (ένταση) θα έχει». Εδώ μπορούμε να προσθέσουμε μία ακόμη ειρωνική ιδιαιτερότητά του, σε σχέση με τις υπόλοιπες εξωγενείς φυσικές καταστροφές (βροχές-χιόνια-κρύο- πλημμύρες κ.τ.λ.). Είσαι περισσότερο ασφαλής, όταν ευρίσκεσαι, εκτός των ανθρώπινων κατασκευών (λαθών)!
Τέλος πάντων, τα δύσκολα προβλήματα έχουν πολλές φορές απλές, πρακτικές λύσεις, που ανατρέπουν την πολυπλοκότητά τους με τη διαφορετική φιλοσοφία στην προσέγγισής τους (π.χ. Γόρδιος δεσμός-αυγό του Κολόμβου). Η συνειδητοποίηση ότι στη χώρα μας «Ο εγκέλαδος είναι πάντα εδώ!» δίνει λύση στα προαναφερόμενα αναπάντητα ερωτήματα. Αμέσως το πρόβλημα γίνεται πρακτικότερο και περιορίζεται με προτεραιότητα σε πέντε μεγάλες κατηγορίες: α) πιστή εφαρμογή των αντισεισμικών κανονισμών στην ανέγερση των κτηρίων, β) συστηματική εκπαίδευση πληθυσμού, γ) διάσωση ανθρώπινων ζωών, δ) περιορισμός υλικών ζημιών & ε) ελαχιστοποίηση του χρόνου αποκατάστασης ζημιών.
Η επίτευξη των ανωτέρω εξασφαλίζει την αντισεισμική άμυνα της κοινωνίας από τον απρόβλεπτο Εγκέλαδο και όχι «οι υπερβολές» για το μέγεθος της εκλυόμενης ενέργειας όπως επιμετράται από τον Richter σε λογαριθμική (παραμορφωτική) κλίμακα (η εκλυόμενη ενέργεια των 6R είναι 32 φορές περίπου μεγαλύτερη από αυτή των 5R και περίπου 1.000 φορές από αυτή που αντιστοιχεί σε σεισμό 4R).
Η καταστροφικότητα του σεισμού δεν είναι πάντοτε ευθέως ανάλογη με το μέγεθος της εκλυόμενης ενέργειας που μετρά η κλίμακα Richter. Υπό ορισμένες προϋποθέσεις (επιφανειακοί – μεγάλη ένταση – χαλαρά εδάφη -είδη κατασκευών κ.λπ.) μικροί σεισμοί της κλίμακας είναι καταστροφικότεροι από άλλους μεγαλύτερου μεγέθους.
Ο υπεύθυνος (καταρτισμένος) μηχανικός – ο συνετός ιδιοκτήτης – ο τίμιος (πιστοποιημένος) έμπορος υλικών – ο καλός (με πτυχίο) τεχνίτης – ο φιλότιμος εργάτης – ο ενημερωμένος πολίτης – οι βελτιούμενοι κανονισμοί και η αξιόπιστη κρατική μηχανή είναι οι λύσεις.
Σας βεβαιώνω ότι οι προαναφερόμενοι παράγοντες είναι πλειοψηφία μέσα στην ελληνική κοινωνία. Το δύσκολο, όμως, είναι ότι για να γίνουν αποτελεσματικοί απαιτούν ένα αξιόπιστο – αξιοκρατικό θεσμικό πλαίσιο (ευθύνη των πολιτικών). Έτσι θα καταξιωθούν στη συνείδηση των πολιτών και θα συντονισθεί η προσφορά τους σε μια συνισταμένη (έντεχνο έργο), όπου ο κάθε ένας εκ των προαναφερόμενων συντελεστών θα είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του (μέχρι σήμερα τα αναλαμβάνει όλα… ο μόνος πτυχιούχος στην παραγωγή των έργων, ο μηχανικός).
Δυστυχώς, η ελληνική Πολιτεία δεν έχει επιτύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα των προηγμένων χωρών (π. χ. Ιαπωνίας κ.τ.λ.). Απαιτούνται άξιοι και αποτελεσματικοί πολιτικοί (Όσο για μέριμνα του τόπου, για διοίκηση / πάντα να ξέρουν τι γίνεται τριγύρω τους… δίκαιοι και ίσοι σ’ όλες των τας πράξεις… πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες… ως ορίζει ο Καβάφης).
Ο ΣΕΙΣΜΟΠΡΟΓΝΩΣΤΗΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ Η ΛΥΣΗ
Μεσοπρόθεσμα, λοιπόν, την επόμενη 30ετία, μπορεί να περιορισθεί στο ελάχιστο η σεισμική καταστροφικότητα. Αρκεί, έπειτα από εκπαίδευση, ο απλός πολίτης (μη διαχειρίσιμος από τη μικροπολιτική) να βιώνει το φαινόμενο με γνώση και ψυχραιμία. Τα κτίσματα, ιδίως τα μεγάλης σπουδαιότητας, π.χ. σχολεία – νοσοκομεία κ.τ.λ., της δεκαετίας του’80 και πριν (εκ κατασκευής με στατική ανεπάρκεια και έπειτα από μακροσκοπικό έλεγχο ), είτε να κλείσουν τον κύκλο της βιωσιμότητάς τους είτε να έχουν αντισεισμικά θωρακισθεί.
Τουλάχιστον για τις κρίσιμες σεισμικά περιοχές της, είναι δυνατή η οικονομική βοήθεια της Ε.Ε. Μπορούμε να διεκδικήσουμε αξιόπιστα την επιλεξιμότητά της. Ο σεισμός στην Ελλάδα δεν είναι ανωτέρα βία, αλλά σύνηθες γεγονός! Είμαστε πρωτοφανής εξαίρεση, από 27 χώρες της Ε.Ε με έκταση 4.233.000 τετρ. χιλιομ., στην Ελλάδα των 131.957 τετρ.χιλιομ., ήτοι το 3% της έκτασής της, να εκλύεται το 50% της σεισμικής ενέργειας!.
Αρωγούς στο αίτημα προς Ε.Ε μπορούμε να έχουμε κυρίως τους Ιταλούς. Η Ιταλία, αυτό το δεύτερο ακρωτήρι της Ευρωπαϊκής Ηπείρου, είναι σεισμόπληκτη χώρα (όχι βέβαια στο επίπεδο της Ελλάδας), και μην ξεχνάμε ότι κατά τη μυθολογία στη Σικελία, κάτω από την Αίτνα, έχει καταπλακωθεί ο Εγκέλαδος.
Εάν επιτευχθούν τα προαναφερόμενα, σε συνδυασμό με την πιστή εφαρμογή (επιτέλους, η μικροπολιτική των αυθαιρέτων… νισάφι) των νέων αντισεισμικών κανονισμών (ό,τι «κέφια» να ’χει ο Εγκέλαδος), σίγουρα αποτρέπουν την ολική κατάρρευση των κτηρίων που προκαλεί την απώλεια ανθρώπινων ζωών, περιορίζουν στο ελάχιστο τις υλικές ζημιές, καθώς και το χρόνο αποκατάστασής τους.
Απόδειξη των ανωτέρω, στα θωρακισμένα αντισεισμικά Επτάνησα οι ισχυροί σεισμοί της δεκαετίας 2010 έως 2020 είχαν μικρές ζημιές και καμιά ανθρώπινη απώλεια, αντίθετα οι ισχυροί σεισμοί της άνοιξης του 2023 στην νοτιοανατολική Τουρκία είχαν τεράστιες ζημιές και απώλειες 50.000 περίπου ανθρώπινων ζωών.
Για σεισμο-προγνώστες δε θα ομιλούμε τότε!
Του Παναγιώτη Αντ. Γιαννακέα,
Πολιτικού μηχανικού ΕΜΠ, πρώην διευθυντή Τεχνικών Έργων Μεσσηνίας
