Η καταστροφή ως κίνητρο αναγέννησης
.
Η καταστροφική λαίλαπα των πυρκαγιών, δυστυχώς, δεν είναι διόλου καινούργιο φαινόμενο για τα ελληνικά δεδομένα. Οι φωτιές που ξέσπασαν φέτος το καλοκαίρι στην Αττική προκάλεσαν δεκάδες θανάτους και εκατοντάδες χιλιάδες καμένα δασικά στρέμματα, ξυπνώντας παράλληλα και αμέτρητες εφιαλτικές μνήμες πυρκαγιών που έχουν πλήξει στο παρελθόν σχεδόν κάθε γωνιά της Ελλάδας. Εκτιμάται ότι από το 1981 έως σήμερα, η Αττική έχει χάσει περίπου το ένα τρίτο των δασών της, πληρώνοντας το σκληρότερο τίμημα του ολέθριου φαινομένου – ωστόσο αντίστοιχα υψηλά είναι τα ποσοστά στους περισσότερους νομούς της χώρας.
Πέρα από τις δραματικές, άμεσες συνέπειες των ανθρώπινων απωλειών και της περιβαλλοντικής καταστροφής, η επόμενη μέρα είναι πάντοτε εξίσου δύσκολη. Δίχως διαδικασία επούλωσης και τα απαραίτητα μέτρα φροντίδας και αναδάσωσης, οι πυρκαγιές στιγματίζουν μια περιοχή για εξαιρετικά μεγάλο χρονικό διάστημα, συμβάλλοντας σε κατολισθήσεις, πλημμύρες, και μια σειρά από άλλα φαινόμενα που φανερώνουν την εκδικητική πλευρά της φύσης, καθώς οι διαδικασίες αναγέννησης του καμένου φυσικού περιβάλλοντος είναι ιδιαίτερα αργές.
Η Αρχαία Μεσσήνη
Στα μέσα του καλοκαιριού του 2014, στην όμορφη και καταπράσινη πλαγιά του όρους Ιθώμη που δεσπόζει επιβλητικά πάνω από την εντυπωσιακή πόλη της Αρχαίας Μεσσήνης, ξέσπασε ανεξέλεγκτη πυρκαγιά που εξαφάνισε πάνω από 2.000 στρέμματα δάσους και ελαιώνων.
«Στα 30 χρόνια που επιμελούμαι τον αρχαιολογικό χώρο, είναι η τρίτη φορά που μας περιτύλιξαν οι φλόγες», αναφέρει ο αρχαιολόγος Πέτρος Θέμελης, επικεφαλής των ανασκαφών στη Μεσσήνη και πρόεδρος της Εταιρείας Μεσσηνιακών Αρχαιολογικών Σπουδών, προσθέτοντας ωστόσο πως χάρη σε ένα συνδυασμό τύχης και καλής φροντίδας της κοιλάδας που φιλοξενεί την αρχαία πόλη, τα μνημεία δεν υπέστησαν ουδεμία βλάβη.
Παρ’ όλα αυτά, πριν από περίπου ένα χρόνο, στον λόφο παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά δύο μικρά ρέματα με κατολισθήσεις, που πλησίασαν απειλητικά τον καλοδιατηρημένο αρχαιολογικό χώρο. Ένα αξιοσημείωτο ποσοστό του φαινομένου αποδίδεται φυσικά στη φωτιά, λόγω της έλλειψης δέντρων και βλάστησης που θα μπορούσαν να συγκρατήσουν το καταστροφικό ρεύμα του νερού.
Παρά τις συνεχόμενες προκλήσεις, υπάρχει ένα τεράστιο φάσμα πιθανών λύσεων στον κίνδυνο που αντιμετωπίζει η πλούσια αρχαιολογική κληρονομιά της Αρχαίας Μεσσήνης. Ωστόσο η πρωτοβουλία που φιλοξένησε η περιοχή το περασμένο Σάββατο ξεπερνά κάθε σκέψη και φαντασία. Πρόκειται για μια απροσδόκητη συνεργασία, μια συγκινητική ημέρα έμπνευσης και τεράστιου αντίκτυπου, ένα αξιέπαινο παράδειγμα όπου από ένα πρόβλημα προκύπτουν πολλαπλές, ευφάνταστες και απρόσμενες λύσεις. Ακολουθεί η συναρπαστική αυτή ιστορία.
Τα προσφυγόπουλα και η συμβολική κίνηση ελπίδας
Το συννεφιασμένο πρωινό της 17ης Νοεμβρίου, ένα λεωφορείο γεμάτο αγουροξυπνημένα πρόσωπα ξεκίνησε από την καρδιά του κέντρου της Αθήνας, με προορισμό την Αρχαία Μεσσήνη. Οι έφηβοι επιβάτες που επιβιβάστηκαν στο όχημα προέρχονταν από κάθε γωνιά του πλανήτη – από το Ιράκ μέχρι το Καμερούν και από το Αφγανιστάν μέχρι τη Συρία.
Πρόκειται για τα ανήλικα προσφυγόπουλα που στεγάζονται στους ξενώνες του The HOME Project, μιας μη κερδοσκοπικής οργάνωσης που παρέχει υποστήριξη και κοινωνική ένταξη στους ασυνόδευτους, μικρούς πρόσφυγες που έπειτα από πληθώρα τρικυμιών έφτασαν στη χώρα μας. Στόχος της ημερήσιας εκδρομής: η αναδάσωση της περιοχής και η ανάπλαση του πράσινου πνεύμονα που πλαισιώνει τον εντυπωσιακό αρχαιολογικό χώρο της Πελοποννήσου.
Παρά τα ούτε δύο έτη από την έναρξη της λειτουργίας του, το HOME Project έχει ήδη αφήσει έναν τεράστιο αντίκτυπο στον αστικό ιστό της πρωτεύουσας. Οι 11 ξενώνες που λειτουργεί –πρώην εγκαταλελειμμένα κτίρια που παρέπαιαν προτού ο οργανισμός τα ανακαινίσει και τα μεταμορφώσει σε προστατευτικές εστίες για τους ασυνόδευτους πρόσφυγες– προσφέρουν ένα εξαιρετικό ολιστικό πρόγραμμα υποστήριξης, εκπαίδευσης και κοινωνικής ένταξης για τα παιδιά. Ωστόσο, ο στόχος της πρωτοβουλίας δεν περιορίζεται εκεί.
«Παρότι οι ανήλικοι πρόσφυγες είναι η προτεραιότητα της οργάνωσης, η φιλοσοφία μας είναι να συνδράμουμε στην οικοδόμηση ενός οικοσυστήματος από το οποίο κερδίζουν όλοι», δηλώνει η Σοφία Κουβαλάκη, διευθύντρια του HOME Project.
Πράγματι, τα παιδιά του οργανισμού συχνά μοιράζονται το φαγητό που τους περισσεύει με ευάλωτα μέλη από τις γειτονιές τους, και συμμετέχουν ενεργά σε δράσεις της κοινωνίας των πολιτών. Στο ίδιο πνεύμα της αμοιβαίας ωφέλειας, 35 παιδιά του οργανισμού ξεκίνησαν το οδικό ταξίδι τους για την Αρχαία Μεσσήνη για να συναναστραφούν με την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά του τόπου, και να συνδράμουν στη συντήρηση και προστασία του.
Δέος και ηρεμία
Η αξιοσημείωτη διάρκεια της διαδρομής είχε αρχίζει να κουράζει τα παιδιά, ωστόσο, με το που το λεωφορείο διέσχισε την τελευταία στροφή και η επιβλητική αρχαία πόλη φανερώθηκε στον ορίζοντα, επικράτησαν δέος και μια εκπληκτική ηρεμία.
Τους νεαρούς εθελοντές υποδέχθηκε θερμά ο καθηγητής Πέτρος Θέμελης, ο οποίος μας ξενάγησε στον χώρο του μουσείου και μας εξιστόρησε τη συναρπαστική ιστορία της Αρχαίας Μεσσήνης.
«Βλέπετε, η Μεσσήνη ιδρύθηκε από μια σειρά απελευθερωμένων ειλώτων και φυγάδων Μεσσήνιων, οι οποίοι ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα και γύρισαν στις πατρίδες τους μετά το τέλος των σπαρτιατικών πολέμων», ανέφερε ο καθηγητής, ενώ τα παιδιά παρακολουθούσαν με ιδιαίτερη προσοχή. «Είναι μια πόλη, λοιπόν, που αναβίωσε χάρη στους πρόσφυγες που επέστρεψαν», πρόσθεσε.
Μετά το πέρας της ξενάγησης στο μουσείο, τα παιδιά ξεχύθηκαν σαν χείμαρρος στην κοιλάδα του αρχαιολογικού χώρου, εξερευνώντας με σπιρτάδα και ενδιαφέρον τα μνημεία της πόλης. Μερικά υποκρίνονταν πως έπαιζαν σε παράσταση στον χώρο του αρχαίου θεάτρου, άλλα κατευθύνθηκαν τρέχοντας προς το στάδιο και άλλα απαθανάτιζαν το αφοπλιστικό τοπίο της κοιλάδας με αλλεπάλληλες φωτογραφίες. Ήταν ένα θέαμα εξαιρετικά συγκινητικό, καθώς συνειδητοποιούσε κανείς πως οι μικροί πρόσφυγες ένιωθαν μια αυθόρμητη οικειότητα με την πολιτιστική κληρονομιά. «Ήταν εκπληκτική στιγμή, καθώς στόχος μας είναι η κοινωνικοποίηση των μνημείων, η αλληλεπίδραση με ανθρώπους κάθε ηλικίας και εθνικότητας η οποία τα κάνει να ζωντανεύουν», μου εξομολογήθηκε αργότερα ο καθηγητής.
Στη συνέχεια, τα προσφυγόπουλα κατευθύνθηκαν προς την εντυπωσιακή «Αρκαδική πύλη», όπου το δασαρχείο είχε εναποθέσει μερικά δενδρύλλια για τη συμβολική αναδάσωση. Με ένα σπάνιο πνεύμα συγκέντρωσης και συνεργατικότητας, τα παιδιά έσκαψαν τους λάκκους και φύτεψαν μια ντουζίνα από μικρά δενδράκια.
«Να έρθουμε και του χρόνου για να δούμε πόσο θα έχουν μεγαλώσει!» φώναξε ένα από τα παιδιά. «Να ερχόμαστε κάθε μήνα για να τα παρακολουθούμε!», απάντησε ένα άλλο. Λες και το σύμπαν συμφωνούσε, με το που φυτεύθηκε το τελευταίο δένδρο το ψιλόβροχο που επικρατούσε κόπασε, δίνοντας τη θέση του σε μια φωτεινή ηλιαχτίδα.
Η ημέρα θα μπορούσε να είχε τελειώσει εκεί, έχοντας ήδη επηρεάσει θετικά τον σημαντικό αρχαιολογικό χώρο και τις ζωές των ανήλικων προσφύγων. Ωστόσο, καμιά φορά οι πιο απροσδόκητες συνεργασίες προκαλούν αλυσιδωτές αντιδράσεις. Λίγες μέρες μετά την πρωτοβουλία, η τοπική κοινότητα και το δασαρχείο Καλαμάτας, εμπνευσμένο από τη συμβολική πράξη των παιδιών, φύτεψε περίπου 250 δένδρα πάνω από την Αρχαία Μεσσήνη και σε δύο ναούς στο βουνό της Ιθώμης.
Από την ημερήσια εκδρομή κράτησα δεκάδες όμορφα στιγμιότυπα και συγκινητικές συνομιλίες με τα παιδιά. Ξεχώρισε η φράση που μου είπε ένα 16χρονο παιδί που είδε τους δύο γονείς του να δολοφονούνται μπροστά στα μάτια του από τους Ταλιμπάν, προτού φτάσει με τα πόδια στη χώρα μας.
«Η σημερινή ημέρα μου θύμισε πως πρέπει να θυμόμαστε και να φροντίζουμε το παρελθόν, αλλά και πως απλώνεται μπροστά μας ένα φωτεινότερο μέλλον», μου είπε. Η σοφία του ήταν αφοπλιστική.
Η επιτυχία μιας προσπάθειας έγκειται στη συνεργασία
«Για να υλοποιηθούν βιώσιμες λύσεις, οι οποίες αντέχουν στο πέρασμα του χρόνου, είναι απαραίτητες οι συμπράξεις και οι συνεργασίες», δηλώνει στην Κ» η Σοφία Κουβελάκη, και το εντυπωσιακό ιστορικό του νεοσύστατου οργανισμού της δείχνει πως το πιστεύει πραγματικά. Χάρη σε γενναιόδωρες δωρεές, το HOME Project έχει καταφέρει όχι απλά να αλλάξει τη ζωή δεκάδων ανήλικων προσφύγων, αλλά να θέσει τα θεμέλια για την οικοδόμηση ενός οικοσυστήματος, το οποίο μπορεί να επιφέρει εκθετική αλλαγή για τα παιδιά και την ευρύτερη κοινωνία.
Ο οργανισμός συνεργάζεται με διάφορα δημόσια διαπολιτισμικά σχολεία, ενώ έχει ήδη συνάψει και δύο συμπράξεις με το American Community School και το Κολλέγιο Αθηνών. Δεκαοκτώ παιδιά του οργανισμού απολαμβάνουν πλήρη φοίτηση στο αμερικανικό σχολείο, ενώ πενήντα ακόμα συμμετέχουν στο πρόγραμμα Youth to Youth κάθε Σαββατοκύριακο, αλληλεπιδρώντας με μαθητές και οικογένειες από το ACS. Στους συνεργάτες του HOME Project συμπεριλαμβάνονται και μια σειρά από εθελοντικοί φορείς, από τη «Μέλισσα» μέχρι την ένωση «Kasapi Hellas» και από την «Αρσις» μέχρι την «Ηλιαχτίδα».
«Πρέπει με επιμονή να πετάξει κανείς πολλές πέτρες στη λίμνη, μέχρι να δημιουργηθεί ένα κύμα», καταλήγει η κ. Κουβελάκη. «Οι συνεργασίες λειτουργούν ως ντόμινο, και πολλαπλασιάζουν τελικά τον αντίκτυπο μιας προσπάθειας». Η αλυσιδωτή αντίδραση της συμβολικής αναδάσωσης του Σαββάτου δικαιώνει την πρόεδρο του οργανισμού περίτρανα.
ΝΙΚΟΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ, “ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ”
Προσφυγόπουλα βοήθησαν στην αναδάσωση της Αρχαίας Μεσσήνης
