«Μην πάρεις δίκαιο από ορφανό και από ρέμα τόπο»
Η ορεινή γεωμορφολογία της χώρας μας συμβάλλει στη δημιουργία μεγάλου αριθμού υδατορεμάτων με μικρές σχετικά λεκάνες απορροής, που λόγω των έντονων κλίσεων του ορεινού εδάφους αποστραγγίζονται γρήγορα στις πεδιάδες και στη θάλασσα.
Ο Νομός Μεσσηνίας είναι μία μικρογραφία των ανωτέρω, με την οροσειρά του Νότιου και Βόρειου Ταϋγέτου ανατολικά, την οροσειρά του Τετραζίου βόρεια, την οροσειρά του όρους Ψυχρό της Κυπαρισσίας έως το οροπέδιο της Μάλης και τις λοφοσειρές της Πυλίας δυτικά και κεντρικά με τα Κοντοβούνια και το όρος της Ιθώμης.
Η έντονη βροχόπτωση, και η σχετικά μεγάλη διάρκειά της (αυτό που αποκαλούμε «θεομηνία», επί το πεζότερο τελευταία «κλιματική κρίση»), προκαλεί ξαφνικές πλημμύρες, με κύριο χαρακτηριστικό τη ραγδαία εξέλιξή τους, προξενώντας καταστροφές σε υποδομές -κατοικίες – καλλιέργειες κ.τ.λ. και θέτοντας σε κίνδυνο ανθρώπινες ζωές κυρίως, όταν διέρχονται μέσω κατοικημένων περιοχών.
Ενδεικτικά υπενθυμίζουμε:
α) το εξαιρετικά σπάνιο γεγονός καταιγίδας και πλημμύρας, που έπληξε το νομό μας το 2016 με επίκεντρο την ευρύτερη περιοχή του Δήμου Καλαμάτας (Καλαμάτα – Θουρία – Αρφαρά), όπου υπήρξαν και θύματα. Αξιοσημείωτο γεγονός είναι ότι δεν υπερχείλισαν ο ποταμός Άρις που τροφοδοτείται και από τους χειμάρρους των Αρφαρών – Πηδήματος και Θουρίας, ούτε ο Νέδοντας, εν αντιθέσει με τα μικρά αστικά υδατορέματα δυτικά του, που προξένησαν πολλές ζημιές εντός της πόλης και τον πνιγμό. Υπενθυμίζουμε ότι η καταιγίδα στη λεκάνη απορροής του Νέδοντα έφθασε την περίοδο επαναφοράς (μέσης πιθανότητας) των 500 ετών και στην περιοχή των Αρφαρών ξεπέρασε (χαμηλής πιθανότητας) των 1.000 ετών. Συνολικά τα ύψη βροχής (εάν η επιφάνεια ήταν επίπεδη και αδιαπέραστη) για το 48ωρο, 6-7/9/2016, καταγράφηκαν για Καλαμάτα 161,8mm και 278,4 mm για Αρφαρά.
Επίσης, αναφέρουμε:
β) την πλημμύρα του 1993 σε όλα τα μικρά αστικά υδατορέματα που διέσχιζαν κατοικημένες περιοχές στις Τ.Κ της Μάνης, Στούπα – Άγιος Νικόλαος – Άγιος Δημήτριος – Τραχήλα. Υπήρξαν σοβαρές υλικές ζημιές και κίνδυνος πνιγμού στο χείμαρρο «Δράκο» εντός της Στούπας
γ) την πλημμύρα το 2006 στην παραλιακή ζώνη Μ. Μαντίνεια – Παλαιόχωρα – Ακρογιάλι – Κιτριές με σοβαρές υλικές ζημιές
δ) την πλημμύρα του 2007 στην περιοχή Τ.Κ Κατσαρού – Σιάμου και, μάλιστα, μετά τις μεγάλες πυρκαγιές του καλοκαιριού του 2007.
Οι έγκαιροι καθαρισμοί των ρεμάτων της ευρύτερης περιοχής που έγιναν από ΝΑΜ – συνεργεία του Στρατού και εργοληπτών του ΥΠΕΧΩΔΕ, ελαχιστοποίησαν τις επιπτώσεις
ε) τις πλημμύρες του 2013 και 2021 στην περιοχή Τ.Κ Διαβολιτσίου Δ. Οιχαλίας με πολλές ζημιές στις Τ.Κ Καρνασίου έως Κάτω Μέλπεια κ.τ.λ.
Ο νομός μας έχει να πληγεί με έντονες βροχοπτώσεις από τον Ιανουάριο του 2019, με τις σοβαρές βλάβες στην περιοχή της Αλαγονίας, αν και οι πόλεις της Καλαμάτας και της Κέρκυρας έχουν μεγάλη συχνότητα βροχών και το μεγαλύτερο βροχομετρικό ύψος στην Ελλάδα. Κάτι ανάλογο, ύφεση βροχοπτώσεων, έχει παρατηρηθεί τη χρονική περίοδο από 1988 έως 1993. Στη φύση όμως όλα έχουν περίοδο επαναφοράς.
ΑΥΘΑΙΡΕΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΣΕ ΚΟΙΤΕΣ
Η εστίαση των έντονων βροχοπτώσεων σε περιοχές μικρής έκτασης που επέλεξε (ή «αναγκάσθηκε» να επιλέξει εξαιτίας των ανθρωπογενών παρεμβάσεων) η φύση, ενεργοποιεί μικρές υδρολογικές λεκάνες που «αποδίδουν» τις μεγαλύτερες δυνατές παροχές σε δευτερεύοντα – τριτεύοντα – «ξεχασμένα» υδατορέματα με καταπατημένες κοίτες.
Κατά την απορροή των προαναφερόμενων ρεμάτων, αναδεικνύονται οι αυθαίρετες παρεμβάσεις στις κοίτες που έγιναν στο παρελθόν από τους παρόχθιους ιδιοκτήτες, η επικάλυψή τους, η μετατροπή τους σε κοινοτικούς δρόμους, αλλά και τα ανεπαρκή (σε διατομή) εγκάρσια έργα (οχετοί – γέφυρες κ.τ.λ.) που κατασκευάσθηκαν, κυρίως σε κοινοτικούς – δημοτικούς δρόμους.
Εκ της παρατηρήσεως έχουμε διαπιστώσει ότι ο μηχανισμός απορροής τους επιδεινώθηκε από το γεγονός ότι τα μεταφερόμενα υλικά (χώματα – φυτική γη -σκουπίδια – αυτοκίνητα κ.τ.λ.) δημιουργούν (συνεπεία και των προαναφερόμενων αυθαιρεσιών) προσωρινά ανορθόδοξα «φράγματα» στις υδάτινες μάζες, τα οποία, ως είναι αναμενόμενο, «ξεσπούν» και με ψευδοπαροχή πέραν κάθε υπολογισμού, μεγιστοποίησαν τις συνέπειες της πλημμύρας εντός της κατοικημένης περοχής
Αυτά τα μικρά υδατορέματα που διασχίζουν κατοικημένες περιοχές (και έχουμε «πνίξει» τις κοίτες τους μέχρι να συμβεί το αντίθετο) είναι τα πλέον επικίνδυνα (με τα σημερινά γεγονότα των ραγδαίων βροχοπτώσεων) για την απώλεια ανθρώπινων ζωών και μεγάλων βλαβών σε ιδιοκτησίες και επιχειρήσεις.
Σημειωτέον, ότι επειδή έχουν μικρή παροχή τον περισσότερο χρόνο, σε πολλές περιπτώσεις διασχίζονται εγκάρσια με ισόπεδες διαβάσεις (ιρλανδικές τάφροι) και έτσι γίνονται στην ειδική βροχόπτωση ακόμη πιο επικίνδυνα από τη δράση του νερού (ορμή, άνωση) για τον ανυποψίαστο πολίτη.
Δεν είναι «ύπουλα» όπως κάποιος πρόχειρα μπορεί να ισχυρισθεί, απλά διεκδικούν το χώρο που αυθαίρετα τους έχει αφαιρεθεί σε ανύποπτο χρόνο. Γι’ αυτό μαζί με τα φερτά υλικά «κατεβάζουν» και τους τίτλους ιδιοκτησίας τους με «συμβολαιογράφο» αλάθητο τη φύση.
«Μην πάρεις δίκαιο από ορφανό και από ρέμα τόπο» λέει ο σοφός λαός μας.
Βραχυπρόθεσμα, λοιπόν, με πρωτοβουλία των Δημοτικών Αρχών (που έχουν πρωτίστως την ευθύνη και το ενδιαφέρον, διότι εντός κοινοχρήστου κατοικημένου χώρου διέρχονται) πρέπει τα αστικά αυτά υδατορέματα να χαρτογραφηθούν – οριοθετηθούν (η διαδικασία για μικρά ρέματα έχει απλοποιηθεί και συντομευθεί, με κατ’ εξαίρεση ειδικές διατάξεις ) και να «ελευθερωθεί» η διατομή της κοίτης τους όπου απαιτείται.
Οι αποδεδειγμένες αυθαιρεσίες χωρίς δισταγμό να καθαιρεθούν. Προς τούτο, δεν πρέπει να μας ενδιαφέρει η εκλογική συμπεριφορά (ψήφος) του αυθαιρετούντος (και των ομοίων του) πολίτη και η νομοθεσία για τις παρανομίες στις κοίτες των ρεμάτων να γίνει περισσότερο αποτελεσματική (κυρίως στο χρόνο επιβολής της νομιμότητας).
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Εν όψει της χειμερινής περιόδου 2024 – 2025, πρέπει όλοι (Διοίκηση και πολίτες) να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή στον καθαρισμό και την αποκατάσταση της κοίτης και την αστυνόμευση των μικρών υδατορεμάτων εντός κατοικημένων περιοχών.
Ενδεικτικά χαρακτηριστικές περιπτώσεις πέραν των προαναφερόμενων είναι: Το μικρό ρέμα των Αγίων Θεοδώρων στη Θουρία – Σπερχογεία- ΒΙΟΠΑ και βιομηχανική περιοχή Καλαμάτας. Τα ρέματα των Τ.Κ. Σιάμου – Καρνασίου – Φίλια- Οιχαλίας – Βαλύρας -Ιθώμης, Αρσινόης, Κεφαλινού. Τα ρέματα αριστερά και δεξιά της 7ης επαρχιακής οδού Μεσσήνη – Ζευγολατιό – Κάτω Μέλπεια. Τα ρέματα μεταξύ Κυπαρισσίας, Φιλιατρών, Μαράθου, Μεθώνης, και στη Μάνη των Τ.Κ. Καστάνιας -Καρυοβουνίου- Λαγκάδας κ.τ.λ.
Είναι (ή ορθότερα «εξελίχθηκαν» με δική μας ευθύνη) τα πλέον επικίνδυνα για τον άνθρωπο και τις ιδιοκτησίες του.
Του Παναγιώτη Αντ. Γιαννακέα
Πολιτικού μηχανικού ΕΜΠ, πρώην διευθυντή Διεύθυνσης Τεχνικών Έργων Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας
Υ.Γ. 1. Η προγραμματική περίοδος για τους ΟΤΑ (ήμουν 10χρονια διευθυντής Προγραμματισμού της ΝΑΜ) εκτείνεται από τον Ιανουάριο έως το πολύ μέχρι τον Απρίλιο εκάστου έτους. Εντάσσονται και δημοπρατούνται τα νέα έργα. Τον Αύγουστο του 2018 γίνεται γνωστό ότι η τότε κυβέρνηση άκαιρα (για να εξευμενίσει τους δημάρχους απαλλάσσοντάς τους από ευθύνες εν όψει των εκλογών του 2019) ανέθεσε με το Νόμο 4555/2018 αποκλειστικά την αρμοδιότητα αστυνόμευσης και καθαρισμού ρεμάτων στην Περιφέρεια, χωρίς όμως να διατεθούν πρόσθετες πιστώσεις προς τούτο!
Άλλωστε, λόγω χρόνου δεν μπορούσαν την ερχόμενη χειμερινή περίοδο 2018-2019 να επέμβουν αποτελεσματικά (προγραμματισμός – μελέτες – χρονοβόρες δημοπρατήσεις – ενστάσεις – συμβατοποιήσεις κ.τ.λ.).
Ο πρόεδρος της Ένωσης Περιφερειών (έπρεπε και το έπραξε) προσέφυγε στη δικαιοσύνη ειδικά για την περίοδο 2018-2019. Μερικοί περιφερειάρχες, όμως, κομπορρημονούσαν ότι καλώς τους ανατέθηκε η αρμοδιότητα και για το 2018-2019. Όταν συνέβαινε το πλημμυρικό γεγονός όμως, την ευθύνη την «φόρτωναν» ευέλικτα προς τους «υπεύθυνους» υπαλλήλους. Δυστυχώς, έτσι συμβαίνει σε αυτή τη χώρα.
Υ.Γ. 2. Τώρα, όταν ένας Δήμος περιμένει να του καθαρίσουν τα ρέματα που διέρχονται κατοικημένο χώρο (δηλαδή το «σπίτι του»), μοιάζει με το φυγόπονο πολίτη που περιμένει να του σκουπίσει το νοικοκυριό ο γείτονας! (Επιτρέπεται από την κείμενη νομοθεσία ενέργεια και από το Δήμο με προγραμματική σύμβαση, αρκεί να υπάρχει ενδιαφέρον)
Υ.Γ. 3. Όταν κατασκευάζεται ένα εγκάρσιο έργο (π.χ. γέφυρα) σε ένα χείμαρρο, είναι υποχρεωτικό να οριοθετείται και διαμορφώνεται η κοίτη του, ανάλογα με την επικινδυνότητα πλημμύρας, σε εύλογο μήκος, αλλά όχι λιγότερο των 300 μέτρων (150 μ. εκατέρωθεν). Τούτο δεν έγινε στη γέφυρα του Νέδοντα. Πρέπει το ταχύτερο η πεδινή κοίτη του Νέδοντα, από τη γέφυρα της Αγοράς μέχρι το λατομείο Μπάκα, να οριοθετηθεί και να διαμορφωθεί τουλάχιστον με συρματοκιβώτια.
Η διαμορφωμένη και τσιμεντωμένη κοίτη στην Αγορά έχει διατομή μεγαλύτερη (λόγω μικρής τραχύτητας αναπτύσσεται και μεγαλύτερη ταχύτητα), άρα παροχετεύει μεγαλύτερο όγκο νερού από την αμέσως ανάντη κοίτη, η οποία μάλιστα είναι γεωμετρικά ανεπαρκής, αδιαμόρφωτη, χωμάτινη και, προπαντός, χωρίς ευθυγραμμισμένο άξονα με την κατάντη! Είναι χαρακτηριστική θέση προβληματικής ροής, και όσων συνεπάγονται.
