Την διαχρονική οικονομική και πολιτισμική σημασία της ενασχόλησης με το λάδι, με το βλέμμα στραμμένο στη νέα εποχή του επιχείρησε να αναδείξει η εγκατάσταση που δημιούργησε η Έλενα Σταυροπούλου με θέμα Κατασκευάζοντας τα Κοινά: Ελιά| Λάδι|Φως, και η οποία αναπαρήχθη στο Ζάππειο Μέγαρο στα πλαίσια του “Athena International Olive Oil Competition”.
Tα Κοινά (the Commons) είναι αγαθά που κληρονομήθηκαν από τις προηγούμενες γενιές, δημιουργήθηκαν συλλογικά ή αποτελούν φυσική κληρονομιά. Το λάδι, εγγράφεται υλικά αλλά και συμβολικά στην παράδοση του τόπου της Μεσογείου. Η γη, η ελιά, το λάδι, η παραγωγή του λαδιού στο εργοστάσιο, η τυποποίησή του, η πώλησή του, η απόλαυσή του, συμμετέχουν και αυτά με τη σειρά τους στη συζήτηση για τα Κοινά.
Οι καθημερινές αυτές πρακτικές που σχετίζονται με το λάδι (την παραγωγή και τις χρήσεις του) ρυθμίζουν τις κοινωνίες, δομούν τον ενδιάμεσο χρόνο, το πριν και το μετά του μαζέματος της ελιάς. Καθορίζουν τον τρόπο συγκρότησης των τοπικών κοινοτήτων, δημιουργούν «κατώφλια» μοιράσματος, συμμετέχοντας στο παιχνίδι της οικοδόμησης του φαντασιακού εντός τους : οι εποχές, η σοδειά, η ζωή στο ελαιοτριβείοκαι η οικονομία γύρω του, το τραπέζι, το φως.
Η εγκατάσταση εξιστορεί στον χώρο τον κύκλο του λαδιού: Από το χειροπιαστό χώμα στο άυλο φως του λύχνου. Από τη συμπαγή ακανόνιστη ρίζα στην τυποποιημένη συσκευασία. Συνδιαλέγεται με το λάδι ως υλικό προϊόν και ως σύμβολο, ριζωμένο στην κουλτούρα και την παράδοση, αλλά και την ποιότητα ζωής και τη φροντίδα στη σύγχρονη μητρόπολη.
Αναπτύσσεται στον χώρο η πορεία του λαδιού σαν ένα δίπτυχο: η ανάπτυξή του καρπού, η συγκομιδή και η χρήση του. Καλώντας τη μνήμη να ενεργοποιήσει ιστορίες κοινές, από τα μέρη καταγωγής, επανεγγράφει στο παρόν ιστορίες και εικόνες, με τα πιο «ταπεινά» υλικά: το χώμα, τη ρίζα, το πανί, τα σακιά, τον τενεκέ, το λυχνάρι.
Χώμα – Ρίζες- Καρπός
Η αφήγηση της εγκατάστασης ξεκινά από το χώμα, που υποδέχεται και θρέφει το φυτό. Όπου η ελιά απλώνει τις ρίζες, ριζώνει στο έδαφος, ακανόνιστα, και μαγικά. Για να καλέσει σε δεύτερο χρόνο τους ανθρώπους να τη φροντίσουν, και να μαζέψουν τους καρπούς της.
Σακιά – Τενεκές – Λύχνος
Το ελαιόπανο στρώνεται. Το μάζεμα ξεκινά. Οι καρποί συλλέγονται, απαιτείται μαεστρία, συνεργατικότητα, και επίπονη δουλειά. Τα μεταλλικά πλαίσια στην εγκατάσταση, ορίζονται από τις ακμές τους, και μοιάζει να ταξινομούν μια εποχή που ολοκληρώνεται. Τα σακιά περιμένουν. Γεμίζονται, μεταφέρονται. Αγωνία για τη σοδειά.
Ο τενεκές θα ταξιδέψει. Γεμάτος με τους κόπους της χρονιάς, κουβαλά μέσα του μνήμες: τις εργασίες, τα ευτράπελα, τις καιρικές αναποδιές, το μεράκι του ελαιοπαραγωγού. Ο τενεκές λειτουργεί ως μνημοσύνη. Στην εγκατάσταση, οι τενεκέδες ανοίγουν, γίνονται κέλυφος γεμάτο φως, όπου τοποθετούνται φωτογραφικά στιγμιότυπα της ζωής που καθορίζεται από το μάζεμα της ελιάς, ενισχύοντας το παιχνίδι με τη μνήμη.
Τα κεραμικά λυχνάρια φτιαγμένα από την ίδια την αρχιτέκτονα Έλενα Σταυροπούλου, με πηλό -ύλη συνδεδεμένη τόσο άμεσα με το χώμα-υποδέχονται και αυτά με τη σειρά τους το λάδι, για να το μετατρέψουν σε φως. Όπως το χώμα φτιάχνει από τον σπόρο το δένδρο. Τα λυχνάρια, με τις καμπύλες γραμμές τους, παραπέμπουν στη μητρική μορφή, στη μητέρα γη, που υποδέχεται, φροντίζει, θρέφει.
Είναι ένα Δώρο το λάδι, συντελώντας σε πράξεις φροντίδας: Η Φροντίδα της γης. Του χωραφιού, του ελαιώνα, του λαδιού. Του ανθρώπου, της διατροφής, της ζωής. Προσφέρεται ως δώρο, σε τενεκέ ή σε φιάλη. Ζεσταίνει, θρέφει, δίνει το φως του στο καντήλι, πλάθει ατμόσφαιρες, φωτίζει τις πορείες. Ο κύκλος της φύσης και της παραγωγής διαμορφώνει τις τελετουργίες (και) της νέας εποχής. Από το χώμα στο φως. Ο κύκλος κλείνει. Μέχρι να ξαναρχίσει.
Έλενα Σταυροπούλου – Αρχιτέκτων, www.stavrooulou.archi, εφημερίδα “Καθημερινή”
