Η συναισθηματική υπερφαγία είναι μία από τις βασικές αιτίες της παχυσαρκίας, είναι εθιστική και μας ωθεί σε υπερβολική κατανάλωση φαγητού, όπου το άτομο καταναλώνει εκτός ελέγχου, τεράστιες ποσότητες τροφής. Έχει μεγάλη διαφορά από την πραγματική πείνα κατά την οποία το άτομο καταναλώνει τροφή για να ικανοποιήσει μια φυσιολογική ανάγκη του οργανισμού του.
Η συναισθηματική υπερφαγία συνήθως ξεκινά στην εφηβεία ή την πρώτη ενήλικη ζωή και μπορεί να γίνεται ενσυνείδητα ή ασυνείδητα ενώ εκτιμάται ότι είναι η συχνότερη διατροφική διαταραχή. Μπορεί επίσης να ξεκινήσει μετά από ένα τραυματικό γεγονός ή απώλεια.
Το χρόνιο άγχος ή τα έντονα και επαναλαμβανόμενα αρνητικά συναισθήματα τα οποία δυσκολευόμαστε να διαχειριστούμε στη ζωή μας, μας ωθούν να καταφύγουμε στο φαγητό για να νιώσουμε ανακούφιση. Η τροφή μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε μέσο αντιμετώπισης των προβλημάτων μας.
Το είδος τροφής που επιλέγουμε σε τέτοιες καταστάσεις, είναι κυρίως υψηλού θερμιδικού περιεχομένου και αυξημένης περιεκτικότητας σε ζάχαρη, λιπαρά, αλάτι και συνήθως υψηλής επεξεργασίας. Το είδος τροφής αυτό, επιβραδύνει την δραστηριότητα του θυρεοειδή αδένα, ο οποίος είναι υπεύθυνος για την έκκριση της ντοπαμίνης και της σεροτονίνης στον εγκέφαλό μας, οι οποίες είναι υπεύθυνες για όλα τα θετικά συναισθήματα που βιώνουμε.
Αρκετά συχνά όμως, ύστερα από κάποιο υπερφαγικό επεισόδιο κυριαρχούν αρνητικά συναισθήματα όπως τύψεις, ντροπή, επηρεάζοντας έτσι την αυτοεκτίμηση του ατόμου και δημιουργώντας τον φαύλο κύκλο της υπερφαγίας, ένας κύκλος που παρουσιάζεται σε όλους τους εθισμούς (π.χ. αλκοόλ, κάπνισμα, ναρκωτικές ουσίες), όπως φαίνεται και στο παρακάτω σχήμα.
Η συναισθηματική κατάσταση, ακριβώς κατά τη διάρκεια της υπερφαγίας έχει αρκετό ενδιαφέρον, καθώς πολλοί αναφέρουν ότι δεν το καταλαβαίνουν ότι το κάνουν εκείνη τη στιγμή. Αργότερα όμως, τα άσχημα συναισθήματα επανέρχονται, το άτομο κατακλύζεται από ακραία ενοχή και ντροπή για το ότι πάλι έχασε τον έλεγχο και θα πάρει ακόμη περισσότερο βάρος.
Συνήθως ακολουθούν αποζημιωτικές υποσχέσεις για να κατευνάσει τις ενοχές. Κάποια παραδείγματα είναι ότι από βδομάδα θα ξεκινήσουν γυμναστήριο, ότι αύριο δεν θα φάνε τίποτα, ότι θα πάνε με τα πόδια στην δουλειά. Ο εφησυχασμός των υποσχέσεων διαρκεί για κάποιο διάστημα, μέχρις ότου η ενοχή και η αυτό-απαξίωση γίνουν αρκετά ισχυρές και ανυπόφορες, ώστε να ξεκινήσει ένας ακόμη κύκλος υπερφαγικού επεισοδίου.
Το χαρακτηριστικό της υπερφαγίας, όπως και κάθε εθισμού, είναι ότι οι φάσεις εφησυχασμού γίνονται όλο και πιο σύντομες και άρα, οι επαναλήψεις των επεισοδίων όλο και πιο συχνές. Ο φαύλος κύκλος οδηγεί σε ακόμη μεγαλύτερη αυτό-απαξίωση και αυτό-κατηγορία, συνήθως πολύ εντονότερη από την ενδεχόμενη κριτική των άλλων.
Το κύριο χαρακτηριστικό της συναισθηματικής υπερφαγίας λοιπόν έγκειται στην κατανάλωση υπερβολικών ποσοτήτων φαγητού, σε μια δυσλειτουργική προσπάθεια να αποφύγει επώδυνα συναισθήματα.
ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΟΔΗΓΟΥΝ ΣΕ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΥΠΕΡΦΑΓΙΑ
Οι λόγοι που οδηγούν ένα άτομο σε συναισθηματική υπερφαγία ποικίλλουν. Σε πολλές περιπτώσεις, η υπερφαγία συνδέεται με την κατάθλιψη. Η περίπλοκη σχέση αιτιότητας μεταξύ τους όμως, συνεχίζει να αποτελεί αντικείμενο έρευνας.
Το άτομο νιώθει έντονη δυσαρέσκεια και δυσφορία, ακόμη και άγχος όταν δεν έχει πρόσβαση σε φαγητό. Έτσι για παράδειγμα έχουμε υπερφαγικά άτομα να μην πηγαίνουν σε κάποια εκδρομή, από φόβο ότι δεν θα έχουν άμεση πρόσβαση σε φαγητό, ή να βιάζονται να φύγουν από μια ευχάριστη κοινωνική συνάντηση, για να βρουν φαγητό.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η συναισθηματική υπερφαγία, και κυρίως τα υπερφαγικά επεισόδια, συνήθως συμβαίνουν σε απομόνωση. Το άτομο μπορεί να μην τρώει τίποτα κατά τη διάρκεια μιας κοινωνικής συνεστίασης, με την δικαιολογία της δίαιτας, όταν όμως βρίσκεται σπίτι του και μόνος, είναι εκτός ελέγχου.
Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, η ζάχαρη και τα υψηλά λιπαρά, λειτουργούν εθιστικά για τον ανθρώπινο οργανισμό και όπως σε κάθε άλλο εθισμό, θα αναζητούμε πάντα αυτά τα συστατικά στη τροφή μας για να νιώσουμε πλήρεις.
Επομένως το είδος των τροφών που επιλέγονται στην υπερφαγία είναι π.χ. οι τηγανητές πατάτες, τα χάμπουργκερ, οι πίτσες, τα πατατάκια, οι σοκολάτες, τα κρουασάν, τα αναψυκτικά και γενικά επεξεργασμένες τροφές, που, εκτός από ανθυγιεινές, είναι κατασκευασμένες να διεγείρουν την αίσθηση της γεύσης, σε σημείο που οι υγιεινές, φυσικές τροφές να φαίνονται αδιάφορες.
Σε κάποιες περιπτώσεις, βιολογικά αίτια μπορεί να συνεισφέρουν στον εθισμό της υπερφαγίας, όπως όταν ο υποθάλαμος δεν στέλνει τα σωστά σήματα για τον έλεγχο της όρεξης και του κορεσμού.
Κατασταλτικός παράγοντας είναι ακόμα τα ΜΜΕ, τα οποία μεταφέρουν πολύ αρνητικά μηνύματα σχετικά με το φαγητό. Καθημερινά, βομβαρδιζόμαστε με νέα προϊόντα από τη βιομηχανία του φαγητού που υπόσχονται νέες εμπειρίες στον ουρανίσκο μας.
Οι διαφημίσεις με την σοκολάτα που δαγκώνεται σε αργή κίνηση, το τυρί που λιώνει, οι τηλεοπτικοί διαγωνισμοί σεφ με την εμμονή στη λεπτομέρεια, δίνουν το μήνυμα ότι το φαγητό είναι το πιο σημαντικό πράγμα που μπορούμε να σκεφτούμε κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά και η μόνη ίσως πηγή ικανοποίησης και ευχαρίστησης σήμερα.
Από την άλλη μεριά βέβαια, τα ΜΜΕ ασκούν τεράστια πίεση για να έχουμε αφύσικα λεπτά σώματα, οδηγώντας τον τηλεθεατή σε σύγκρουση και σύγχυση. Τα μοντέλα που διαφημίζονται να τρώνε γλυκά, έχουν τα πιο αφύσικα αδύνατα σώματα. Μια αντίφαση, στην οποία τα άτομα που είναι συναισθηματικά υπερφαγικά, είναι αδύνατον να αντεπεξέλθουν, ενισχύοντας ακόμη περισσότερο το άγχος τους και το αίσθημα ανεπάρκειας.
Τα βαθύτερα αίτια βέβαια, πρέπει να αναζητηθούν στον ίδιο τον ψυχισμό του ατόμου και το συμβολισμό που έχει αποκτήσει το φαγητό κατά την ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη. Η συναισθηματική παραμέληση στην παιδική ηλικία, η κριτική από τους γονείς, η έλλειψη αγάπης, συχνά συμβάλλουν στην ανάγκη αναζήτησης υποκατάστατων της ‘συναισθηματικής τροφής’, που σε κάποιες περιπτώσεις ταυτίζεται με την υλική τροφή.
Κάποιοι γονείς για παράδειγμα, ταΐζουν τα παιδιά τους όταν είναι στεναχωρημένα, για να σταματήσουν να κλαίνε ή τους αγοράζουν γλυκά ως ένδειξη αγάπης. Το παιδί μαθαίνει λοιπόν τη σύνδεση φαγητό ίσον αγάπη και διατηρεί τη σύνδεση αυτή στην ενηλικίωσή του.
Παρότι το φαγητό δεν μπορεί να καλύψει την ανθρώπινη ανάγκη για αγάπη κι επικοινωνία, το άτομο έχει μάθει να ανακουφίζει τα πρόσκαιρα συναισθήματα θλίψης, μοναξιάς ή θυμού με το φαγητό, δηλαδή συμπεριφέρεται στον εαυτό του, ακριβώς όπως του συμπεριφέρθηκαν οι γονείς του. Βεβαίως, τα επώδυνα συναισθήματα δεν προέρχονται πάντα από την παιδική ηλικία, μπορεί να προέρχονται από κάποια πρόσφατη απώλεια, όπως π.χ. απόλυση ή διαζύγιο.
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΥΠΕΡΦΑΓΙΑΣ
- Αυτοεκτίμηση
Το πρώτο και σημαντικότερο βήμα είναι να σταματήσετε να κριτικάρετε τον εαυτό σας και να τον απαξιώνετε επειδή έχει υπερβολικό βάρος ή επειδή δεν μπορεί να σταματήσει το φαγητό. Η αγάπη για τον εαυτό σας χωρίς όρους, έτσι όπως είναι, είναι ένας τρόπος αντιμετώπισης του εθισμού. Μόνο όταν μπορέσετε να αγαπήσετε τον εαυτό σας θα έχετε το κίνητρο και τη δύναμη να αλλάξετε την δυσλειτουργική αυτή συνήθεια.
- Ημερολόγιο καταγραφής
Η δημιουργίας ενός ημερολογίου στο οποίο θα καταγράφετε τι τρώτε, τις ώρες που τρώτε, πως νιώθετε εκείνη τη στιγμή και τους στόχους της επόμενης μέρας, θα σας βοηθήσει να διαχειριστείτε τα συναισθήματα σας και τη βελτίωση της σχέσης σας με το φαγητό.
- Διαχωρισμός πραγματικής και συναισθηματικής πείνας
Η λήψη βραδείας αναπνοής για μερικά λεπτά βοηθά στη μείωση της επιθυμίας να τρώτε συναισθηματικά και ενεργοποιεί τη μακροπρόθεσμη σκέψη . Δώστε στον εαυτό σας λίγο χρόνο να σκεφτεί εάν όντως θα νιώσει καλύτερα και εάν χρειάζεται τη δεδομένη στιγμή να καταφύγει στο φαγητό. Πριν φάτε, ρωτήστε το σώμα σας αν πεινάει, ρωτήστε το στομάχι πώς νιώθει κι όχι το συναίσθημα.
- Επιλογή εναλλακτικής δραστηριότητας
Ένα χαλαρωτικό ντουζ, η γυμναστική, η οποία αποτελεί το πιο αποτελεσματικό τρόπο καταπολέμησης αρνητικών συναισθημάτων, ένα αγαπημένο τραγούδι ή βιβλίο, μια μάσκα ομορφιάς, μία βόλτα στο πάρκο ή στην γειτονιά σας, είναι μερικοί τρόποι ώστε να ξεφύγετε από τις αρνητικές σκέψεις και τα συναισθήματα χωρίς να καταφύγετε στο φαγητό. Όταν είστε ήρεμοι και όχι σε αρνητικό συναίσθημα γράψτε μία λίστα με κάποιες από τις πιθανές δραστηριότητες που θα μπορούσατε να κάνετε τις ώρες που βρίσκεστε σε συναισθηματική υπερφαγία.
- Προετοιμασία γευμάτων
Ο έγκαιρος προγραμματισμός των γευμάτων και των ενδιάμεσων snack θα βοηθήσει στην διατήρηση φυσιολογικών επιπέδων γλυκόζης και στη μείωση του αισθήματος φυσικής πείνας, καθώς είναι πιθανό η μια μορφή πείνας να πυροδοτήσει την άλλη. Οι τροφές που έχουμε στο σπίτι μας, πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο υγιεινές, αποφεύγοντας τρόφιμα πλούσια σε κορεσμένα λιπαρά και περιττές θερμίδες.
- Απενοχοποίηση φαγητού
Δοκιμάστε την επόμενη φορά που θα φάτε κάτι «ένοχο» να είστε μαζί με φιλικά άτομα ή του οικογενειακού σας περιβάλλοντος, ώστε να σταματήσετε να πυροδοτείτε την μοναχική και ένοχη σχέση σας με το φαγητό.
- Ύπνος
Έχει επιβεβαιωθεί σαφής σχέση μεταξύ έλλειψης ύπνου (λιγότερο από 7 ώρες ημερησίως) και υπερφαγίας, καθώς το άτομο προσπαθεί να ανακτήσει ενέργεια μέσω του φαγητού όταν είναι κουρασμένο ενώ στην πραγματικότητα χρειάζεται ύπνο.
- Επικοινωνία
Η επικοινωνία είναι πολύ σημαντική. Μη διστάσετε να συζητήσετε τις σκέψεις και τις ανησυχίες σας με άτομα του περιβάλλοντος που εμπιστεύεστε, είτε με κάποιον ειδικό.
Η ατομική ή ομαδική ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει στη συναισθηματική υπερφαγία, όπως επίσης και η κατάλληλη φαρμακοθεραπεία σε δύσκολες περιπτώσεις.
Σημαντικό επίσης είναι τα προγράμματα διατροφής και άσκησης να σχεδιαστούν με τη βοήθεια ειδικών. Μια ισορροπημένη μεσογειακή δίαιτα, που μπορεί να διατηρηθεί για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα είναι προτιμότερη από μια απότομη και μεγάλη απώλεια βάρους.
